حدیث روز
امام علی (ع) می فرماید : هر کس از خود بدگویی و انتقاد کند٬ خود را اصلاح کرده و هر کس خودستایی نماید٬ پس به تحقیق خویش را تباه نموده است.

افزونه جلالی را نصب کنید. 19 رمضان 1445 Thursday, 28 March , 2024 ساعت تعداد کل نوشته ها : 91 تعداد نوشته های امروز : 0 تعداد اعضا : 2 تعداد دیدگاهها : 0×
  • علوم قرآنی جلسه پنجم – پایه ۳ استاد امینی
    16 سپتامبر 2021 - 13:20
    شناسه : 849
    بازدید 270
    8
    شرح کتاب التمهيد في علوم القرآن‏ کاتبان وحی : علی بن ابی طالب علیه السلام ابی بن کعب انصاري زید بن ثابت
    ارسال توسط : نویسنده : حمید رضا امینی منبع : حوزه علمیه امام امیرالمؤمنین - اصفهان
    پ
    پ

     

    کاتبان وحی

    پیامبر گرامی اسلام به ظاهر خواندن و نوشتن را نمی دانست و در میان قوم خـود بـه داشـتن سـواد معـروف نبـود و از آنجا که هرگز ندیده بودند چیزي بخواند یا بنویسد او را (امی ) می خواندند معناي دیگـر نیـز بـراي امـی گفتـه انـد و آن منسوب به ام القري (شهر مکه) است یعنی کسی کـه در مکـه زاده شـده اسـت شـاید مقصـود منسـوبین بـه شـهر مکه باشد ولی احتمال نخست مشهورتر است اولاٌ ، با آیـه هـاي دیگـر سـازش بیشـتري دارد ثانیـاً آنچـه بـا معجـزه بودن قرآن تناسب دارد صرفاً نخواندن و ننوشتن است نه نتوانستن آن . اولین کسی که در مکه عهده دار کتابت مخصوصاٌ کتابت وحـی شـد علـی بـن ابیطالـب بـود وتـا آخـرین روز حیـات پیامبر ادامه داد . اولین کسی که در مدینه عهده دار کتابت وحی گشت ابی بن کعـب انصـاري بـود او در زمـان جاهلیـت نوشـتن را مـی دانست اوکسی است که پیامبر گرامی قرآن را به طور کامل بر وي عرضه کرد . آیات پس از نوشته شدن نزد پیامبر (ص) در خانه ایشان ضبط و نگهداري می شد آیـه هـا بـه گونـه اي مـنظم و مرتـب در هر سوره ثبت می گردید و هر سوره با بسم االله آغاز یافته و بـا نـزول بسـم االله جدیـد خـتم آن سـوره اعـلام مـی شد و سوره ها بااین رویه ، هریک جدا و مستقل از یکدیگر ثبت وضبط می گردید .

    کاتبان وحی

    پیامبر اسلام به ظاهر خواندن و نوشتن نمیدانست،و در میان قوم خود بهداشتن سواد معروف نبود.زیرا هرگز ندیده بودند چیزي امی میخواندند. قرآن هم او را با همین وصف یاد کرده است: الذین یتبعونالرسول النبی الامی… ، » بخواند یا بنویسد،بنابر ایناو را صفحه 33 از 302 علوم قرآنی مرکز تحقیقات رایانهاي قائمیه اصفهان . ( …فامنوا بالله و رسوله النبی الامی… ( 29 امی منسوب به ام(مادر)است و کسی را گویند که هم چون روزي که از مادر زاده شده است فاقد سوادباشد. معناي دیگري نیز گفتهاند:منسوب به ام القري(شهر مکه)،یعنی کسی که درمکه زاده شده است.در قرآن در موارد دیگر نیز مشتقات این واژه آمده است: هوالذي بعث فی الامیین رسولا منهم… ( 30 ) شاید مقصود منسوبین به شهر مکه باشد،ولیاحتمال نخست لا» 31 ) ،در این آیه جمله ) «… و منهمامیون لا یعلمون الکتاب الا امانی » : مشهورتر است و با آیههاي دیگر قرآن بیشتر سازش دارد امیون است و نیز از مقابله آنان(عرب)با اهل کتاب که اهل سواد بودند،به دستمیآید(به جهت تناسب » یعلمون الکتاب ظاهرا تفسیر انا امه امیۀ لا نکتب و لا »: در عطف)که مقصود،فاقد کتابت و سواد است و حدیثمنقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که فرمود نحسب ( 32 ) .ما مردمیهستیم فاقد سواد کتابت و نگارش حساب معناي نداشتن سواد را تایید میکند. آن چه با معجزه بودن قرآن تناسب دارد،صرفا نخواندن و ننوشتن است نهنتوانستن خواندن و نوشتن. و ما کنت تتلو من قبله من کتاب و لا تخطه بیمینک اذنلارتاب المبطلون ( 33 ) ،تو هیچ کتابی را پیش از این نمیخواندي و با دستخود چیزي نمینوشتی،و مبادا کسانی که در صددتکذیب و ابطال سخنان تو هستند شک و تردید کنند.این آیه « گرنه باطل اندیشان قطعا به شک میافتادند دلیلی استبر این کهپیامبر چیزي نمیخواند و نمینوشت،ولی دلالت ندارد که نمیتوانستبنویسد وبخواند و همین اندازه براي ساکت کردن معارضین کافی است،زیرا پیامبر را هرگز باسواد نمیپنداشتند،بنابر این راه اعتراض را بر خود بسته میدیدند. مفسرین گفتهاند نوشتننمیدانست،ولی آیه چنین دلالتی ندارد.صرفا گویاي این »: شیخ ابو جعفر طوسی در تفسیر آیه میگوید جهت است کهنمینوشته و نمیخوانده است و چه بسا کسانی نمینویسند ولی قادر بر نوشتنهستند و در ظاهر وانمود میشود که (34) « فاقد سوادند و کتابت نمیدانند.پس مفاد آیهچنین است:پیامبر به نوشتن و خواندن دست نزده بود و او را عادت بر نوشتننبود . ظاهر التعبیر نفی العادة و هو الانسب بالنسبۀ الیسیاق الحجۀ ( 35 ) ،ظاهر عبارت نفی عادت-بر نوشتن »: علامه طباطبایی فرموده است و خواندن-است و این در جهتاستدلال مناسبتر است . به علاوه داشتن سواد کمال است و بیسوادي نقص و عیب و چون تمامیکمالات پیامبر از راه عنایتخاص الهی بوده و هرگز نزد کسی و استادي تعلم نیافته(علم لدنی)پس نمیشود ساحت قدس پیامبر از این کمال تهی باشد.عدم تظاهر بهسواد،براي اتمام حجت و بستن راه اعتراض و تشکیک بوده است، به همین دلیلپیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به کاتبانی نیاز داشت تا در شؤون مختلف از جمله وحی براي اوکتابت کنند،لذا چه در مکه و چه در مدینه زبدهترین با سوادان را براي کتابتانتخاب فرمود.اولین کسی که در مکه عهدهدار کتابت مخصوصا کتابت وحی شد،علی بن ابی طالب علیه السلام بود و تا آخرین روز حیات پیامبر به این کار ادامه داد.پیامبر صلی الله علیه و آلهنیز اصرار فراوان داشت تا علی،آن چه را نازل میشود،نوشته و ثبت نماید تا چیزياز قرآن و وحی آسمانی از علی دور نماند. سلیم بن قیس هلالی،که یکی از تابعین بود،میگوید:نزد علی علیه السلام در مسجد کوفهبودم و مردم گرد او را گرفته پرسشهاي خود را تا در میان شما هستماز من دریغ ندارید.درباره کتاب خدا از من بپرسید،به خدا قسم آیهاي نازل »: بودند،فرمود نشدمگر آن که پیامبر گرامی آن را بر من میخواند و تفسیر و تاویل آن را به منمیآموخت . عبد الله بن عمرو یشکري معروف به ابن الکواء،یکی ازپرسش کنندگان صحابه علی علیه السلام و بسیار دانا و دانشمند بود،از وي هنگامی کهبه حضور پیامبر »: پرسید:آن چهنازل میگردید و شما حضور نداشتید، چگونه است؟علی علیه السلام فرمود « میرسیدم،میفرمود:یا علی در غیبت تو آیههایی نازل شد،آن گاهآنها را بر من میخواند و تاویل آنها را به من تعلیم میفرمود . (36) صفحه 34 از 302 علوم قرآنی مرکز تحقیقات رایانهاي قائمیه اصفهان اولین کسی که در مدینه عهدهدار کتابت وحی گردید،ابی بن کعب انصاري بود. کتابت در میانعرب کمتر وجود داشت و ابی بن کعب از جمله »: او قبلا در زمان جاهلیت نوشتن را میدانست.محمد بن سعد گوید ابی ابن کعب نخستین کسی است که در »: 37 ) . ابن عبد البر میگوید ) « کسانی بود که در آن دوره کتابت رافرا گرفته بود مدینهعهدهدار کتابتبراي پیامبر صلی الله علیه و آله شد و او اولین کسی بود که در پایان نامهها نوشت: 38 ) .ابی بن کعب کسی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قرآن را به طور کامل بر ويعرضه کرد.او از جمله ) «… کتبه فلان کسانی است که در عرضه اخیر قرآن حضور داشت، بدینجهت در دوران یک سان کردن مصاحف در عهد عثمان سرپرستی گروه . ( به او واگذارشده بود.و هرگاه در مواردي اختلاف پیش میآمد،با نظر ابی،مشکل حلمیگردید ( 39 زید بن ثابت در مدینه در همسایگی پیامبر صلی الله علیه و آله خانه داشت.او نوشتنمیدانست.در ابتداي امر هر گاه پیامبر صلی الله علیه و آله نیاز به نوشتن داشت و ابی بن کعب حاضرنبود،به دنبال زید میفرستاد تا براي او کتابت کند.رفته رفته کتابت او هم رسمیتیافت و حتی با دستور پیامبر صلی الله علیه و آله زبان و نوشتن عبرانی را نیز فرا گرفت تا نامههايعبري را براي پیامبر صلی الله علیه و آله بخواند،ترجمه کند و پاسخ بنویسد. زید بن ثابتبیش ازدیگر اصحاب،ملازم پیامبر صلی الله علیه و آله براي نوشتن . ( بود و بیشتر نامه نگاري میکرد ( 40 بنابر این عمدهترین کاتبان وحی،علی بن ابی طالب،ابی بن کعب و زید بن ثابتبودند و دیگر کاتبان وحی،در مرتبه دوم قرار داشتند. یکی از ملتزمین حضور در امر کتابت،عبد الله بن ارقم زهري بود. »: ابن اثیر گوید او عهدهدار نامههاي پیامبر صلی الله علیه و آله بود،ولی عهدهدار معاهدهها و صلح نامههايپیامبر صلی الله علیه و آله،علی بن ابی از جمله کاتبان،که احیانا برايپیامبر صلی الله علیه و آله کتابت میکردند،خلفاي ثلاثه،زید بن عوام،خالد و »: او میگوید .« طالب بود ابان دو فرزندسعید بن العاص،حنظله اسیدي،علاء بن حضرمی،خالد بن ولید،عبد الله بن رواحه، محمد بن مسلمه،عبد الله بن ابی .« سلول،مغیرة بن شعبه،عمرو بن العاص،معاویۀ بن ابی سفیان،جهم یا جهیم بن صلت،معیقب بن ابی فاطمه وشرحبیل بن حسنه بودند نخستین کس که از قریش براي پیامبر کتابت نمود عبد الله بن سعدبن ابی سرح بود،سپس مرتد شد و به سوي مکه باز »: او میافزاید . (42) « 41 ) در شان او نازل گردید ) «… و من اظلم ممنافتري علی الله کذبا او قال اوحی الی و لم یوح الیه شیء » گشت و آیه ظاهرا این افراد از جمله کسانی بودند که در میان عرب آن روز با سواد بودند ونوشتن و خواندن میدانستند و در مواقع ضرورت گاه و بیگاه حضرت براي نوشتناز آنان استفاده میکرد،ولی کاتبان رسمی سه نفر فوق و ابن ارقم بودند. محققان و سیره نویسان نوشتهاند که کاتبان وحی،علی علیه السلام و زید بن ثابت و زید بن ارقم بودند و »: ابن ابی الحدید گوید حنظله بن ربیع تمیمی و معاویه،نامههايپیامبر صلی الله علیه و آله را به سران،نوشتههاي مورد نیاز مردم و هم چنین لیست اموال و . (43) « صدقاترا مینوشتند ابو عبد الله زنجانی تا بیش از چهل تن را جزء کاتبان وحی شمردهاست ( 44 ) که ظاهرا هنگام ضرورت از وجود آنان استفاده میشده است. هنگام ظهور اسلام،در میان قریش،هفده نفر نوشتن را میدانستند:علی »: بلاذري در خاتمه کتاب فتوح البلدان از واقدي آورده است بن ابی طالب،عمر بن الخطاب،عثمان بن عفان، ابو عبیدة بن جراح،طلحۀ بن عبید الله،یزید بن ابی سفیان،ابوحذیفۀ بن عتبۀ بن ربیعه، حاطب بن عمرو(برادر سهیل بن عمرو عامري)،ابوسلمۀ بن عبد الاسد مخزومی،ابان بن سعید بن العاص بن امیه،برادرش خالد بن سعید،عبد الله بن سعد بن ابی سرح،حویطب بن عبد العزي،ابو سفیان بن حرب،معاویۀ بن ابی سفیان و جهیم بن صلت و از وابستگان قریش: علاء بن حضرمی. صفحه 35 از 302 علوم قرآنی مرکز تحقیقات رایانهاي قائمیه اصفهان از زنانی که در صدر اسلام نوشتن را میدانستند میتوان از ام کلثوم بنت عقبه،کریمه بنت مقداد و شفاء بنت عبد الله نام برد.شفاء به دستور پیامبر به حفصهنوشتن آموخت و بعد از آن حفصه در زمره نویسندگان قرار گرفت.عایشه و ام سلمهاز زنانی بودند که فقط خواندن میدانستند. در مدینه سعد بن عباده،منذر بن عمرو،ابی بن کعب، زید بن ثابت ،که نوشتنعربی و عبري را میدانست،رافع بن مالک،اسید بن . (45) « حضیر،معن بن عدي،بشیر بن سعد،سعد بن ربیع،اوس بن خولی و عبد الله بن ابی نوشتن میدانستند شیوه کتابت در عهد رسالتبدین گونه بود که بر هر چه یافت میشد و امکاننوشتن روي آن وجود داشت،مینوشتند،مانند: -1 عسب:جمع عسیب،جریده نخل،چوب وسط شاخههاي درختخرما کهبرگهاي آن را جدا میساختند و در قسمت پهن آن مینوشتند. -2 لخاف:جمع لخفه،سنگهاي نازك و سفید. -3 رقاع:جمع رقعه،تکههاي پوستیا ورق(برگ)یا کاغذ. -4 ادم:جمع ادیم،پوست آماده شده براي نوشتن. پس از نوشته شدن،آیات نزد پیامبر و در خانه ایشان ضبط و نگهداري میشد. گاهی برخی از صحابه میخواستند سوره یا سورههایی داشته باشند،آنها رااستنساخ کرده و بر روي تکههاي برگ یا کاغذ . ( مینوشتند و نزد خود نگه میداشتندو معمولا در محفظههاي پارچهاي به دیوار میآویختند ( 46 آیهها به گونهاي منظم و مرتب،در هر سوره ثبت میگردید و هر سوره با نزولبسم الله آغاز یافته و با نزول بسم الله جدید ختم آن سوره اعلام میشد و سورهها بااین رویه هر یک جدا و مستقل از یک دیگر ثبت و ضبط میشد.در عهد رسالتهیچ گونه نظم و ترتیبی بین سورهها صورت نگرفت. قرآن به صورت امروزي در عهد رسالت ترتیب دادهنشده بود، جز سورههاي پراکنده بدون ترتیب و »: علامه طباطبایی میفرماید . ( آیههایی که در دست این و آن بود ودر میان مردم به طور متفرق وجود داشت (

    پینوشتها:
    .1- -1 نجم 53:20
    -2 غرانیق جمع غرنوق به معناي جوانی شاداب،ظریف و زیباست.اساسا اسم مرغ آبی سفید و ظریف استباگردن بلند و با نام
    معروف است.معناي عبارت چنین میشود:این پرندگان زیبا که بلند پروازند از آنهاامید شفاعت میرود.مقصود سه بت « قو
    معروف:لات،عزي و منات بزرگترین بتهاي عرب است.
    -3 از همین جا روشن میشود که این خبر ساختگی است،زیرا اگر درستباشد که شب هنگام به پیامبر وحیشد که این کلمات از
    تلبیس ابلیس است،چگونه ممکن است در یک روز با وسایل و امکانات آن روز خبر بهمسلمانان حبشه برسد و در این فاصله کوتاه
    به مکه باز گردند.
    .73- -4 اسراء 17:75
    . -5 حج 22:52
    178 . الروض الانف ج 2 ص – 75 .سیره ابن اسحاق ج 1 ص 179 – 131 .تاریخ طبري ج 2 ص 78 – -6 تفسیر طبري،ج 17 ،ص 134
    . 366 .ابن حجر عسقلانی،فتح الباري فی شرح البخاري،ج 8،ص 333 – 126 .جلال الدین سیوطی،الدار المنثور،ج 4،ص 194 و 368
    . -7 رسالۀ الشفا،ج 2،ص 117
    . -8 فتح الباري،ج 8،ص 333
    صفحه 36 از 302 www.Ghaemiyeh.com علوم قرآنی مرکز تحقیقات رایانهاي قائمیه اصفهان
    . -9 تفسیر کبیر رازي،ج 23 ،ص 50
    .124- -10 حیاة محمد،ص 129
    . -11 نساء 4:76
    . -12 مجادله 58:21
    . -13 نحل 16:99
    . -14 اسراء 17:65
    . -15 ابراهیم 14:22
    . -16 حجر 15:9
    . -17 فصلت 41:42
    . -18 طور 52:48
    که از فصاحت والاي وي ایشان در میانعرب « انا افصح من نطق بالضاد »: -19 اشاره استبه کلام پیامبر صلی الله علیه و آله که فرمود
    حکایت دارد.
    . -20 نجم 53:23
    . -21 حج 22،52
    . -22 حج 22:52
    . -23 حدید 57:22 و مجادله 58:21
    . -24 نساء 4:76
    . -25 انبیا 21:18
    . -26 حج 22:52
    .73- -27 اسراء 17:75
    .124- -28 حیاة محمد ص 129
    . -29 اعراف 7:157 و 158
    . -30 جمعه 62:2
    . -31 بقره 2:78
    . -32 تفسیر کبیر رازي،ج 15 ،ص 23
    . -33 عنکبوت 29:48
    . -34 ابو جعفر(شیخ طوسی)،التبیان،ج 8،ص 193
    . -35 المیزان:ج 16 ،ص 145
    .213- -36 سلیم بن قیس هلالی،السقیفه،ص 214
    . -37 طبقات ابن سعد،ج 3،قسمت 2،ص 59
    .50- -38 ر.ك:الاصابۀ،ج 1،ص 19 .ابن عبد البر قرطبی،الاستیعاب فی معرفۀ الاصحاب در حاشیه الاصابه،ج 1،ص 51
    . 340 .مصاحف سجستانی،ص 30 – -39 ر.ك:التمهید،ج 1،ص 348
    . -40 ر.ك:ابن اثیر،اسد الغابۀ فی معرفۀ الصحابه،ج 1،ص 50 .الاستیعاب در حاشیه الاصابه،ج 1، ص 50 ومصاحف سجستانی،ص 3
    صفحه 37 از 302 www.Ghaemiyeh.com علوم قرآنی مرکز تحقیقات رایانهاي قائمیه اصفهان
    .

    ثبت دیدگاه

    • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
    • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
    • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.