پانزدهم: محبت[325]

قرآن کريم در مورد محبت مي فرمايد:
«و من الناس من يتخذ من دون الله اندادا يحبونهم کحب الله و الذين امنوا اشد حبا لله» (1)
مؤمنان، به خدا دل بسته اند و دوستان او هستند، ولي مشرکان و کافران، دوستان بتهايند؛ اما محبت مؤمنان به خدا از محبت بت پرستان به بتها بيشتر است؛ چون هيچ زيبايي به اندازه خدا جميل نيست و هيچ معرفتي به اندازه معرفت او کمال نيست و هيچ انساني نيز به اندازه مؤمن، عارف نيست؛ از اين رو، هيچ انساني به اندازه مؤمن، عاشق و محب نيست. محبت شدت پذير است و اگر چه کميت ندارد ولي داراي کيفيت است؛ محبت «وزن» ندارد ولي شدت وجودي دارد و «وزين» است.
علت برتري محبت مؤمن، به خدا از محبت مشرک به بت، اين است که بت اگر چه زيبا باشد زيبايي بصري و سمعي يا زيبايي خيالي و وهمي دارد و درک اين زيباييها به وسيله گوش و چشم و تاثير اين محبوبها در حد وهم و خيال است؛ چون انسان نا آگاه، مي پندارد از بتان و به طور کلي از غير خدا کاري ساخته است. بنابراين، معرفت بت پرستها در حد توهم و تخيل و زيبايي شناسي آنها هم در حد خيال، وهم، سمع و بصر است و به همين دليل، محبت و عشق آنها از محدوده [326]چشم و گوش از يک سو و از محور وهم و خيال از سوي ديگر نمي گذرد؛ ولي مؤمن نه تنها از راه چشم و گوش، آثار طبيعي و از راه وهم و خيال، آثار مثالي و برزخي مطلوب و محبوب حقيقي را مي نگرد، بلکه از راه عقل، کمال معقول و اسماي حسناي الهي را مي نگرد و قهرا درک او قويتر است و چون درک قويتر است مدرک هم قويتر است و چون مدرک قويتر است در نتيجه محبت هم بيشتر است.
در نبردهايي که بين مردان با ايمان و مشرکان و کافران در طول تاريخ، اتفاق افتاده است مؤمنان، همواره پيروز بوده اند و اين بدان دليل است که ايستادگي و مقاومت در سايه علاقه، همان ايستادگي در پرتو معرفت است و چون معرفت مؤمنان کاملتر است، علاقه آنها نيز کاملتر است و چون محبت و اشتياق و علاقه آنها کاملتر است، ايستادگي آنها نيز کاملتر و بيشتر است؛ و چون مقاومت و ايستادگي آنها کاملتر و بيشتر است، قهرا پيروزي هم از آن آنهاست:
«کم من فئة قليلة غلبت فئة کثيرة باذن الله» (2). البته امدادهاي غيبي، نقش سازنده اي دارد، ولي زمينه ساز حصول آن امدادهاي غيبي همين محبتها، معرفتها، عشقها و شوقهاي وافر سالکان کوي حقيقت و معنويت است، و در هر موردي که چنين ثمري از نبرد با کافران به دست نيامده، بر اثر ضعف معرفت، نقص ايمان و قصور محبت بوده است.
1. سوره بقره، آيه 165.2. سوره بقره، آيه 249.