امکان تغيير انسان و انواع تغييرپذيري

آنچه که در جهان يافت شده يا مانند فرشتگاني است که سخن همه آنها اين است: «وما منا الا له مقام معلوم» (4)و تغيير پذيري در حيطه آنان راه ندارد، چون موجوداتي مجرد و ثابتند و يا مثل موجودات عالم طبيعت مانند آسمانها، درياها، کوهها، درختان، حيوانات و انسان است که تغيير پذيرند.
تغيير پذيري بر سه گونه است: يا به صورت زوال و نابودي است که پيشينيان از آن به «کون و فساد» تعبير مي کردند و يا به صورت تکامل يا تنازل است که سه قسم مي شود و هر سه قسم تغيير هم در انسان هست. چون انسان در قلمرو طبيعت است و هر موجودي که در منطقه طبيعت به سر مي برد پذيراي تغيير است.
موجودي که در مسير حرکت قرار مي گيرد، گاهي بر اثر آسيب و گزند حوادث، فاسد مي شود؛ گاهي راههاي تنزل و گاهي راههاي تعالي و تکامل را طي مي کند. گرچه آنچه که حرکت است، بالاصالة و بالذات، همان است که در مسير کمال باشد؛ اما برخي تحولات بالعرض هم هست.
در هر صورت، انسان مي تواند سه گونه تغيير داشته باشد:
1 زوال پذيري و اين همان مسئله «مرگ» است؛ مثل ساير موجودات که فاسد مي شوند: «کل نفس ذائقة الموت» (5).
2 تغيير پذيري در جهت تنزل که: «ان المنافقين في الدرک الاسفل من النار» (6)که اينها به جاي «تدرج» ، «تدرک» دارند! يعني به جاي اين که درجاتي را طي کنند درکاتي را مي پيمايند.
3 تغيير پذيري در مسير کمال که انسانها در اين گونه تغيير، «درجات» دارند؛ به اين معنا که، در اوايل امر با استناد به آيه «لهم درجات عند ربهم» (7)داراي درجه هستند ولي در اواخر بر اساس آيه «هم درجات عند الله» (8)، خودشان عين ملکات نفساني و متن «درجه» کمال مي شوند.
بنابراين، تغيير پذيري درانسان هست؛ ولي آنچه که در محورهاي اخلاقي مطرح است همين دو بخش تغيير يعني تغيير به طرف نزول و به طرف صعود است و گرنه تغيير موت و زوال و نابودي، امري طبيعي است و ربطي به اخلاق ندارد، البته موت ارادي، در بحثهاي اخلاقي جايگاهي رفيع دارد وليکن چنين مرگ اختياري به همان تکامل وجودي برمي گردد که از انحاي تغيير استطالي است.
از نشانه هاي امکان تغيير، ضرورت بعثت انبيا و مختلف بودن انسان در همه ادوار زندگي است.
4. سوره صافات، آيه 164.5. سوره آل عمران، آيه 185.6. سوره نساء، آيه 145.7. سوره انفال، آيه 4.8. سوره آل عمران، آيه 163.