عاقبت مؤمن و کافر
در اين مورد مي فرمايد:«فاما من اعطي و اتقي و صدق بالحسني فسنيسره لليسري و اما من بخل و استغني و کذب بالحسني فسنيسره للعسري» (30)
يعني، عاقبت انسان، «يسر» يا «عسر» يعني سهل يا سخت است: پايان کار مؤمنين، سهل است. براي آنان مرگ، برزخ، قيامت و حساب سهل و آسان است؛ يعني، آنان با حساب يسير و آسان، محاسبه مي شوند؛
«فسوف يحاسب حسابا يسيرا» (31).
ولي براي کساني که به بيراهه مي روند، مرگ، برزخ و اصل صحنه قيامت، دشوار است و در جهنم هم دشواري دارند:
«فذلک يومئذ يوم عسير علي الکافرين غير يسير» (32)
البته وصف غير يسير «تاکيدي» است؛ يعني، آسان نيست و قهرا براي مؤمنين «يسير غير عسير» يعني آسان است و سخت نيست.
مي فرمايد: اگر کسي اولا اهل تصديق باشد؛ معارف، حقايق و عقايد ديني را به خوبي تصديق کند و ثانيا اهل جود و بخشش، اعطا، احسان و ايثار و در همه اين کارها با تقوا و پرهيزکار باشد و از گناه و تمرد در برابر حق، پروا داشته باشد «فسنيسره لليسري» يعني، «للعاقبة، للخصلة، للطريقه اليسري» : ما او را در پيمودن راه آسان موفق مي کنيم و او به آساني اين راه را مي پيمايد؛ اما اگر کسي اهل تصديق و باور نباشد، بلکه معارف دين را تکذيب کند و افزون بر آن اهل احسان، ايثار و جود نباشد؛ بلکه اهل بخل باشد و حقوق مالي خود را تاديه نکند و مستکبرانه و مستغنيانه خود را بي نياز ببيند، «فسنيسره للعسري» ما راه او را براي انجام رذايل، معاصي و سيئات اخلاقي که عاقبت کارش تلخ است، آسان و سهل قرار مي دهيم، او به آساني و بدون هراس و پروا دست به گناه دراز مي کند، به آساني دروغ مي گويد و اين کيفر الهي است که دامنگير او مي شود. پس اگر براي کسي صفتي ملکه شود و به صورت خلق در آيد، کارهاي مناسب با اين خلق را به آساني انجام مي دهد و اگر بخواهد تغيير بدهد، گرچه ممکن باشد ولي دشوار است.
30. سوره ليل، آيات 5 10.31. سوره انشقاق، آيه 8.32. سوره مدثر، آيات 9 10.