رسالت وحي در تهذيب نفس[224]

کار مهمي که وحي کرده اين است که دنيا، نفس و سود و زيان روح را به خوبي به ما شناسانده و از اين واقعيت، پرده برداشته و گناه را شعله و سم معرفي کرده و معلوم است که نمي شود با آتش و سم، بازي کرد. از اين رو ذات اقدس خداوند کمال روح را در تزکيه آن مي داند:«قد افلح من زکيها و قد خاب من دسيها» (92)«قد افلح من تزکي و ذکر اسم ربه فصلي» (93)و از سوي ديگر مي فرمايد:«ان احسنتم احسنتم لانفسکم و ان اساتم فلها» (94):اگر کار خير کرديد، به سود خودتان و اگر بد کرديد، آن هم از آن شماست؛ زيرا عمل از حوزه وجودي عامل، بيرون نيست.
قرآن بر چند مطلب، تکيه مي کند: يکي اين که عمل خير، به ظاهر امري اعتباري است؛ اما باطن و درون آن، روح و ريحان است؛ همان طور که از اين طرف، دفاع و پرهيز را به ما آموخته، از آن طرف نيز، جاذبه و کشش و کوشش را در ما زنده کرده و همان طور که از يک سو فرمود: گناه، شعله و سم است و با سم و آتش، بازي نکنيد، از سوي ديگر هم فرمود ثواب، روح و ريحان است و شما جانتان را با روح و ريحان و گلهاي معطر فضايل اخلاقي معطر کنيد؛ و يا ظاهر فلان کار، ايثار و احسان و باطنش «جنات تجري من تحتها الانهار» (95)يا ظاهر فلان کار، نماز و روزه و باطنش«انهار من عسل مصفي»يا ظاهر فلان کار، جهاد و حج و باطنش «انهار من ماء غير اسن»و«و انهار من خمر لذة للشاربين» (96)است.
بيان اين حقايق، از غير انبيا ساخته نيست؛ گرچه اجمال يا خطوط کلي آن راعقل مي فهمد؛ ولي پرده برداري تفصيلي از روي همه اين عناوين، تنها مقدور وحي است که عده اي را از راه تشويق به فضيلت و عده اي را از راه تحذير از رذايل، نجات دهد. البته اوحدي از انسانها که در سير و سلوک و طي مقامات عرفاني، از شاگردان انبياي الهي (عليهم السلام) به شمار مي روند، سم و آتشي دارند و روح و ريحاني در انتظارشان است و هجران محبوب و فراق لقاي حق، براي آنان شعله و سم است که:«هبني صبرت علي حر نارک فکيف اصبر عن النظر الي کرامتک؟» (97) براي آنان سم و شعله مصداق ديگري دارد؛ آنان در عين حال که داراي «جنات تجري من تحتها الانهار» هستند شوق «فادخلي في عبادي و ادخلي جنتي» (98) آنان را مجذوب مرحله اي والا کرده است.
92. سوره شمس، آيات 9 10.93. سوره اعلي، آيات 14 15.94. سوره اسراء، آيه 7.95. سوره بقره، آيه 25.96. سوره محمد صلي الله عليه و آله و سلم، آيه 15.97. از فقرات دعاي کميل.98. سوره فجر، آيات 29 30.