فصل چهارم: گزارشي از «رسالة الطير»[301]

از چيزهايي که عواطف و احساسات آدمي به آن گرايش دارد شعر، قصه و تمثيل است که در محدوده خيال است. خيال گاهي وهم را همراهي کرده و در قبال عقل صف آرايي مي کند و گاهي در برابر عقل خضوع کرده شيعه عقل مي شود. براي اين که خيال به تشيع عقل درآيد قرآن، روايات و عارفان، حکيمان، علماي اخلاق و محدثان، تلاش و کوشش فراواني کرده اند و آن را به صورت نثري دلپذير، نظمي دل انگيز و داستانهايي زيبا تزيين کرده اند.
يکي از کساني که در اين قسمت سرآمد و موفق بود مرحوم ابن سيناست؛ او تنها به تامين نيازهاي عقل نظري بسنده نکرد، بلکه کوشش کرد تا آنچه را عقل پذيراست دلپذير نيز بکند. از اين رو از نظم، نثر، قصه، تمثيل و تشبيه استمداد جسته است و بزرگان بعدي نيز همان گونه که کتابهاي فلسفي و پزشکي او را شرح کرده اند، کتابهاي عرفاني و اخلاقي او مانند «رسالة الطير» را هم شرح کرده اند.
«منطق الطير» فريد الدين عطار، شرح «رسالة الطير» مرحوم بوعلي است؛ چنانکه قصه «سلامان» و «ابسال» را که در متن اشارات، در نمط نهم(1)، آمده جامي به عنوان «هفت اورنگ» ، شرح کرده است. و نيز بر «حي بن يقضان» بوعلي، ابومنصور و ابوعبيد گرگاني هر کدام، شرحي نوشته اند، اين نوشته ها ناظر به بخشهاي تمثيل و براي تامين نيازهاي گرايش عقل عملي است.
-------------------------------------
1. اشارات و تنبيهات، ج 3، ص 364.