توحيد، قطع علايق از غير خدا

همان گونه که اشاره شد مهمترين و اصلي ترين راه تهذيب روح، قطع علاقه از غير خدا و حصر علاقه به خداست که اين، همان توحيد است، يعني انسان از نظر دانش، جز خدا چيزي را مبدا اثر نداند و از نظر گرايش نيز فقط به او ايمان بياورد. مرحوم فارابي در ذيل آيه
«و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون» (33)
نقل مي کند که مشاهير اهل تفسير مي گويند: منظور از «الا ليعبدون» ، «الا ليوحدون» است(34). بنابراين، جن و انس براي توحيد آفريده شده اند. پس بايد گفت وقتي هدف، موحد شدن ست ساير کارها وسيله خواهد بود.
در قرآن کريم، عبادت به عنوان وسيله رسيدن به مرحله يقين شناخته شده، مي فرمايد:
«و اعبد ربک حتي ياتيک اليقين» (35):
و اين، فايده عبادت است نه حد
[138]

آن. بنابراين، کسي نمي تواند با استناد به آيه مزبور بگويد: اگر کسي به مرحله يقين رسيد، مي تواند عبادت را رها کند. چون هدف به فعل وابسته و مقصد به راه تکيه کرده. طي راه براي رسيدن به مقصد است و با وصول به مقصد نبايد منکر راه شد: «نياز بورز ولي منکر نماز نباش» . انکار نماز انکار راه است و انکار راه به بيراهه رفتن و به جاي رسيدن به مقصد و مقصود به «تيه» ضلالت مبتلا شدن. بنابراين، عبادت، مقدمه يقين است و با اين بيان، هم تکيه گاه يقين و هم ضرورت عبادت مستمر، مشخص مي گردد؛ يعني يقين را بدون عبادت نمي شود به دست آورد.وسوسه شيطان و ايجاد شک و شبهه در انسان براي آن است که انسان در همه شئون الهي متعبد نيست و بهترين راه براي رهايي از وسوسه شک و ترديد، عبادت است و اگر کسي به يقين برسد، ارزش عبادت را بهتر مي داند و اين راه عبادي را بهتر طي مي کند. پس معناي «الا ليعبدون» ، «الا ليسلکون» است؛ يعني، ما جن و انس را نيافريديم جز براي آن که به سمت يقين حرکت کنند. يقين به اين که خدا تنها مبدا و محبوب عالم است. بنابراين، عبادت، تطرق، و سير و سلوک هدف متوسط آفرينش و يقين به وحدانيت حق هدف والاست. البته يقين مراتبي دارد که صعود از هر مرتبه اي به مرتبه برتر در سايه ادامه عبادت و حفظ مرتبه قبلي يقين خواهد بود.
33. سوره ذاريات، آيه 56.34. الملة، ص 95.35. سوره حجر، آيه 99.