لذت امساک

برخي مي خورند تا لذت ببرند و برخي امساک مي کنند تا لذت ببرند، که اولي لذت انفعالي است و دومي لذت عملي. يکي از اقسام روزه اي که به حرمت آن فتوا داده اند «صوم الوصال» است. از تفاسير صوم الوصال يکي اين است که کسي نيت کند از اول اذان صبح امروز تا اول اذان مغرب فردا، يعني دو روز و يک شب، روزه بگيرد که جمعا يک عبادت شود و شب هم جزو روزه او قرار بگيرد.
مرحوم ابن بابويه قمي (رضوان الله عليه) به طور «مرسل» از رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم نقل مي کند که «نهي رسول الله عن صوم الوصال» (6)
ولي ديدند خود پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم اين کار را مي کند، چون رسول خدا مختصاتي دارد؛ مثل اينکه، نماز شب بر پيغمبر واجب است و بر ديگران واجب نيست، به آن حضرت صلي الله عليه و آله و سلم عرض کردند: چطور شما مردم را از صوم وصال نهي مي کنيد، ولي خودتان آن را انجام مي دهيد؟ آن حضرت طبق اين نقل، فرمود: «اني لست کاحدکم اني اظل عند ربي فيطعمني و يسقيني» (7): من مانند يکي از شماها نيستيم؛ من نزد پروردگار خودم به سر مي برم و او مرا طعام و آب مي دهد و از اين رو احساس گرسنگي و تشنگي نمي کنم؛ ولي شما چنين نيستيد، اگر دو روز، و يک شب پشت سر هم، روزه بگيريد و در اين مدت متصل غذا و آب نخوريد، براي شما درد آور است.
اين سخن حضرت رسول صلي الله عليه و آله و سلم که فرمود: «من مانند يکي از شماها نيستم» به اين معناست که شما از خوردن لذت مي بريد، ولي من از نخوردن لذت مي برم. البته نسبت به «ماسوي الله» او لذت فاعلي دارد، و گرنه نسبت به ذات اقدس اله، از آن جهت که بنده او و مستفيض است، لذت انفعالي دارد.
اين حديث، تفسير لطيفي براي آياتي است که قرآن کريم از زبان ابراهيم خليل (عليه السلام) ، نقل مي کند: «الذي خلقني فهو يهدين و الذي يطعمني و يسقين و اذا مرضت فهو يشفين» (8) خدا خالق، هادي، مطعم، ساقي و شافي من است.
اين آيات، درجات گوناگوني را تحمل مي کند که همه آنها صحيح است. درجه ظاهريش، اين است که خدا، مطعم اين غذاي ظاهري است که ما مي خوريم: «... يرزق و لا يرزق و يطعم و لا يطعم» (9) نيز خداوند دستگاه جهاز هاضمه و گوارش و نيروي لذت بردن را به ما عطا کرده است؛ اما معناي لطيفي را که در حديث رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم آمده، مي توان در باره ابراهيم خليل (عليه السلام) بيان کرد که ابراهيم خليل، تنها نمي خواهد بگويد که غذا و آب ظاهري مرا خدا مي دهد و بيماري ظاهري مرا خدا شفا مي دهد، بلکه مي گويد همان گونه که او غذا و آب ظاهري را عطا مي کند و بيماري ظاهري را شفا مي دهد، غذا و آب باطني را نيز مي دهد و بيماري باطني را هم شفا مي دهد.
روشن شد که گاهي انسان از نخوردن و گاهي از خوردن، لذت مي برد. غالب انسانها که گرفتار لذت بري از خوردن و نوشيدن هستند، اين لذتها، انفعالي است، نه فاعلي؛ ولي کساني که از نخوردن و ننوشيدن و روزه گرفتن لذت مي برند، لذتهاي آنها لذتهاي فاعلي است.
6. مستدرک الوسائل، ج 7، ص 552.7. مستدرک الوسائل، ج 7، ص 552.8. سوره شعراء، آيات 78-80.9. از فقرات دعاي افتتاح.