حق مداري نه خود محوري

همان گونه که به حسب ظاهر، کعبه قبله مسلمانان و مطاف زايران است، از نظر باطن هم هر انساني، قبله و مطافي دارد و قبله هر کسي، هدف خاص اوست که براي نيل به آن هدف، به سمت آن حرکت مي کند و مطاف هرکسي، چيزي است که در مدار آن مي گردد. برخي خود محور و خودمدار و برخي ديگر، حق محور وحق مدارند.قبله کساني که خود مدار و خودمحورند، منافع شخصي آنهاست. قرآن کريم از انسان خود محور، به«فمنهم ظالم لنفسه» (32)ياد کرده و در تعبيرات روايي آمده است که او
«يحوم حوم نفسه» (33)چنين کسي بر خود ستم کرده است؛ زيرا قبله اصلي خود را نشناخته و مطاف و مدار اصيل خويش را نيافته است.
گروه ديگر، حق محورند و قبله و مطاف و مدار آنها، حق است؛ خواه به سود آنها باشد و خواه به زيان آنها. البته حق به زيان کسي نيست، چنان که باطل به سود کسي نخواهد بود؛ چون باطل، نه موافق با نظام آفرينش است و نه موافق با هدف آفرينش انسان.
از اين رو، امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد:«ان من حقيقة الايمان ان تؤثر الحق و ان ضرک علي الباطل و ان نفعک، و ان لا يجوز منطقک علمک» (34)از نشانه ها و آثار ايمان حقيقي آن است که حق را گر چه به زيان شما باشد بپذيريد و باطل را گرچه به سود شما باشد نپذيريد. سود و زيان در اين حديث، راجع به تشخيص خود شخص و ناظر به خصوص نفع و ضرر مادي است، و گرنه هيچ حقي زيان آور نبوده و هيچ باطلي سودمند نيست.
اين حديث شريف حاوي دو دستور در زمينه تهذيب اخلاق است که يکي مربوط به امور عملي و ديگري در ارتباط با امور نظري و علمي است. حضرت فرمود: در کارهاي عملي، حق را انتخاب کنيد و به آن راي دهيد گرچه در ظاهر به زيان شما باشد، و باطل پسند نباشيد گرچه در ظاهر به سود شما باشد. از نظر علمي، بيش از مقدار دانشتان ننويسيد و سخن نگوييد. مبادا استادي در کلاس درس بخواهد از جهل شاگرد سوء استفاده کند، و بيش از نصاب علمي خود سخن بگويد يا کسي هنگام تنظيم مقاله اي از جهل خوانندگان سوء استفاده کرده بيش از مقدار دانشش بنويسد. براي مؤمن، زبان يا قلم امام نيست، بلکه عقل و علم امام است؛ يعني زبان و قلم انسان بايد به عقل و علم او اقتدا کند.
32. سوره فاطر، آيه 32.33. بحار، ج 23، ص 214.34. بحار، ج 67، ص 106.