نزول قرآن
قرآن مجموعه آیات و سوره هایی است که پیش از هجرت و پس از آن در مناسبت های مختلف و به طور پراکنده بر پیامبر نازل شده و سپس به صورت مجموعه کتاب درآمده است.
نزول قرآن تدریجی، آیه به آیه و سوره به سوره بوده و تا آخرین سال حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) ادامه داشته است. در دوران حیات پیامبر هرگاه پیشامدی رخ می داد یا مسلمانان با مشکلی روبرو می شدند، در ارتباط با آن پیشآمد یا برای رفع آن مشکل یا احیاناً برای پاسخ به سؤال های مطرح شده، مجموعه ای از آیات یا سوره ای نازل می شد. این مناسبت ها و پیشآمدها را اصطلاحاً اسباب نزول یا شأن نزول می نامند که دانستن آنها برای فهم دقیق بسیاری از آیات ضروری است. این نزول پراکنده، قرآن را از دیگر کتب آسمانی جدا می‌سازد. زیرا مصحف ابراهیم و الواح موسی یکجا نازل شده بودند و همین امر موجب عیب‌جویی مشرکان گردید که در قران به آن اشاره شده است. «وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً، کسانی که کفر ورزیدند گفتند: چرا قرآن یکجا بر او نازل نگردیده؟ …».(1)
در جواب آنان آمده: «كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا؛ این به خاطر آن است که قلب تو را به وسیله‌ی آن استوار گردانیم و [از این رو] آن را به تدریج بر تو خواندیم». و در جای دیگر می‌گوید: «وَ قُرآنًا فَرَقناهُ لتَقرَاَهُ عَلَی النّاس ِعَلی مُکثٍ وَ نَزَّلناهُ تَنزیلًا ؛ قرآنی که آیاتش را از هم جدا کردیم تا آن را با درنگ بر مردم بخوانی و آن را به تدریج نازل کردیم».(2)
به‌طوری که از قرآن استنباط می‌شود، حکمت تدریجی بودن نزول قرآن آن است که پیامبر اسلام و مسلمانان احساس کنند همواره مورد عنایت خاص پروردگار قرار دارند و پیوسته رابطه آنان با حق‌تعالی استوار است و این تداوم نزول باعث دلگرمی و تثبیت آنان را فراهم می‌سازد. « وَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنَا…؛ و در برابر دستور پروردگارت شکیبا باش چرا که مورد عنایت کامل ما قرار داری…».(3)
این قبیل دلگرمی‌ها مداوم بر پیامبر اسلام فراوان بوده و در قرآن در موارد بسیاری بدان اشاره شده است.
آغاز وحی رسالی (بعثت) در 27 ماه رجب، 13 سال پیش از هجرت (609 میلادی) بوده، ولی نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانی، سه سال تأخیر داشت. ابوعبدالله زنجانی می‌گوید: «پس از نزول آیه (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ…)» تا مدت سه سال قرآن نازل نشد و این مدت را فترت وحی می‌نامند؛ پس قرآن به صورت تدریجی نازل گردید که مورد اعتراض مشرکین قرار گرفت، چنانکه در آیه «لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً » (4) به این موضوع پرداخته است.
پس در نتیجه می توان گفت مدت نزول تدریجی قرآن بیست سال است. نزول قرآن سه سال بعد از بعثت آغاز و تا آخرین سال حیات پیامبر ادامه داشت.
با توجه به آیه شریفه « شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» آیا تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است؟
آغاز نزول در ماه مبارک رمضان و در شب قدر صورت گرفت.
درباره کیفیت نزول قرآن، دو گونه آیات در قرآن کریم وجود دارد:
1- آیاتی که بر نزول قرآن در شب قدر و ماه رمضان دلالت می‌کند؛ مانند:
الف) آیه 185 سوره بقره؛ «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُديً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدي وَ الْفُرْقانِ»
ب) آیه 3 سوره دخان؛«إِنَّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرينَ»
ج) آیه 1 سوره قدر؛«إِنَّا انزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ»
2- آیاتی که بر نزول تدریجی قرآن در طول 20 الی 23 سال دلالت دارد؛ مانند آیه 106 سوره «اسراء» و آیه 32 سوره «دخان» که پیشتر به آنها پرداخته شد.
سه سال تاخیر نزول
[ویرایش]
آغـاز وحی رسـالی (بعثت) در ۲۷ ماه رجب، ۱۳ سال پیش از هجرت (۶۰۹میلادی) بود،(در‌ایـن کـه بـعـثت در ۲۷ ماه رجب اتفاق افتاده است، روایات بسیاری وارد شده و در آنها عـبـادات ویـژه‌ای سـفارش شده است، زیرا آن روز را پیوسته باب فتح برکات دانسته‌اند [۱۰]
، ولی ابوجعفر طبری آملی (۲۲۴-۳۱۰) روایـتـی دارد که به استناد آیه ۴۱ سوره انفال «و ما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الـجـمعان» آغاز بعثت را روز ۱۷ رمضان دانسته است، زیرا این آیه درباره جنگ بدر که در همین زمـان‌اتـفـاق افتاد، نازل شد و ظاهرا ابوعبدالله زنجانی آن را تایید کرده است [۱۷]
ولی آیه کریمه صرفا اشاره دارد که در این روز آیه‌هایی از قرآن درباره انفال و دیگر شؤون مربوط به جـنـگ بـر پیامبر نازل شده است، اما درباره آغاز نزول قرآن یا بعثت در این روز سخنی در بین نیست) [۱۸]
.ولـی نزول قرآن بـه عـنـوان کـتـاب آسـمـانـی، سـه سـال تـاخـیـرداشت این سه سال را به نام فترت (فـتـرت بـه مـعـنـای سستی و کاهش یافتن است در این جا کنایه از قطع تداوم وحی قرآنی می‌باشد.) مـی خـوانند پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این مدت دعوت خود را سری انجام می‌داد تا آیه «فاصدع بما تؤمر» [۱۹]
نازل شد و دستوراعلان دعوت را دریافت کرد [۲۰]
ابوعبدالله زنجانی گوید: «پس از نزول آیه «اقرا باسم ربک الذی خلق» [۲۳]
تا مدت سه سال قرآن نازل نـشـد و‌ایـن مـدت را فترت وحی می‌نامند، سپس قرآن به صورت تدریجی نازل گردید که مورد اعتراض مـشـرکـیـن قـرار گـرفـت» [۲۴]
چـنـان که در آیه «لولا نزل علیه القرآن جملة واحدة». [۲۵]
به آن اشارت رفت.
نزول قرآن
قرآن مجموعه آیات و سوره هایی است که پیش از هجرت و پـس از آن در مناسـبت هـاي مختلـف بـر پیـامبر گرامـی اسلام (ص) نازل شده است نزول قرآن تدریجی ، به صورت آیه آیـه و سـوره سـوره بـوده و تـا آخـرین سـال حیـات پیامبر (ص) ادامه داشته است این پراکندگی در نزول ، قرآن را از دیگر کتـب آسـمانی متمـ ایز مـی کنـد زیـرا صـحف ابراهیم والواح موسی یکی نازل شده اند آنگونه که از قرآن استنباط مـی شـود حکمـت تـدریجی بـودن نـزول قـرآن آن است که پیامبر اکرم (ص) و مسلمانان احسـاس کننـد همـواره مـورد عنایـت خـاص پروردگـار هسـتند و پیوسـته رابطه آنان باحق تعالی استوار است چنانکه آیـات وحـی در موقعیـت هـاي بسـیاري موجـب دلگرمـی پیـامبر اسـلام (ص) بوده است . آغاز نزول طبق نص صریح قرآن آغاز نزول قرآن ماه مبارك رمضان و در شب قدر بوده است : «شهر رمضان الذي انزل فیه القرآن » ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن فرو فرستاده شد. انا انزلناه فی لیله القدر شب قدر در نزد امامیه میان دوشب 21 و 23 ماه مبارك رمضان مـردد اسـت زراره از امـام صـادق روایـت کـرده کـه فرموده : «شب 19 شب تقدیر است شب 21 شب تعیین و شب 23 شب ختم و امضاي امر است » آغاز وحی رسالی ( بعثت ) در27 ماه رجب 13 سال پیش از هجرت بود ولـی نـزول قـرآن بـه عنـوان کتـاب آسـمانی سه سال تأخیر داشت این سه سال را «فترت »می خوانند دراین مدت پیامبر دعوت خود را سري انجام می دادند . مدت نزول تدریجی قرآن بیست سال است نزول قرآن سـه سـال بعـد از بعثـت آغـاز شـد و تـا آخـرین سـال حیـات پیامبر (ص) ادامه داشت پنج آیه اول سوره علق که در زمان بعثت نـازل گشـته عنـوان قـرآن را نداشـته بلکـه پـس از آنکه سوره به طور کامل نازل شد عنوان قرآن پیدا کـرد و در زمـان حیـات پیـامبر (ص) نـام «فاتحـه الکتـاب » را بـه سوره حمد اطلاق کردند به آن دلیل است که این سوره اولـین سـوره کـاملی اسـت کـه بـر پیـ امبر (ص) نـازل شـده است در برخی روایات نیز آمده است که همان روز اول بعثت ، جبرئیـل نمـاز ووضـو را طبـق آیـین اسـلام بـه پیـامبر (ص) تعلی داد بنا براین باید سوره حمد نیز به طور کامل نازل شده باشد . طبق روایات اهل سنت قرآن یکجا ار عرش بر آسمان اول و در جایگاهی بـه نـام »«بیـت العـزّه » نـازل گردیـد امـا در روایاتی شیعه آمده که قرآن از عرش بر آسمان چهارم و در جایگاهی بـه نـام بیـت معمـور نـازل شـد ایـن در مـورد نزول دفعی است اما نزول تدریجی در طی بیست سال بـوده اسـت مقصـود از نـزول دفعـی بـر پیـامبر اکـرم (ص) در شب قدر آگاهی دادن پیامبر به محتواي کلی قرآن است . پس قرآن داراي دو وجود است : الف)وجود ظاهري در قالب الفاظ و عبارات ب) وجود باطنی در جایگاه اصلی خود لذا قرآن در شب قدر باوجود باطنی و اصـلی خـود یکجـا برقلـب پیـامبر اکـرم (ص) فـرود آمـد بسـیاري از آیـات برحسب اقتضاء (به هنگام وقوع حادثه ، پیش آمدن مشکلی یـ ا در پاسـخ بـه سـوالی کـه از حضـرت رسـول (ص) مـی شد نازل گشته است این زمینه ها و شرایط را اسباب نزول یا شان نزول نامیده اند .
ثبت دیدگاه