|
جلسه 1127
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:1127
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1375
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذبالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمان الرحيم.
صاحب العروه قدس السره مىفرمايد وفاقا للمشهور بل لعلّ متفق عليه بين الاصحاب است قديما و حديثا كما اينكه جماعتى از اصحاب اخيار ما دعواى اجماع كردهاند بر اين حكم كه اگر شخصى تيمم كرد كه فاقد الماء بود نسبت به غايتى مشروعه تيمم كرد، اين تيممش طهارت است لا به نسبت آن غايتى كه به آن غايت تيمم كرده است... بلكه با اين تيمم مادامى كه عذرش باقى است، مىتواند ساير الاغايات را يا افراد آن غايات را براى صلاة الظهر تيمم كرده بود. و عذرش باقى است، مىتواند صلاة مغرب را هم با آن تيمم بخواند. مادامى كه حدث صادر نشده باشد او لم يصب ماء. يعنى عذرش زايل نشده باشد. مادامى كه عدم التمكن من استعمال الماء باقى است نسبت به اين غايات هم كه مشروط به طهارت هستند آن شرط طهارت حاصل است. كما اينكه در باب وضو اگر شخص محدث وضو بگيرد، مادامى كه حدث صادر نشده است، وضو باقى است، با آن وضو هر مشروط به طهارت الوضوئيه را مىتواند اتيان بكند، يتمم هم همين جور است. غايت الامر طهارت بودند تيمم موقتى است. مالم يجد ماء است. ولكن در وضو موقت بودن نسبت به حدوث حدث است فقط. ما لم يحدث او لم يجد ماء. و اين معنا را كه اصحاب ما اتفاد كردهاند از عدهاى از روايات معلوم مىشود كه ظاهر آن روايات همين است كه انسان اگر تيممى را كرد آن تيمم باطل نمىشود الاّ بالحدث او اصابت الماء.
در باب بيستم از ابواب تيمم روايت اولى كه صحيحه زراره است. محمد ابن الحسن باسناده عن الحسين ابن سعيد، روايت را كتاب حسين ابن سعيد نقل مىكند شيخ، حسين ابن سعيد اهوازى رضوان الله عليه نقل مىكند عن حماد ابن عيسى، عن حريض. اين حماد بعده حريض، حماد ابن عيسى است. عن زراره بلكه روايتى كه حسين ابن سعيد از حماد ابن عثمان نقل كند نيست، هم طبقه نيستند. عن زراره، قال قلت لابى جعفر عليه السلام يصلى الرجل بتيمم واحد صلاة الليل و النهار كلها يابن رسول الله، مرد مىتواند به تيمم صلاة ليل و نهار، همهاش را بخواند. در وضو اگر حدث صادر نشده بود مىتوانست بخواند. تيمم هم همين جور است؟ امام فرمود نعم ما لم يحدث، مادامى كه حدث صادر نشده است، او يصب ماء يا مادامى كه به آب نرسيده است. ناقض تيمم حدث است و اصابت الماء. آن وقت روايت ديگرى كه آن روايت، روايت زراره است، باز صحيحه زراره است روايت دومى. محمد ابن الحسن باسناده عن الحسين ابن سعيد، عن ابن ابى عمير محمد ابن ابى عمير هم نقل مىكند، عن عمر ابن ازينيه و عبد الله ابن بكير، جميعا. عن زراره، عن ابى عبد الله عليه السلام فى رجل تيمم قال يجزيه ذالك الى ان يجد الماء. يك تيمم كافى است، تا متمكن از وضو بشود يا غسل بشود. البته حدث چونكه معلوم است خواهم گفت كه امام عليه السلام چرا در مثل اين روايات فقط وجدان ماء را فرموده است. چونكه خواهيم گفت كه حدث ناقض تيمم است، اين امر ظاهرى بود. آنى كه در او خفا بود، اين بود. اين را همين امروز انشاء الله فعلا ذكر مىكنم براى شما. باز روايت ديگرى اينجور است، روايت سومى، محمد ابن الحسن باسناده عن الحسين ابن سعيد، عن فضالة ابن ايوب، عن حما ابن عثمان قال سألت ابا عبد الله عليه السلام، عن الرجل لا يجب الماء تيمم لكل صلاة؟ بر هر صلاتى بايد يك تيمم بكند؟ فقط تيمم طهارت
نسبت به يك صلاة است. قال لا هو به منزلة الماء. به منزله وضو است. يعنى وضو چه حكمى دارد؟ اين هم همان حكم را دارد. وضو انسان كه گرفت تامادامى كه نقض نشده است باقى است. تيمم هم مادامى كه نقض نشده است يك حدث و وجدان الماء كه در روايات گفتيم باقى است.
ولكن عامه اغناء العامه اينجور ملتزم نيستند در تيمم كه اين تيمم وقتى كه انسان گرفت باقى مىماند تا مادامى كه محدث نشده است. آنها يك عدهاشان گفتهاند كه تيمم با تيمم مىشود فقط يك نماز خواند يك نماز فريضه. ظاهر كلمات بعضى ديگر اين است كه نه، يك نماز و نوافلش را مىشود خواند اما تا مادامى كه حدث صادر نشود مىشود با تيمم نماز خواند، بدان جهت امام عليه السلام فرمود رجل تيمم قال يجزيه الى ان يجد الماء. در آن روايت ديگر هم فرمود و هو به منزلة الماء. خوب معلوم مىشود اگر يك روايتى بود كه آن روايت ظاهرش خلاف اين بود، آنى بود كه عامه مىگويند، او حمل بر تقيه مىشود. مثل صحيحه ابى حمام عن الرضا عليه السلام. روايت چهارمى است و باسناده عن محمد ابن على ابن محبوب. عن العباس. عباس ابن المعروف است كه نقل مىكند از ابى حمام، اسماعيل ابن ابى حمام كه از ثقات است، از اصحاب امام رضا سلام الله عليه است. قال يتيمم لكل صلاة حتى يوجد الماء، كانّ امام عليه السلام اينجور فرموده است بر اينكه بر هر صلاتى بايد تيمم بكند تا آب پيدا بشود. اين يك احتمال است كه حمل بر تقيه مىشود. احتمال ديگر كه ائمه عليهم السلام در موارد تقيه يك جورى مىفرمودند كه هم تقيه، تقيه ملاحظه بشود، و حكم واقعى بشود. بدان جهت بعضا از ائمه عليهم السلام، بعد از آن مجلس پرسيدند، شما اينجور گفتيد. امام مىگويد مرادم اين بود كه آن مرادى كه مراد مطابق با حكم واقعى است. محتمل است مراد امام عليه السلام اين بوده باشد كه يتيمم لكل صلاة، يتيمم لكل صلاتى كه محدث است عندها. مثلا رفته است، ناقض وضو موجود شده است يا فرض بفرماييد ناقض موجب غسل موجود شده است. هر صلاتى كه عنده محدث است تا مادامى كه آب پيدا نشده است تيمم مىكند. اگر مرادش امام عليه السلام اين بوده باشد كه بعيد نيست، مراد ايشان اين بوده باشد، نه. منتهى تقييد مىشود، آن روايات كه مىگفت ما لم يحدث اين مىشود كه يتيمم لكل صلاة محدث حتى يوجد الماء. اطلاقش تقييد مىكند. وقتى كه اطلاقش تقييد خورد، جمع عرفى مىشود. اگر كسى گفت حمل بر تقيه خلاف ظاهر است نمىشود، مىگوييم كه اطلاق و تقييد است، جمع عرفى است و بدان جهت در موارد جمع عرفى ملاحظه مرجحات لزومى ندارد. يعنى موجب ندارد. در موارد جمع عرفى، جمع عرفى مىشود. و در بين يك روايت ديگرى هست كه روايت سكونى است. آن روايت سكونى اينجور است كه روايت ششمى است در اين باب و باسناد الشيخ عن محمد ابن احمد ابن يحيى كه همان، محمد ابن احمد ابن يحيى العشرى صاحب كتاب نوادر الحكمت است. اب العباس چه عباس ابن معروف باشد كه همين جور است، از ابى حمام نقل مىكند، چه از عباس ابن عامر باشد، چونكه از هر دو تا ناقل نقل روايت دارد. محمد ابن احمد ابن يحيى. هر دو معتبر هستند.
نقل مىكند عن العباس عن ابى حمام عن محمد ابن سعيد قزوان. محمد ابن سعيد قزوان توثيقى ندارد. عن السكونى، عن جعفر ابن محمد، عن ابيه عن آبائه عليهم السلام. نقل مىكند قال لا يتمطع بتيمم الاّ صلاة واحدة و نافلتها. تيمم به درد يك صلاة نافلهاش مىخورد. ديگر بيشتر از او نيست. اين همان مسلك تقيه است. علاوه بر اينكه محمد ابن سعيد قزوان روايت تقيه است، محمد ابن سعيد قزوان توثيقى ندارد روايتش مبتلا به معارض است، به روايتى كه خودش نقل مىكند. روايت پنجمى است. و باسناد الشيخ عن محمد ابن على ابن محبوب عن العباس عن ابى حمام عن محمد ابن سعيد ابن قزوان عن السكونى، عن جعفر ابن محمد، عن ابيه عن آبائه عليهم السلام، قال لا بعث عن تصلى صلاة الليل و النهار يتيمم واحد ما لم تحدث او تصب الماء. همان روايت را خود سكونى نقل كرده است. اين محمد ابن سعيد قزوان همين جور. هم روايتش مبتلا به روايت معارضى است كه خودش نقل مىكند. هم ضعيف است، اين كه
در بعضى نسخهها محمد ابن سعيد عن ابن قزوان اين اشتباه است. عن نيست. محمد سعيد خودش ابن قزوان است. بدان جهت توثيقى هم ندارد. بدان جهت مسئله صاف است. سكونى خودش يك روايتى دارد كه آن روايت اينجور است كه عن جعفر عن آبائه عن عليه السلام، عن نبى قال يا اباذر يكفيك سعيد عشر سنين. يعنى مادامى كه حدث صادر نشده است. و مادامى كه آب پيدا نشده است هر مدتى باشد با يتمم مىشودنماز خواند. بدان جهت اين مسئله حكمش واضح است، جاى خدشهاى نيست. روايات متطابق هستند. رواياتى كه مخالف است يا جمع عرفى است، يا مضمون تقيه است كه حمل به تقيه مىشود. يك نكتهاى را هم بگويم، براى شما. خود رواياتى كه ما داريم اكثر موارد كه اصحاب ائمه سؤال مىكنند در آن موارد خلاف بين العامة و الخاصه سوال مىكنند.
بدان جهت سؤال مىكرد يابن رسول الله با يك تيمم واحد مىشود صلوات كثيره را اتيان كرد؟ امام عليه السلام هم فرمود مثل به منزلة الماء است. مادامى كه آب پيدا نكرده است اينجور است. حدث را نفرمود، چونكه حدث مورد خلاف نيست. مورد خلاف ما بين العامة و الخاصه اين است كه عامه مىگويند آب هم پيدا نكند يك نماز مىتواند بخواند. نماز دوم بايد تيمم را اعاده كند. تكرار كند. بدان جهت امام عليه السلام فرمود بر اينكه يكفيه الى عن يجد الماء. يك تيممى كه كرد او كفايت مىكند، تا مادامى كه آب پيدا كند. اين حدث را ذكر نفرمود، نكتهاش اين است كه آن مورد خلاف و مورد منازعه نيست ما بين العامة و الخاصه. اين جهت محل كلام و محل خلاف بود كه امام عليه السلام فرمود.
بعد مىرسيم به مسئله ديگرى كه از آن مسائل مهمه در باب تيمم است و آن اين است كه آيا انسان وقتى كه واجد الماء نيست، فاقد الماء است در بعضى وقت كه مثلا اول الوقت است مىتواند تيمم بكند، با آن تيمم نماز ظهر و عصرش را مثلا اول وقت بخواند يا نمىتواند؟ عرض مىكنم كما اينكه سابقا هم تذكر داديم ظاهر خطاباتى كه امر مىكند ما را به مأمور به اضطرارى عند عدم تمكن من المأمور به اختيارى، ظاهر اين خطابات در مواردى كه مأمور به اختيارى از قبيل واضح موثع بوده باشد يا اصل موقت نبوده باشد، هر وقت اتيان بكنى، مثل كفاره مجزى است. اين كه در خطابات مىگويد اگر متمكن از كفاره نشدى يا متمكن نشدى از آن مأمور به اختيارى، اين فعل را بياور، ظاهر اين خطاب استيعاب اضطرار است. و استيعاب عدم التمكن است كه بعله، عدم تمكن از استعمال ماء فى جميع الوقت بشود. والاّ اول وقت متمكن نيست، آخر وقت ثانى الوقت متمكن است، او را نمىگيرد. متفاها عرفى اين است. بدان جهت نوبت به مأمور به اضطرارى مىرسد در آن وقتى كه در مجموع وقت انسان نتواند صرف وجود مأمور به اختيارى را اتيان بكند. والاّ اگر بتواند در اين مجموع الوقت صرف وجود مأمور به اختيارى را اتيان بكند نوبت به امر اضطرارى نمىرسد. بعله، كسى كه اعتقاد دارد كه متمكن از مأمور به اختيارى نيست. يقين دارد تا آخر اين مالى پيدا نمىكند كه شخص مسكين را طعام بدهد و خودش هم متمكن نمىشود شصت روز پشت سر هم روزه بگيرد و عتق رقبه هم كه نيست. اين كه امر شده است در اين صورت به بدل اين كفاره، بدل را اتيان كرد. يا در اول وقت صلاة يقين دارد كه نمىتواند اب پيدا كند و آب استعمال كند در تمام الوقت. اصلا نمىتواند. تيمم كرد. نمازش را خواند، بعد آب پيدا شد. يا بعد در كفاره پول پيدا كرد، حالش خوبش شد. آنى كه اتيان كرده است فايدهاى ندارد. مرحوم صاحب كفايه اين را در كفايه در دو سطر گفته است. گفته است اتيان به مأمور به اعتقادى كه قطع دارد مأمور بهش اين است، متمكن از ماء نيست يا متمكن از آن كفاره نيست او بعد كه تمكن ظاهر شد و مأمور به واقعى معلوم شد، متمكن از كفاره شد، او اثرى ندارد. حتى آنهايى كه گفتهاند، مأمور به ظاهرى مجزى است مأمور به واقعى، اينجا نمىآيد. چونكه در موارد اعتقاد مأمور به ظاهرى نيست. اعتقاد كرده است. مأمور به ظاهرى عند الجهل مىشود. يعنى عند الشك و التردد مىشود. اين اعتقاد خيال بيخود كرده بود. او دليل ندارد، مجزى نيست بايد عمل را اتيان بكند و هكذا كسى كه در اول
وقت احتمال مىدهد كه تا آخر وقت آب پيدا نكند. مىگويد بگذارد اول وقت بخوانيم، راحت بشويم. صلاة را با تيمم خواند. بعد فرض كنيد كه آب پيدا شد، معلوم شد كه نه، آب هست. اين مقتضاى قاعده چونكه مأمور به اضطرار فى جميع الوقت بود. اين احتمال مىداد اضطرار فى جميع الوقت را. مأمور به احتمالى بود او مجزى از مأمور به واقعى نيست.
و به عبارت واضحه قاعده اوليه يعنى خطاب امر اختيارى و ظهور امر اضطرارى مراد از اين به قاعده اوليه تعبير مىكنيم، يعنى اگر ما بوديم فقط خطاب اختيارى و خطاب مأمور به اضطرارى مقتضاى او اين بود كه انسان اگر به خيال اضطرار فى جميع الوقت يا اضطرار الى الابد آنجاهايى كه مطلق است مأمور به اضطرارى را اتيان كرد يا به احتمال اينكه غير متمكن است مأمور به اضطرارى را اتيان كرد، او فايدهاى ندارد. بايد عمل را تدارك كند بعد التمكن. چونكه آنى كه اتيان كرده است، مأمور به نبوده است، احتمال مىداد در صورت شك كه مأمور به واقعى باشد. به عدم تمكن باقى باشد. از اين علماء تعبير مىكنند به عدم جواز البقاء جواز واقعيا. يعنى در مواردى كه انسان در بعض الوقت مضطر است جايز نيست مأمور به واقعى را اتيان بكند. جواز واقعى ندارد. يعنى اگر اتيان بكند آن مأمور به واقعى حساب نمىشود. اين عدم جواز البدار اين است. اگر در يك موردى غير از اين دو خطاب دليل ديگرى شد و آن دو دليل گفت كه نه، مأمور به اضطرارى مع الاضطرار فى بعض الوقت آوردى مجزى است. ولو در وقت تمكن ظاهر بشود، اعاده لازم نيست. همان صلاة كافى است. از اين كشف مىكنيم جواز بدار واقعى را. كه بدار واقعا جايز بود و شارع او را مأمور به واقعى حساب كرده است. اضطرار فى بعض الوقت كافى بود. كلام اين است، از آن مواردى كه علما فرمودهاند دليل خارجى قائم است بر جواز البدار و آن صلاتى كه انسان در حال اضطرار ولو فى بعض الوقت اتيان مىكند مجزى است، از آن موارد يكى مسئله تيمم است. اين را ملتزم شدهاند. ببينيد صاحب العروه چه مىفرمايد در اين عروهاش، مىفرمايد جايز است در سعه وقت به آن كسى كه احتمال مىدهد در آخر وقت عذرش زايل بشود و متمكن از صلاة مع الطهارة المائيه بشود، جايز است در سعه وقت ظاهر جواز واقعى است. جايز است بر اين شخص در سعه وقت مأمور به اضطرارى را اتيان بكند. حتى ولو ظن داشته باشد كه عذرش زايل مىشود. ظن اطمينان نيست. ترجيح مىدهد اين معنا را كه بالاخره آب پيدا مىشود. يك ماشينى مىآيد رد مىشود، يك آبى مىدهد. اين را ظن دارد، يقين ندارد. حتى در آن صورتى كه ظن هم دارد بر اينكه آب پيدا مىشود و عذرش زايل مىشود، مع ذالك جايز است در سعه وقت تيمم بكند و نمازش را بخواند.
مىفرمايد ولكن احتياط اين است، در صورتى كه احتمال مىدهد آب عذرش زايل بشود و آب پيدا بشود و بتواند غسل بكند يا وضو بگيرد، احوط اين است كه تيمم را به تأخير بياندازد. كه اگر در آخر وقت آب پيدا نشد آن وقت تيمم كند صلاتش را، در آن وقت بخواند. اين احتياط، احتياط مستحبى مىشود. چونكه فتوى به جواز داد. خصوصا در جايى كه ظن به زوال دارد. ظن دارد كه عذرش زايل مىشود. اين ظنى كه دارد به زوال اين احتياط، استحبابى آكد مىشود. چونكه مسلوق به فتوى شد. بعد مىفرمايد مكلفى كه فاقد الماء است، در اول الوقت اين سه قسم است. يك وقت اين است كه مىداند عذرش باقى مىماند. اين بلا اشكال در اول وقت مىتواند تيمم بكند. معنايش اين است كه مىتواند بلا اشكال، يعنى تيمم كردنش جواز واقعى دارد. لازمهاش اين است كه بعد هم معلوم شد خيال بوده است، آن صلاتش صحيح است. يكى اين است كه نه، مىداند مكلف سه قسم است، يك قسمش اين است كه مىداند آب پيدا نمىشود. آن اشكالى ندارد كه تيمم بكند، نمازش را بخواند. يك وقت اين است كه علم دارد كه آب پيدا مىشود. اين نمىتواند تيمم بكند در اول وقت. بايد بگذارد در آن وقتى كه آب پيدا شد غسل بكند يا وضو بگيرد نمازش را خواند. قسم سوم آنى است كه احتمال مىدهد آب پيدا بشود و احتمال مىدهد پيدا نشود. در اين صورت
مىتواند صلاتش را تقديم مقدما بخواند، ولو احتياط در تأخير است كما ذكر. خوب مىدانيد كه اين، احتياج دارد به دليل ديگرى. خطاب مأمور به اختيارى با خطاب مأمور به اضطرارى به اين تفسيراتى كه ايشان مىگويند دلالتى ندارد. ظاهر آنها آنى است كه گفتيم. منشاء اين فتواى ايشان و فتواى جملهاى اصحاب بر طبق ايشان منشائش رواياتى است كه در مقام وارد هستند. اين روايات را سه طايفه مىكنيم. طايفهاى از اين روايات، دلالت مىكند بر اينكه اگر كسى در وقت، در اول وقت تيمم كرد و با او نمازش را خواند بعد از اينكه در وقت كشف رفع عذر شد، آب پيدا شد. امام عليه السلام در آن روايات فرموده است كه اعاده صلاتش را نكند. آن صلاتى را كه خوانده است آن صلاة درست است. يك طايفه اين روايات است. از اين روايات چند تايش را مىخوانم.
يكى از اين روايات موثقه ابى بصير است. اين موثقه ابى بصير در باب چهارده از ابواب التيمم مذكور است. و باسناد الشيخ عن احمد ابن محمد ابن عيسى عن عثمان ابن عيسى عن عبد الله ابن مثقان، موثقه كه گفتم بواسطه عثمان ابن عيسى است. شيخ در عده توثيق كرده است. عن عثمان ابن عيسى عن عبد الله ابن مثقان عن ابى بصير. قال سألت ابا عبد الله عليه السلام عن رجل، تيمم و صلى ثم بلغ الماء قبل ان يخرج الوقت. رجلى تيمم كرد، مفروض حدوث تيمم است. نه تيمم از صلاة سابقى مانده است. تيمم يعنى احدث التيمم. تيمم، تيمم حدوثى است در وقت صلاة. يك مسئلهاى هست در وقت عروه اشاره خواهد كرد در مسئله آتيه. كسى نماز قبلى، تيمم خوانده است، چونكه اصلا متمكن نبود در هيچ آنى. تيمم كرد نمازش را خواند. بعد وقت نماز ديگر داخل شد، در آن وقت آب ندارد. آن نماز ديگر را بخواند يا نه؟ آن مسئله ديگرى است. كلام ما فعلا در آنجايى است كه در وقت صلاتى تيمم را احداث كرده است و نماز را خوانده است، در همان وقت صلاة آب پيدا شده است. ببينيد اينجور است كه مىگويم؟! مىگويد بر اينكه و باسناده عن احمد ابن محمد ابن عيسى عن عثمان ابن عيسى، عن عبد الله ابن مثقان، عن ابى بصير، قال سألت ابا عبد الله عليه السلام، عن رجل تيمم و صلى، ثم بلغ الماء بعد به آب رسيد، قبل ان يخرج الوقت. قبل از اينكه وقت خارج بشود. فقال ليس عليه اعادة الصلاة. اعاده صلاة لازم نيست. صلاتى كه هنوز وقتش باقى است، اعادهاش لازم نيست. هكذا، روايتى كه الان مىخوانم. صحيحه محمد ابن مسلم است. صحيحه محمد ابن مسلم را خدمت شما مىخوانم. زراره و محمد ابن مسلم. روايت چهارمى است، در باب بيست و يك از ابواب التيمم. و عن المفيد، شيخ تمام سند را نقل مىكند. عن المفيد، عن احمد ابن محمد، عن ابيه. احمد ابن محمد احمد ابن محمد حسن الوليد است كه گفتيم معاريف است و اشكالى ندارد. عن ابيه كه محمد ابن حسن است، عن الصفار. از صفار نقل مىكند. ظاهر اين است كه در مواردى كه احمد ابن محمد عن ابيه، عن صفار نقل مىكند، آن احمد ابن حسن ابن وليد است. چونكه صفار آنى كه معروف است از صفار و از سعد ابن عبد الله اينها ظهورشان دارد كه محمد ابن حسن وليد كه تلميذشان است نقل مىكند. عن الصفار عن احمد ابن محمد، احمد ابن محمد ابن عيسى است، عن الحسين ابن سعيد، عن حماد، عن حريض، عن زراره. آنجا دارد بر اينكه اينجور است، روايت اينجور است كه قلت فى رجل لم يصب الماء، آب پيدا نكرد و حضرة الصلاة. صلاة حاضر شد، يعنى وقت صلاة حاضر شد. فتيمم و صلى ركعتين. دو ركعت نماز خواند وقتى كه اينجور شد، ثم اصاب الماء آب آمد. كنار نهرى بود، ديد آب آمد. يا مثلا كنار جاده بود ديد كه كسى مىگويد كه ماء مىفروشد اين ماء را. ثم اصاب الماء. اينقض الركعتين او...؟ اين دو تا ركعت را نقض كند، يعنى صلاة را وضو بگيرد از سر بخواند. يا نگه بدارد، وضو بگيرد، بقيهاش را بخواند؟ او يقطع هما يعنى ثم يبنى عليه. قال لا، لاكنّه يمزى فى صلاة. در صلاتش مىگذرد. نه استيناف است نه هم در اثناء وضو گرفتن است. فيتمها، تمام بكند او را، ولا ينقضها باطل نكند، لمكان انّه دخلها و هو على طهر به تيمم. چونكه با تيمم طهر داشت، نمازش را تمام بكند. بدان جهت بر اينكه اثناء نماز هم آب پيدا بشود، نه نمازش صحيح است، او را تمام بكند. منتهى در بعضى روايات اين
است كه مادامى كه به ركوع نرفته است، ركعت اول. والاّ اگر ركوع نرفته باشد از ركعت اول دست برمىدارد وضو مىگيرد يا غسل مىكند. تكلّم خواهيم كرد در اين. اين رواياتى است كه منحصر به اينها نيست. رواياتى ديگرى هم هست. دلالت مىكند بر اينكه اضطرار فى بعض الوقت كه انسان با تيمم نماز خواند ثم در وقت عذر زايل شد، نمازش مجزى است.
در مقابل اينها طايفه ثانيه است كه آن طايفه ثانيه امر به اعاده مىكنند. مىگويند آن نماز به درد نمىخورد. بايد آن نماز را اعاده بكنى. مثل چه؟ مثل اين رواياتى كه الان خدمت شما مىخوانم. اينهايى كه دلالت مىكنند، يكى از آن روايات، روايت هفتمى است در باب چهارده از ابواب التيمم. آن روايت اين است هفتمى است، و باسناد الشيخ عن الحسين ابن سعيد عن النذر ابن سويد عن ابن سنان، قال سمعت ابا عبد الله عليه السلام. اين را هم گفتيم كه هر ابن سنانى كه از امام صادق نقل كند، عبد الله ابن سنان است، لعل كرات گفتهايم. قال سألت ابا عبد الله عليه السلام يقول، اذا لم يجد الماء رجل طهورا، وقتى كه طهور را پيدا نكرد، و كان جنبا، و جنب هم بود. فاليتمسح من الارض. تيمم بگيرد. مسح كند خودش را از زمين و اليصلى، نمازش را بخواند فاذا وجد الماء فاليغتسل اگر آب پيدا كرد، غسل بكند و قد اجزئه و صلاة التى صلى. آن صلاتى كه خوانده بود مجزى مىشود. اين قبل الوقت و بعد الوقت مطلق است. اما روايت هشتمى، روايت نهمى. و باسناد الشيخ عن الحسين ابن سعيد، عن حماد، عن حريض، عن زراره، صحيحه زراره است. قلت لابى جعفر عليه السلام، فان اصاب الماء و قد صلى بتيمم و هو فى وقت. خودش هم در وقت است، قال تمة صلاته و لا عادة عليه. صلاتش تمام است، اين اعاده ندارد. اين نفى اعاده را مىكند كه اعاده ندارد. اما آنى كه اثبات اعاده را مىكند كه بايد اعاده بكند، آن همين است كه خدمت شما عرض مىكنم. روايتى كه دلالت بر اعاده مىكند.
روايت هشتم كه گفتيم و باسناد الشيخ عن الحسين ابن سعيد، عن يعقوب ابن يقطين. يعقوب ابن يقطين از ثقات است. روايت من حيث السند صحيحه است. سألت اب الحسن عليه السلام، عن رجل تيمم فصلى فاصاب بعد صلاته ماء ايتوضء و يعيد الصلاة؟ ام تجوز صلاته؟ يا صلاتش كافى است. قال ان وجد الماء قبل ان يمزى الوقت توضء و عاده و فلا عاد العله. اگر وقت گذشته است اعاده لازم نيست. وقت باشد بايد اعاده كند. روايات ديگرى هم هست. اين روايات دلالت مىكند بر اينكه نمازى را كه با تيمم خواند اگر وقت عذر زايل شد، بايد اعاده كند. اين روايات را مىدانيد جمع عرفى حمل بر استحباب است. چرا؟ چونكه آن روايات اعاده ظهور دارد در وجوب الاعاده ولكن روايات نفى الاعاده مىگويد اعاده نيست. ترك مىتواند بكند اعاده را. بدان جهت در ما نحن فيه به صراحت آنها كه ترك الاعاده، نفى الاعاده، يعنى اعاده واجب نيست اخص مىشود و اينهايى كه امر مىشود بر اعاده حمل بر استحباب مىشود. جمع ما بين طايفه اولى و طايفه ثانيه حمل بر استحباب است و دليل بر اين رواياتى است كه اصل در مطلق التيمم وارد است. انسان صلاتى را به تيمم خواند وقتى كه آب پيدا كرد، او را اعاده كند. هم وضو بگيرد، غسل كند، هم صلاتش را اعاده كند. ولو خارج الوقت بوده باشد. چه جورى كه آنها را حمل مىكنيم فرض بفرماييد بر استحباب يا مثل روايت ششمى در اين باب، در اين روايت ششمى اين است كه سألت عن رجل اصابت جناب فى ليلة بارده يخاف على نفسه التلف ان اغتسل، قال يتيمم و يصلى فاذا امن البرد اغتسل و اعاده الصلاة. كه سندش هم محمد ابن الحسن باسناده عن محمد ابن احمد ابن يحيى عن محمد ابن الحسين، سندش يك اشكالى دارد كه مرسله است، عن من رواه است. بدان جهت اين روايات در مطلق تمكن ولو بعد الوقت هم امر به اعاده وارد است. حمل بر استحباب مىشود طايفه ثانيه. آن وقت چه مىشود؟ نتيجهاش اين است كه انسان ولو در بعض الوقت اضطرار داشته باشد با تيمم بخواند نمازش مجزى است و صحيح است. ولكن اشكال اين است كه ما طايفه ثالثهاى داريم. آن طايفه
ثالثه مىگويد كسى كه مىخواهد تيمم بكند و صلاتش را با تيمم بخواند اين بايد منتظر بشود آخر الوقت را. در آخر الوقتى كه هست، آن وقت مىتواند نمازش را بخواند. مثل چه چيز؟ مثل اين رواياتى كه خدمت شما عرض مىكنم.
يكى از اين روايات صحيحه زراره است. صحيحه زراره در باب چهارده روايت سومى است. محمد ابن يعقوب عن على ابن ابراهيم عن ابيه، عن ابن ابى عمير عن فضيله عن زراره عن ابن ازينه عن زراره عن احدهما عليه السلام، قال اذا لم يجد المسافر الماء فاليطلب مادام فى الوقت. فاذا خاف ان يفوته آن وقت فاليتيمم و يصلى. آن وقت بايد بخواند. روايت چهارمى است، صحيحه حلبى است و انه از على ابن ابراهيم، عن ابيه، عن ابن ابى عمير عن حماد عن الحلبى سمعت ابا عبد الله عليه السلام اين نيست. روايت دومى است روايت زراره را گفتيم، صحيحه محمد ابن مسلم است. در بيست و دو روايت اولى است. محمد ابن يعقوب عن محمد ابن يحيى عن محمد ابن الحسين باب بيست و دوم روايت اولى، عن صفوان عن العلى عن محمد ابن مسلم عن ابى عبد الله عليه السلام سمعته يقول اذا لم تجد ماء خطاب به محمد ابن مسلم است. امام فرمود اذا لم تجد ماء فارادة التيمم تأخر تيمم الى آخر الوقت. تا آخر وقت... فان فاتك الماء، اگر در آخر وقت آب به تو نرسيد لم يفتك التراب. تراب فوت نمىشود. باز دلالت مىكند بر اين معنا موثقه عبد الله ابن بكير روايت سومى است در باب بيست و دو. محمد ابن الحسن باسناده عن محمد ابن على ابن محبوب از كتاب او نقل مىكند. عن العباس ابن معروف. عن عبد الله ابن مغيره. عن عبد الله بكير موثقه شد. عن ابى عبد الله عليه السلام. قال رجل ام قوما و هو جنبا و قد تيمم. امام جنب است تيمم كرده است. و هم على طهور. آنها هم طهارت دارند. يعنى آنها وضو گرفتهاند يا غسل كردهاند. قال لا بعث. در ذيلش فرمود روى اين اساس كه گفتيم متوضء و مغتسل مىتوند به متيمم اقتدا بكند. فاذا تيمم الرجل فاليكن ذالك فى آخر الوقت. اين در آخر وقت بايد بشود. فان فاتحه الماء لم تفتح الارض. ارض به فوت نمىشود. اينجا يك نكتهاى هست، حيفم آمد بگذرم. آنهايى كه گفتهاند تيمم حدث را رفع مىكند نه جنابت را كه ديروز گفتيم كه جنابت حدث زايد بر جنابت است. اين استدلال كردهاند به اين روايت كه رجل ام قوما و هو جنب و قد تيمم. اين جنب است ولكن تيمم دارد. كه تيمم جنابت را برنمىدارد. تيمم و هو جنب. فعلا جنب است. اين استدلال، استدلال بى وجهى است. اين در كلام سائل است. سائل اينجور خيال مىكند كه جنب است تيمم كرده است. اين اگر در كلام امام بود، ممكن بود كه بگوييم حدث جنابت غير از جنابت است چونكه امام فرموده است جنب متيمم. با وجود اينكه متيمم است جنب است. و اما اين در كلام سائل است، در كلام عبد الله ابن بكير است. عبد الله ابن بكير اينجور جهت علمى ندارد كه نكات را ملتفت بشود. سؤالى است، عبد الله بكير ثقه است، روايتش معتبر است. ولكن آنجور منزلتى هم ندارد در فقه. شخص ثقه است، روايتش حجت است اين قول اين دليل نمىشود. قول امام مىشود با او استدلال كرد كه اين قول امام عليه السلام نيست.
سؤال؟ در مقام بيان اين بود كه تيمم را كى بكند؟ امام فرمود كه نه، فان فاتح الماء لم تفت الارض بايد آخر بياندازد.
روى اين اساس آن جمع ما بين اين طايفه ثالثه و طايفه اولى كه حكم به اجزاء كرديم و گفتيم مىشود با تيمم در بعضى وقت نماز خواند، چه جور جمع مىشود، انشاء الله فردا.
|