مراتب جاذبه و دافعه

جذب و دفع در نوع موجودات هست اما هرچه موجود، کاملتر باشد جذب و دفع در آن، رقيقتر مي شود و نام لطيفتري مي گيرد، چنانکه قبلا به آن اشاره شد که خاک بايد مواد مخصوص را جذب کند و از موانع مخصوص بپرهيزد تا معدن طلا يامس يا... شود. همين جذب و دفع در گياهان هم هست؛ اگر گياهي بخواهد رشد کند، هر ماده اي را نمي تواند جذب کند؛ بلکه ماده مناسب خود را بايد جذب کند و به همين جهت پرورش مي يابد.

جذب و دفع در سطحي بالاتر از سطح گياهان يعني در سطح حيوان و انسان هم هست؛ اما در حيوانات به صورت شهوت و غضب ظهور مي کند و در انسانها به عنوان اراده و کراهت يا عداوت و محبت ناميده مي شود؛ و اگر از همه اين مراحل گذشت و رقيق شد، «تولي» و «تبري» نام مي گيرد؛ يعني، همان جاذبه وقتي تحت تربيت عقل و وحي رقيق شود، تولي، و همان دافعه وقتي تحت تدبير عقل و وحي قرار گيرد، تبري و جزء ارکان فروع دين مي شود و بدين گونه بين انسان و همه موجوداتي که جذب و دفع دارند تمايز حاصل مي شود.