فصل سوم: تاثير و تاثر اخلاقيتاثير اخلاق در حوادث تکويني[105]

يکي از اصول کلي که قرآن کريم بدان اشاره مي کند اين است که انسان همان طورکه از حوادث اثر مي پذيرد، در آن اثر هم مي گذارد. چون انسان نسبت به رخدادهاي جهان تافته جدا بافته اي نيست که هيچ نقشي از خارج نگيرد وهيچ نقشي هم در آن نگذارد. از اين رو حوادث خارج يقينا در انسان اثر مي گذارد. مردمي که در منطقه اي زندگي مي کنند مناسب با همان منطقه مي انديشند و خواسته هاي خود را بر اساس حوادث همان منطقه، تنظيم مي کنند و در اين سخني نيست؛ اما نکته اي که قرآن از آن پرده برداشته اين است که کارهاي انسان هم در حوادث خارج اثر دارد؛ يعني اگر جامعه اي رو به صلاح وسعادت برود، حوادث خارج هم عوض مي شود و اگر جامعه اي رو به طلاح، طغيان و تعدي حرکت کند، حوادث جامعه هم بر همان اساس، دگرگون مي گردد.
از اين رو قرآن کريم وعده مي دهد که اگر شما انسانهاي شايسته اي باشيد، باران به موقع بر شما مي بارد: «و ان لو استقاموا علي الطريقة لاسقيناهم مآءغدقا» (1)
و نيز دستور نماز استسقاء مي دهد. وعده قرآن کريم اين است که اگر جامعه اي روي صلاح و سعادت، حرکت کند، ما بارانهاي به موقع مي فرستيم و البته اين وعده، اختصاصي به باران ندارد؛ چرا که ذکر باران در حد تمثيل است، نه تعيين و ساير نعمتها نيز چنين است؛ يعني گياهان هم به موقع و به جا مي رويند و معادن هم به موقع متکون مي شوند. اشاره به باران از اين جهت کرده که آب در زندگي، اصل و عامل تعيين کننده است. لذا در آيه ديگر مي فرمايد:«و جعلنا من الماء کل شي ء حي» (2)؛
و اختصاصي به باران ندارد.در آيه اي ديگر مي فرمايد:
«و لو ان اهل القري امنوا و اتقوا لفتحنا عليهم برکات من السماء» (3):
اگر مردم سرزميني، پرهيزکار و وارسته باشند، ما برکات فراواني از زمين و آسمان براي آنان نازل مي کنيم، چنانکه در باره اهل کتاب مي فرمايد:«و لو انهم اقاموا التورية و الانجيل و ما انزل اليهم من ربهم لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم منهم امة مقتصدة و کثير منهم ساء ما يعملون» (4).
البته همان طور که «روزي» مخصوص باران نيست؛ مخصوص خوراکيها و پوشاکيهاي ظاهري هم نيست؛ زيرا علوم و معارف هم روزي است و اگر انسان در راه صلاح و اصلاح قدم بردارد، بسياري از معارف، علوم و فضايل هم نصيبش خواهد شد و چون حوادث عالم در کيفيت اخلاق و اعمال انسان، مؤثر است کيفيت اخلاق و اعمال فرد يا جامعه هم در حوادث عالم مؤثر است.
1. سوره جن، آيه 16.2. سوره انبياء، آيه 30.3. سوره اعراف، آيه 96.4. سوره مائده، آيه 66.