اشتعال قواي تعديل نشده

قوا و شئوني که خداي سبحان آنها را به عنوان نعمت و وديعت الهي به انسان، مرحمت کرده، اگر به صورت صحيح مورد استفاده قرار نگيرد، به سان امواج آتش، ظهور مي کند: «نار الله الموقدة التي تطلع علي الافئدة» (39) فؤاد يا قلب که امري مجرد و معنوي است بر اثر تعديل نکردن اين نيروها مشتعل خواهد شد و شعله آن، همه شئون هستي بشر را خاکستر مي کند؛ چنان که اگر قوا تعديل شوند قلب، گلستاني خواهد شد و انسان، گذشته از بوستان بيرون، در درون خود نيز روح و ريحان مي شود: «و اما من کان من المقربين فروح و ريحان و جنة نعيم» (40).
اگر عقل فرزانه در انسان ظهور نکند، جهل فرومايه به جاي عقل مي نشيند و جهالت، خود آفت است و اگر صبر و حلم و بردباري در انسان، جايگزين نشود، غضب که خود، آتش مواج است به جاي حلم مي نشيند و اگر عفت و پاکدامني در جان انسان رسوخ نکند، شهوت به جاي آن مي نشيند که خود، آتش مواج است. هرکدام از اينها که به صورت شعله در آمده باشد قبل از اين که ديگري را بسوزاند از خود سوزي شروع مي کند و اين ويژگي آتش است.
جاهل قبل از اين که ديگران را گرفتار کند خود را به دام مي اندازد و انسان خشمگين، قبل از اين که به ديگران آسيب برساند خود را مي سوزاند. اگر کسي انسان عصباني را نصيحت کند فريادش بلندتر و بدگويي و فحشش بيشتر مي شود و نه تنها خشم انسان غضبناک را فرو نمي نشاند بلکه مايه بددهني او نيز مي شود.
39. سوره همزه، آيات 6 7.40. سوره واقعه، آيات 88 89.