هفدهم: يقين[351]

عرفان و معرفت تا به مرحله يقين نرسد، از منازل ابتدايي سالکان کوي حق است؛ اما وقتي به مرحله يقين رسيد منازل و مراحل آن يکي پس از ديگري پيموده مي شود؛ زيرا خود يقين داراي سه مرحله «علم اليقين» ، «عين اليقين» و «حق اليقين» است. گرچه براي معرفت درجاتي ذکر شده است، ولي بخشي از درجات معرفت، جزو محدوده يقين به شمار مي آيد. «يقين» همان جزم مطابق با واقع است؛ يعني معرفت به گونه اي است که چون مطابق با واقع است جهل در آن راه ندارد و چون ترديد پذير نيست، جزمي است. البته يقين بسيار کم است و کمترين رزقي که بين بندگان تقسيم شده، يقين است،
چنانکه امام رضا (عليه السلام) مي فرمايد:
«لم يقسم بين العباد شي ء اقل من اليقين» (1)
و هر کسي به مقام يقين نمي رسد. ممکن است انسان گاهي ظن متراکم را يقين بپندارد؛ زيرا بعضي از گمانها خيلي قوي است و دير از بين مي رود و دوام دارد؛ اگر چه، شبهه در آن نفوذ مي کند و ضرورت ندارد. بنابراين، معرفتهاي ظني يقين نيست. يقين آن است که شبهه پذير و نيز زوال پذير نباشد. به اين مرحله از معرفت، «يقين» گفته مي شود.
1. بحار، ج 67، ص 139؛ اصول کافي، ج 2، ص 52.