توبه و ترميم گذشته

پس، توبه افراد عامي به اين است که مستحب را بشناسند و انجام بدهند و حرام و مکروه را بشناسند و انجام ندهند و نسبت به گذشته جدا پشيمان باشند و آن را ترميم کنند و نسبت به آينده هم عزم قطعي بر ترک خلاف داشته باشند که البته ترميم گذشته، کار آساني نيست؛ زيرا ترميم تنها به پشيماني از گذشته زشت، نيست، بلکه حقوق فراواني دارد که آنها را هم بايد ترميم کرد و آن اين است که اگر کسي در گذشته، کار بدي کرده، اگر آن کار، حق الله باشد، به دو شخص و اگر حق الناس باشد، به سه شخص ظلم کرده است:
1. کسي که حق، عرض يا مال او تلف شده و از بين رفته است.
[158]
2. امر خدا که اطاعت نشده است؛ چون خدا تضييع حقوق ديگران را تحريم کرده است.
3. خود گناهکار؛ زيرا او با اين کار، روح خويش را آزرده و به آن آسيب رسانده استگ و با توجه به اين که روح و بدن، چند صباحي مجاور و همسايه همند ولي به تدريج، روح همسايه خود را ترک و به ديار خود سفر مي کند، بنابراين، بدن نبايد بر اثر اشتياق به لذايذ، همسايه خود را آزرده خاطر کند؛ اما ترميم حق ديگران چندان دشوار نيست، ولي تامين رضاي الهي و تطهير قلب آلوده کار آساني نيست.
شستشوي دل کار دشواري است؛ از اين رو در ادعيه، به ما آموخته اند تا بگوييم:
«اللهم طهرني فيه من الدنس و الاقذار» (11)
پروردگارا! ما را از پليديها و آلودگيها پاک کن، يا بگوييم:
«اللهم اغسلني فيه من الذنوب و طهرني فيه من العيوب» (12)
خدايا! ما را از گناهان و عيبها، شستشو بده.
ما بايد اين حقيقت را دريابيم که گناه واقعا چرک و «رين» است و روح را تيره مي کند. انسان بر اثر گناه، نه خواب خوبي دارد تا در رؤيا معرفتي نصيب وي شود و نه بيداري خوبي دارد تا بتواند علم درستي را کشف و تعليم صحيحي را نصيب ديگران کند. بنابراين، اگر روح تيره شود، بسياري از اسرار از او نهفته است. روحي که خدا آن را منبع الهام قرار داده و به آن سوگند ياد کرده است:
«و نفس و ما سويها فالهمها فجورها و تقويها» (13)
چنانکه به خورشيد، ماه، روز، شب، آسمان و زمين سوگند ياد کرده است:
«و الشمس و ضحها و القمر اذا تلها و النهار اذا جلها و الليل اذا يغشها و السماء و ما بنها و الارض و ما طحها» (14)
همان گونه که خورشيد و تابش آن، ماه و فروزش آن، روشنايي روز، تاريکي شب و برپايي آسمان
[159]
و زمين، از سوي ذات اقدس اله اموري دايمي است، الهام به نفس از ناحيه او نيز دائمي است، ولي شنونده اين صدا کم است؛ زيرا ما از خودمان آن قدر صدا به گوش جانمان مي رسانيم که صداي حق شنيده نمي شود، و گرنه او همواره با جان ما سخن مي گويد.اين که گفتند سالک، کم سخن و مواظب خوراکش باشد، براي همين است که صداي الهامهاي الهي را بشنود؛ چون اگر کسي بخواهد صداي دوري را بشنود، ناچار است که خود ساکت باشد و حرف نزند. به هر تقدير توبه براي عوام همين است و توبه «خواص» هم پرهيز از «ترک اولي» است؛ به اين معنا که، انسان ترک اولي را نسبت به گذشته، جبران و نسبت به حال ترک کند و نسبت به آينده تصميم بگيرد که مبتلا نشود.
11. مفاتيح الجنان، دعاي روز 13 ماه رمضان.12. مفاتيح الجنان، دعاي روز 23 ماه رمضان.13. سوره شمس، آيات 7 8.14. سوره شمس، آيات 1 6.