مراحل اخلاق در قرآن کريمتذکر چند نکته

1. از منظر جهان بيني توحيدي، انسان مسافري است که رهسپار لقاي خداوند سبحان است. او در اين سير، عوالمي را پيموده تا به عالم طبيعت و نشئه دنيا، که به تعبير عارفان «صف النعال» ، يعني «کفش کن» کاخ با عظمت آفرينش است، رسيده:
«لقد خلقنا الانسان في احسن تقويم ثم رددناه اسفل سافلين» (1)و عوالمي را در پيش رو دارد، تا به لقاي مهر و جمال يا قهر و جلال پروردگار سبحان برسد:«يا ايها الانسان انک کادح الي ربک کدحا فملاقيه» (2).
سفر مزبور که سير به سوي «مکانت برتر» است، نه «مکان بالاتر» ، و مسافت و مسير آن در نهان و نهاد آدمي است، نه در بيرون هستي او، منازل و مراحلي دارد که سالکان واصل و پيشگامان تهذيب نفس از آن به «منازل سائران» يا «مقامات عارفان» و يا «مراحل و منازل سير و سلوک» ياد مي کنند و محور تنظيم مراحل مزبور نيز يا مشاهده سالکان واصلي است که سفرنامه سلوکي خود را تدوين کرده اند، و يا استقراء و استحسان آنان است. همچنين سير مزبور موانعي دارد که سالکان بايد پس از شناسايي آنها و آشنايي با راه مانع زدايي، آنها را از سر راه برداشته، پس از «تخليه» حرم هستي خويش از «رذايل اخلاقي» ، که همان موانع سير به سوي خداست، به «تحليه» آن به فضايل که همان سير در مراحل اين سفر است، بپردازند
از اين رو در بخش يکم کتاب حاضر، موانع نظري و عملي سير و سلوک، بررسي شده و به راههاي مانع زدايي نيز به اجمال اشاره شده است. سپس، در بخش دوم بر اساس ترتيب کتاب «اوصاف الاشراف» خواجه نصيرالدين طوسي (قدس سره) ، مراحل مانع زدايي از سير و سلوک، تشريح شده و سرانجام در سومين بخش، مقامات عارفان و مراحل سير و سلوک تبيين شده است.
2. مباحث ارزشمند اين کتاب، محصول درسهاي تفسير موضوعي حکيم متاله و مفسر ژرف انديش قرآن کريم، حضرت آية الله جوادي آملي (دامت برکاته العاليه) است که در جمع دانشجويان محترم دانشگاههاي سراسر کشور و ساير اقشار مردمي ملاقات کننده با معظم له، در مرکز تحقيقاتي اسراء (در شهر مقدس قم) مطرح شده و ابتدا، از سيماي جمهوري اسلامي ايران پخش، و مورد استفاده شيفتگان معارف و اسرار قرآني قرار گرفته است و اکنون، پس از تنظيم و ويرايش، توسط «مرکز نشر اسراء» منتشر مي شود.
3. مباحث اين کتاب بخشي از بحثهاي «اخلاق در قرآن» است که در مرحله تنظيم، به دو بخش تقسيم شد: بخشي که بيشتر صبغه مباحث «فلسفه اخلاق» و «فلسفه علم اخلاق» داشت، در جلد دهم تفسير موضوعي با عنوان «مبادي اخلاق در قرآن» آمده و بخشي که بيشتر، صبغه مباحث اخلاقي داشت با عنوان «مراحل اخلاق در قرآن» در اين جلد آمده است.
4. به استثناي نکات تکميلي بحثهاي توکل (در ص 370) و فنا (در ص 404) که از آثار قلمي حضرت استاد (مد ظله العالي) است، ساير مباحث اثر گفتاري معظم له است که پس از تنظيم و ويرايش، به قرآن پژوهان محترم ارايه مي گردد. گرچه کوشش شده است تا از حالت گفتاري مباحث کاسته شود، ليکن هنوز صبغه گفتاري در برخي موارد مشهود است.
5. در اغلب مباحث کتاب، زمينه غني سازي بحثها وجود داشت، ليکن براي اين که به لحاظ کمي، حجم مطالب از ميزان کنوني آن فراتر نرود و به لحاظ کيفي نيز، ازدسترس فهم و استفاده عموم قرآن پژوهان محترم خارج نگردد، اين کار صورت نپذيرفت و تنها، مباحث موجود، آماده نشر گرديد. شيفتگان مباحث قرآني مي توانند در هر مبحث، به تفسير «تسنيم» (تفسير ترتيبي حضرت استاد مد ظله العالي) مراجعه کنند.
6. ترجمه خالص و دقيق آيات و روايات فراواني که مورد استناد و استشهاد قرار گرفته است، در اغلب موارد ارايه نشده و تنها به شرح مختصر آنها بسنده شده است. در برخي موارد نيز ترجمه و شرح به صورت مزجي ارايه شده است.
7. اخلاق از علوم جزئي برهاني است که زيرمجموعه فلسفه الهي محسوب مي شود و اثبات وجود موضوع و نيز تبيين برخي از مبادي مهم تصديقي خود را از الهيات فلسفه استنباط مي کند، و از طرف ديگر، عرفان فوق فلسفه کلي است (به شرحي که در نکات تکميلي پايان کتاب تدوين شد) از اين رو اگر برخي از منازل، يا آثار توحيد، اتحاد، وحدت، فنا و بقاي بعد از فنا، همتاي هم و يا مکرر به نظر آيد، با رجوع به تفاوت فن اخلاق و فن عرفان که در پايان کتاب حاضر، ياد شده است، معلوم مي شود که آنچه را «سالک متخلق» مي يابد با آنچه که «سالک عارف» مشاهده مي کند، همان امتيازي را دارد که اخلاق و عرفان برابر آن از يکديگر ممتازند، توضيح بيشتر را با تدبر وافي در نکات تکميلي پايان کتاب حاضر مي توان يافت.

ناشر
1. سوره تين، آيات 4 5.2. سوره انشقاق، آيه 6.