نوعي ديگر از تجربه

ما خود به عالم برزخ نرفته ايم تا با مشاهده، از آن با خبر شويم و نيز «آن را که خبر شد خبري باز نيامد» ، ولي کسي که آن نشئه را آفريده و نيز اولياي الهي، که جامع دنيا و آخرتند وهم اکنون مشاهدات برزخي فراواني دارند، به طور مکرر به ما گفته اند: فضايل اخلاقي براي مرگ، برزخ، قبر و... ، سودمند و رذايل اخلاقي، زيانبار است و اين هم نوعي تجربه و تواتر است؛ يعني کساني که از برزخ و مرگ باخبرند، به طور متواتر گزارش داده اند که در آنجا رذايل اخلاقي به چه صورت ظهور مي کند و فضايل اخلاقي چه جلوه اي دارد.
البته اگر ما تجربه و تواتر را مخصوص آزمايشگاه بدانيم اخلاق، جزء علوم تجربي آنچناني نيست؛ اما اگر تجربه هر چيز را مناسب با همان چيز دانسته وروح را مثل بدن بلکه قويتر از آن بدانيم و براي آن، مانند بدن سلامت و مرض و حيات و مرگ قايل باشيم البته مرگ به معناي قرآني، که رشدش را از دست مي دهد، نه اينکه نابود مي شود در آن صورت، مسائل اخلاقي نيز جزو مسائل تجربي خواهد بود. بنابراين، مي توان از مقدمات تجربي و نيز از تواتر بلکه بالاتر، از علوم متعارفه کمک گرفت و مسائل اخلاقي اعم از عقايد، ملکات و نتايج اعمال را اثبات و برهاني کرد.