غنا و علم خدا
ذات اقدس اله از يک سو مي فرمايد: «ما اريد منهم من رزق و ما اريد منهم ان يطعمون» (4)
يعني، خدا در برابر اين همه نعمتي که به انسان داده از وي چيزي طلب نمي کند. لذا در آيه بعد خدا را رازق مطلق مي داند: «ان الله هو الرزاق ذو القوة المتين» (5). از سوي ديگر مي فرمايد: شما نمي توانيد به خدا علم بدهيد: «قل ا تنبئون الله بما لا يعلم في السموات و لا في الارض» (6)
آيا شما مي خواهيد چيزي را که خدا در باره آسمانها و زمين نمي داند به او خبر بدهيد؟ وقتي خدا نمي داند، معلوم مي شود آن «شي ء» موجود نيست، بلکه معدوم محض است و «شي ء» نيست؛ وقتي شي ء نبود
«ان الله بکل شي ء عليم» (7)
شامل آن نمي شود و علم، به معدوم محض تعلق نمي گيرد. البته اگر فرض وجود بشود، آثار آن را هم خدا مي داند؛ مانند: «لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه» (8)
يا: «لو کان فيهما الهة الا الله لفسدتا» (9)
و... اما معدوم محض، از آن جهت که هيچ ذاتي ندارد و شيئي نيست، تحت هيچ علمي قرار نمي گيرد. چون علم، ظهور و کشف است و چيزي که معدوم محض است، مشهود و منکشف نخواهد شد؛ چنانکه اگر چيزي ممتنع باشد، تحت قدرت قرار نمي گيرد. بنابراين، معدوم محض تخصصا از قلمرو قدرت و علم خارج است نه تخصيصا، البته فرض وجود آنها مايه ثبوت وجود فرضي آنهاست و در اين حال معلوم خواهند بود.
از طرف سوم، قرآن کريم در باره تعليم خداوند مي فرمايد: «علم الانسان ما لم يعلم» (10)يا «وعلمک ما لم تکن تعلم» (11)يعني، معلم حقيقي انسان، خداست يا مي فرمايد: «الرحمن× علم القران× خلق الانسان» (12). بنابراين، همه بهره هاي معنوي و علمي انسان هم از ناحيه خداست؛ چنان که بهره هاي مادي انسان هم از ناحيه اوست.
در سوره مبارکه «ابراهيم» مي فرمايد: «ان تکفروا انتم ومن في الارض جميعا فان الله غني حميد» (13)اگر همه مردم کفر ورزند، خدا آسيب نمي بيند.
خدا چون حکيم محض است، کار او سراسر حکمت و با هدف است و چون غني صرف است، کار را براي خود نمي کند؛ بلکه خود چون کمال محض است، کار از او نشئت مي گيرد؛ زيرا هر موجودي، کاري را که انجام مي دهد براي رسيدن به کمال است؛ اما کمال مطلق براي رسيدن به هدفي کار نمي کند؛ بلکه چون کمال است و قدرت، مشيئت و اختيار او عين ذات اوست، بر اساس اختيار، کار مي کند و خدا اين چنين است.
4. سوره ذاريات، آيه 57.5. همان، آيه 58.6. سوره يونس، آيه 18.7. سوره انفال، آيه 75.8. سوره انعام، آيه 28.9. سوره انبياء، آيه 22.10. سوره علق، آيه 5.11. سوره نساء، آيه 113.12. سوره الرحمن، آيه 1 3.13. سوره ابراهيم، آيه 8.