اقسام لذت

لذت، به معنايي که گفته شد، به شئون علمي و عملي تقسيم مي شود. انسان از يک جهت، عالم است و مي فهمد و از جهت ديگر، عامل است و کار مي کند و جهاتي که در انسان هست، گرچه مربوط به کار هم باشد، چون جزو روح به شمار مي آيد و شئون روح با ادراک همراه است، جنبه هاي علمي روح مانند جنبه هاي عملي آن، با ادراک همراه است.
از طرفي چنين نيست که جنبه هاي علمي روح بيکار يا جنبه هاي عملي روح، بي درک باشد. وقتي موجودي مجرد شد، علم او با کارش و کار او با ادراکش آميخته است. در نتيجه، هر کدام از اين شئون، اگر به مطلوب گواراي خود برسند، لذت مي برندو اگر به ناگوار برسند، رنجور مي شوند. بنابر اين، حوادث دردناک براي اين نيروها درد آور و حوادث گوارا براي آنها لذت بخش است.
از سوي ديگر، قواي علمي به اقسام چهارگانه حس، تخيل، وهم و عقل نظري و قواي عملي نيز به شهوت، غضب و عقل عملي تقسيم مي شوند و هر کدام از آنها زير مجموعه فراوان دارد. قهرا لذت، هم به لذت حسي، خيالي، وهمي و عقلي و هم به شهوت، غضب و لذت عقلي تقسيم مي شود. گاهي حس يا خيال يا وهم يا عقل نظري لذت مي برد و گاهي نيروي شهوت يا غضب يا عقل عملي لذت مي برد.
در صورتي لذت، لذت علمي است که مطابق با واقع باشد؛ يعني چيزي را که انسان مي فهمد، اگر مطابق با واقع باشد، لذت راستين و اگر جهل مرکب باشد، لذت دروغين است و داوري راست يا دروغ بودن را وحي و عقل نظري بر عهده دارد؛ همان گونه که لذت شهوت و غضب را هم عقل عملي تعديل مي کند.