عوامل اصلاح اخلاق

بزرگان اخلاق و عرفان در شرح رسالة الطير مرحوم بوعلي گفته اند که اصلاح اخلاق وابسته به اصلاح بسياري از مسائل است. چون مزاجهاي گوناگون افراد مايه پيدايش اخلاق گوناگون است. البته روح از بدن و بدن از روح، جدا نيست و با هم يک واقعيت را تشکيل مي دهند؛ اما روح، اصل و بدن، فرع است و به همين جهت بين آن دو تاثير و تاثر متقابل هست. بدن که با مزاجها و ترکيبات مخصوصي پيدا شده است زمينه پيدايش خصوصيتهاي اخلاقي را هم فراهم مي کند.
اگر کسي بخواهد اخلاقش کاملا اصلاح شود، بايد چندين راه را طي کند. نخست بايد مزاج او اصلاح شود. چون پيدايش اخلاق صالح با صفا در مزاج ناهماهنگ، دشوار است. در محيط خانواده نيز بايد افراد صالح و شايسته اي باشند تا او بتواند راه صلاح اخلاقي را به خوبي و آساني طي کند. نيز محيط کار، محيط زندگي، جامعه و نظام حاکم بر او بايد مناسب و صالح باشد. اينها همه علل و عوامل بيروني است؛ حتي اولين عامل که اصلاح مزاج و تعديل نيروهاي بدني است در حقيقت از روح انسان، جدا و همسايه اوست. اگر اينها اصلاح شوند، روح به آساني مي تواند مسير سعادت را طي کند. اما اصلاح هيچ يک از اينها در محدوده جهاد اکبر نيست؛ زيرا از دروازه ذات بيرون است.