روزه از ياد غير حق

مرحوم محقق داماد (رضوان الله عليه) در شرح حال يکي از بزرگان گفته است: «او اول ماه مبارک رمضان روزه گرفت و آخر آن افطار کرد(14)!» البته اين عبارت به اين معنا نيست که او روزه «وصال» گرفت يا در طول اين ماه چيزي نخورد؛ زيرا چنين روزه حرامي رهزن است نه راهگشا؛ بلکه به اين معناست که او جز به نام و ياد حق به چيز ديگري افطار نکرد.

در ماه مبارک رمضان دوگونه مي توان نيت روزه کرد: يکي نيت روزه هر روز و ديگري نيت روزه همه ماه. چون روزه هر روز، يک واجب استقلالي و عبادت مستقل به حساب مي آيد نشانه اش کفارات و قضاي مستقل براي هر روز است؛ اما چون روزه هاي ماه مبارک رمضان، پيوندي معنوي بايکديگر دارند و حتي شبهاي آن هم با هم مرتبطند از اين رو در اول آن، نيت يک ماهه مي توان کرد چنانچه ظاهر آيه قرآن دعوت به صوم ماه رمضان است نه دعوت به روزه گرفتن روزهاي آن؛ زيرا مي فرمايد:

«... فمن شهد منکم الشهر فليصمه» (15)

يعني اگر کسي شاهد و حاضر ماه رمضان بود و مسافر و بيمار نبود همان ماه را روزه بگيرد، البته حکم استقلالي هر روز به اصالت فقهي خود باقي است ولي نيت همه ماه به عنوان يک واحد معنوي پيوسته، نقش سازنده تري دارد. بنابراين، آنچه که محقق داماد از بعضي نقل کرده که اول ماه مبارک رمضان، روزه گرفت و در پايان ماه افطار کرد، به اين معناست که همه اين يک ماه را در خدمت اسماي حسناي حق بود.
اگر انسان چنين شد، از حد «اصحاب الميمنة» و «متعلم علي سبيل نجاة» (16)مي گذرد و جزو مقربين و «عالم رباني» و مشمول «و حالي في خدمتک سرمدا» و نيز مصداق آيه کريمه:«قل ان صلاتي ونسکي ومحياي ومماتي لله رب العالمين» (17)
مي شود؛ زيرا که در بعد درک، عقل، و در بعد عمل، اختيار، همه شئون او را تنظيم و رهبري مي کند و به تعبير فارابي، او «متحرک بالاختيار» است، نه متحرک بالاراده؛ زيرا عاقل بالفعل است؛ نه عاقل بالقوه. پس خيال، وهم و حس او تحت
الشعاع عقل اوست. البته حس، وهم و خيال او بالفعل اند نه بالقوه؛ ولي وقتي واقعيت انسان را يک مرحله بالاتر تامين کند مراحل مادون، جزو شئون مرحله بالاتر به شمار مي آيد و در برابر او تصميم نمي گيرند و ادراک و تحريک مستقلي ندارند.
اين مبادي ادراکي اعم از حس، خيال و وهم، جزو «شيعيان» عاقله محسوب مي شوند؛ به اين معنا که، سعي مي کنند مقدماتي را درک کنند که در هنگام تعقل، «صغري» قرار بگيرند و مؤيد و شاهد عاقله باشند و چيزي که بر خلاف صدق و حق است ادراک نکنند که در آن صورت، وهم و خيال و حس همه صادق خواهد بود و گرايشهاي آنها مانند نيت، اخلاص و اراده، زير پوشش يک مبدا عملي قرار خواهد گرفت و آن «اختيار برين» است.
14. «ولقد رايت في بعض آثار الصوفية ان الحسين بن منصور الحلاج کان ينوي في اول شهر رمضان ويفطر يوم العيد... » (الرواشح السماوية، ص 125) .15. سوره بقره، آيه 185.16. نهج البلاغه، حکمت 147.17. سوره انعام، آيه 162.