قياس رهزن

گفته مي شود: نخستين کسي که بر اساس قياس و راي خود عمل کرد شيطان بود؛ در حالي که قياس کردن مبتني بر احاطه بر همه جوانب مطلب است و او چنين احاطه علمي نداشت. شيطان گفت من براي آدم سجده نمي کنم، چون از او بهترم؛ زيرا افرينش من از آتش و خلقت وي از خاک است:«خلقتني من نار وخلقته من طين» (7).شيطان بر اساس حس، طبيعت و تن را مورد ارزيابي قرار داد ولي خداوند بر مدار عقل پاسخ مي دهد که اولا معيار ارزش به تن نيست. بلکه به روح است و ثانيا حضرت آدم که مسجود قرار گرفت، براي اين نبود که از خاک خلق شد، بلکه براي آن بود که روح الهي در او تجلي کرد.ذات اقدس اله به شيطان و فرشتگان فرمود:«اني خالق بشرا من طين» (8):من بشري را از گل مي آفرينم. يعني، در اين بخش، شما هيچ گونه ماموريت و مسئوليتي نداريد. آنگاه در مرحله دوم فرمود:«فاذا سويته و نفخت فيه من روحي فقعوا له ساجدين» (9)وقتي روح «الله» در او جلوه کرد به احترام آن تجلي، بايد به آدم سجده کنيد. اما شيطان بخش دوم را ناديده گرفت و بخش اول را تمام موضوع پنداشت؛ زيرا خلقت خود را با خلقت بدن آدم سنجيد؛ در حالي که بدن مورد نظر نبود، چون خدا نفرمود:«اني خالق بشرا من طين، فاذا خلقته من طين فقعوا له ساجدين»بلکه فرمود:«فاذا سويته و نفخت فيه من روحي فقعوا له ساجدين» .پس جنبه «روح» را که اساس بحث است اصلا مطرح نکرد و «بدن» را که خارج از محل بحث بود «تمام الموضوع» قرار داد و اين همان قياس باطل است.قياسهاي باطل که پايه بسياري از انحرافهاي علمي و عملي در انسان مي شود، محصول دخالت قوه متخيله آدمي در محدوده عقل است و سالکان صراط مستقيم معرفت و عمل بايد با هوشمندي و رياضت، کار را به دست قوه متخيله و قواي نفس نسپارند.
7. سوره ص، آيه 76.8. سوره ص، آيه 71.9. سوره ص، آيه 72.