عهد عملي مرحوم بوعلي

رساله «عهد» شيخ رئيس گرچه در زمينه عهد است ولي بخش مهمي از آن، بحثهاي اخلاقي يعني ارائه راههاي اخلاقي و فني است. رساله عهد ديگري نيز از شيخ رئيس در حاشيه «شرح الهداية الاثيريه» صدرالمتالهين(4)آمده است که عهد عملي است. اولين ماده اين رساله دوم که در حقيقت، رساله عمليه است اين است: «عهد کردم که عالمي از عوالم عقلي بشوم» . چون حکيمان در تعريف حکمت گفته اند: «صيرورة النفس عالما عقليا مضاهيا للعالم العيني» (5)بوعلي نيزمي گويد عهد کردم که در تحقيق معارف، سخني را بدون برهان نپذيرم؛ چون انسان تا حکيم نباشد، تخلقي هم ندارد؛ زيرا هر گونه گرايشي مسبوق به بينش و معرفت است.
بوعلي سپس مي گويد. براي اين که نفسم بر بدنم مسلط باشد، بايد اين گونه فضايل را انجام بدهم تا نوبت به جزئيات زندگيم برسد. کساني که راه اخلاق را طي کرده اند، از اولين دستور العملهاي آنها کم خوردن، کم خوابيدن، کم حرف زدن، تنها بودن، ذکر دائم داشتن است:صمت و جوع و سهر و خلوت و ذکري به دوام ناتمامان جهان را کند اين پنج تمام مواظبت بر اين امور، خامهاي جهان را پخته مي کند. عصاره اين مطالب پنج گانه در مواد عهد نامه بوعلي آمده است. او در رساله خود مي گويد: «عهد بر اين است که انسان متعهد لب به مشروب نزند» : «لا تلهيا ولا تشفيا و لا تقويا» (6)نه براي ميگساري، نه براي تقويت و نه براي شفا يابي. اين جمله ناظر به آن است که: «ليس في حرام شفاء» (7).

4. شرح الهداية الاثيريه، حاشيه صفحه 336.5. اسفار، ج 1، ص 20.6. عبارت رساله اين است: «واما المشروب فانه يهجر شربه تلهيا بل تشفيا وتداويا وتقويا» (شرح الهداية الاثيرية، ص 337) .7. کافي، ج 8، ص 193، ح 229.