|
جلسه 814
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:814 ب
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1372
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
كلام ما منتهى شد به اين فرمايشى كه جمع كرده بودند ما بين اخبارى كه نافى استضحار است و ما بين آن اخبارى كه آمر است بالاستضحار يوماً او يومين. فرموده بودند زنى كه قبلاً مستحاضه است و بعد الاستحاضه ايام حيضش برسد كه وقت مخصوص و عدد مخصوصى دارد در حيض. اين زن وقتى كه ايام عادتش رسيد اين مستحاضه حايض است و وقتى كه ايام حيضش تمام شد، او اعمال مستحاضه را بايد به جا بياورد. برگردد به اعمال مستحاضه. استضحار در حقّ اين زن نيست. ولكن آن زنى كه قبل از ايام عادت مستحاضه نبود، ايام عادتش را كما كان خون ديد مثل ماههاى قبلى و بعد از ايام عادت ديد خون قطع نمىشود و به وصف الحيض مىآيد، اين خونش ولو ده روز را تجاوز كند، آن مقدار عادتش حيض است و قبل از تمام ده روز قطع بشود همهاش حيض است الاّ انّه اين زن كه بعد از ايام عادتش خون مىبيند و احتمال مىدهد كه يازده روز طول بكشد تا روز يازدهم، دوازدهم و احتمال دارد كه قبل از تمام شدن ده قطع بشود، اين يك روز بايد استضحار بكند تا ده روز هم مخيّر است. كما اين كه در دو روز و سه روز مخيّر است. چرا اين جور جمع مىفرماييم؟ مىفرمايد بر اين كه اين رواياتى كه وارد شده است زن وقتى كه حايض شد و ايام حيضش گذشت ديد دم مىآيد استضحار مىكند، اين روايات عام است. هم آن زنى را مىگيرد كه قبل از ايام عادتش مستحاضه باشد، هم زنى است كه استحاضه نباشد. نه پاك پاك بود. وقتى كه ايام عادت رسيد شروع كرد به دم ديدن. اين روايات استضحار مطلق است. آن زنى كه حايض شده است بعد از ايام حيضش استضحار مىكند. چه قبلاً مستحاضه باشد، چه نباشد. آن روايات نافيه استضحار خاص است.
وارد است كما ذكرنا رواياتى كه نافى استضحار است. آن روايات مىگويد مستحاضه فرض شده است كه زن مستحاضه است. مستحاضه اگر ايام عادتش برسد، در ايام عادت صلاة را ترك مىكند. همين كه ايام عادت تمام شد، خون ببيند مىآيد، وظايف مستحاضه را عمل مىكند. او در آن كسى كه بعد از ايام عادت خون مىبيند و نمىداند قطع مىشود يا نمىشود اين روايات استضحار مطلق است. مىگويد بايد استضحار كند. ولكن آن روايات مىگويد اگر قبلاً مستحاضه است فقط ايام عادتش را، عبادتش را ترك مىكند و لا يعطيها بعلها، بعد اعمال استحاضه را اتيان مىكند. پس او اخص است اين روايات نافيه. ملتزم مىشويم از آن اطلاق روايات استضحار كه موضوعشان مطلق است رفعيّت مىكنيم و حمل مىكنيم آنها را به زنى كه قبل از ايام عادت مستحاضه نبوده است. او استضحار مىكند. به قانون اطلاق و تقييد كه از اطلاق رفعيّت مىشود و تقييد مىشود به خطاب و مقيّد. اين حاصل فرمايش ايشان است و فرموده است...در ما بين روايات همين وجه متعين است و اين را فرموده است. ولكن به اين وجه يك اشكالى وارد است و ايشان هم متوجه اين اشكال بود رضوان الله عليه. در صدد دفعش آمده است و آن اين است كه بعضى رواياتى كه فرض شده است زن قبل از ايام عادتش مستحاضه است، در بعضى آن روايات دارد كه اين مستحاضه در ايام عادت صلاتش را ترك مىكند و بعد از ايام عادت يكى دو روز استضحار مىكند. همين مستحاضه كه قبلاً مستحاضه بود. قبل از ايام عادت كه مستحاضه بود، ايام عادتش را ترك مىكند و بعد از ايام عادت يكى دو روز استضحار مىكند. اين كدام روايت است كه
به اين معنا دلالت مىكند؟ اين سه تا روايت است.
از اولى آنها تعبير به موثّقه مىكنيم. در باب 1 از ابواب مستحاضه، موثّقه فضيل و زراره است. روايت 12 است. و باسناد الشّيخ عن على ابن حسن فضّال. شيخ اين را از كتاب على ابن حسن فضال نقل مىكند و باسناده عن على ابن حسن فضال شيخ الطّائفه عن محمد ابن عبد الله ابن زراره على ابن حسن فضال هم از نوه زراره نقل مىكند كه اسمش محمد بود، پدرش هم عبد الله بود، عبد الله پسر زراره است. محمد ابن عبد الله ابن زراره. اين محمد ابن عبد الله هم نقل مىكند عن محمد ابن ابى عمير. محمد ابن ابى عمير هم كه نقل مىكند عن عمر ابن ازينه، محمد ابن ابى عمير، عمر ابن ازينه عن فضيل و زراره جلالت اينها اوضح من الشّمس است. عن احدهما (ع) قال المستحاضه و كفّ عن الصّلاة ايام اقرائها. فرض فرموده است كه زن قبل از ايام اقراء مستحاضه است. المستحاضه تكفّ ايام اقرائها عن الصّلاة و تحتات بيومٍ او يومين ثمّ تغتسل. گفتيم اين تحتات به معنا استضحار است. چون كه ثمّ تغتسل يعنى بعد از يوم و يومين غسل مىكند. اگر مراد احتياط به معناى لغوى يعنى جمع ما بين اعمال حايض و مستحاضه بشود اين تغتسل را بايد قبل از يوم و يومين بكند. اين كه مىگويد ثمّ تغتسل فى كلّ يومين و ليل ثلاث مرّات اعمال مستحاضه است. اعمال مستحاضه را بعد از يكى دو روز مىكند. در ايام استضحار نمىكند. آن احتياط به معنا استضحار مىشود. اين روايت من حيث الدّلالت بر اين كه زن مستحاضه قبلى ايام عادتش برسد، و بعد از ايام عادت استضحار مىكند مثل آن زنى كه قبلاً مستحاضه نبود، دلالتش پرواضح است. جاى خدشه نيست. خود ايشان هم قبول فرمودند كه دلالت واضح است. يك روايت ديگر هم معتبره اسماعيل جوفى است. اسماعيل ابن جابر جوفى رضوان الله عليه. آن روايت هم همين است. باز شيخ نقل كرده است.
روايت دهمى است در باب اول استحاضه. شيخ باسناده عن الحسين ابن سعيد كه حسين ابن سعيد اهوازى سند شيخ به او صحيح است. روايت صحيحه است. سندش به حسين ابن سعيد، حسين ابن سعيد هم عن القاسم عن عبان عن اسماعيل جوفى نقل مىكند از قاسم. اين قاسم، قاسم ابن محمد جوهرى است كه خواهيم گفت. عن عبان كه عبان ابن عثمان است. اسماعيل ابن جابر جوفى است. عن ابى جعفرٍ(ع) قال المستحاضه تقعد ايام قرحها مستحاضه قبل از ايام قرح مستحاضه است. تقعد ايام قرحها، ثمّ تحتات بيومٍ او يومين فاذا رأت طهراً اغتسلت كه همان غسل حيض را مىكند. و ان هى لم تَرى طهراً ديد كه نه خون مىآيد. دو روز صبر كرده است. باز مىآيد. آن وقت اغتسلت و...يعنى خودش را مىبندد آن چيز را كه خون سرايت به خارج نكند و اغتسلت و اعمال مستحاضه را اتيان مىكند. و لا تزال تصلّى بذالك الغسل حتّى يظهر الدّم على الكرسف. بعد از اين كه غسل كرد براى صلاتش در صلاة بعدى ديد استحاضه كثيره باز دم خارج شد بر كرسف تجاوز كرد، دوباره بايد غسل كند. اعمال استحاضه. اين روايت هم مثل آن روايت موثقّه فضيل و زراره است ظاهر است به كمال الظّهور كه اين مستحاضه قبلى بعد از ايام عادتش كه گذشت دوباره ديد خون مىآيد، اين هم استضحار مىكند. به همان بيانى كه گفتم.
يكى از روايات، روايات سومى است. در ما نحن فيه ذكر مىكنم اين روايت سومى در باب 13 از ابواب الحيض است، در باب 13 روايت 4 است. باز و باسناد الشّيخ عن على ابن حسن فضّال عن جعفر ابن محمد ابن حكيم عن جميل ابن درّاج عن زراره عن ابى جعفرٍ (ع) قال المستحاضه تستضحر بيومٍ او يومين بعد اعمال استحاضه را اتيان مىكند. اين روايت در سندش جعفر ابن محمد ابن حكيم است. اين جعفر ابن محمد ابن حكيم توثيقى برايش ثابت نيست. اعتبارى برايش نيست. بدان جهت اين روايت مؤيد آن دو تا روايت است. بدان جهت صاحب اين قول كه مستحاضه باشد بعد از ايام عادت كه گذشت ديگر استضحار نمىكند و اعمال استحاضه به جا مىآورد، در سند اين دو تا روايت اشكال كردهاند كه سند روايت فضيل و زراره و سند روايت اسماعيل ابن جابر. اشكال در سند روايت زراره و فضيل اين است كه شيخ باسناده عن على ابن حسن فضال كه شيخ اين روايت را نقل مىكند به اسنادش از على ابن حسن ابن فضال يعنى از كتاب على ابن حسن فضال نقل مىكند. و سند شيخ هم به كتب على ابن حسن فضّال احمد ابن عبدون كه شيخ خودش است كه معاصر با مفيد قدس الله نفسه الشّريف است. منتهى مفيد زده بود جلو. احمد ابن عبدون است كه از اين احمد ابن عبدون تعبير مىشود احمد ابن عبد الواحد. و معروف است به ابن الهاشم. كه اين سندش اين است، اين احمد ابن عبدون يا احمد ابن عبد الواحد يا ابن الهاشم، نقل مىكند از على ابن محمد ابن زبير القرشى عن على ابن حسن فضال. دو نفر واسطه هستند. ما بين على ابن فضال و اين دو نفر واسطه است. احمد ابن عبدون خوب شخص جليلى است. ولكن در اين على ابن محمد ابن زبير اشكال كردهاند كه اين توثيق ندارد. يك چيزى بگويم يادتان باشد انشاء الله بعد مىگوييم. ما خيلى به اين روايات على ابن حسن فضال در فقه احتياج داريم. مسائلى در ابواب فقه است خصوصاً مثل وصايا، ارث و امثال ذالك مسائلى است كه مستندش فقط روايت على ابن حسن ابن فضال است. اين اگر از كار بيفتد فقيه گير مىكند در آنها. روايات على ابن حسن ابن فضال خيلى است، و رواياتى كه منفرد است به نقل آنها در روايات ديگر آن حكم وارد نيست. متعدد است، بدان جهت فقيه گير مىكند. اگر در سند اشكال شد كه على ابن محمد ابن زبير توثيق ثابت نشده است، تمام اين روايت اشكال پيدا مىكند تمسّك به آنها.
يك چيزى كه برايتان قلبتان روشن بشود عرض كنم. ما در كتب فقها خيلى تتبّع نكردهايم در كتب استدلاليه. ولكن آن مقدارى كه تتبّع كردهايم سر اين روايات كه مىرسم به موثّقه تعبير مىكنم. ديگر در سند شيخ على ابن محمد ابن زبير است، مثل صاحب حدائق و ديگران. وقتى كه اين روايات مىرسند به موثّقه تعبير مىكنند. به نظر قاصر ما مىدانيد كه اين مسأله، مسأله اهمى است. در اين راه پى فرصتى مىگشتم كه با شما بحث كنم و اين را بدانيد رواياتى را كه شيخ الطّائفه نقل كرده است از على ابن حسن ابن فضال اين روايات پيش ما معتبر است و اين روايات جاى خدشهاى ندارد. حتّى از اين روايات تعبير به موثّقه بشود، مانعى ندارد. چرا؟ دو تا وجه مىگوييم از خودمان. وجه اول اين است كه كه اين على ابن محمد ابن زبير اين آدم معروفى بوده است. شايد كسى در معروفيت به پاى اين اشخاص قليله برسد. چرا؟ چون كه شيخ الطّائفه و هكذا نجاشى و ديگران اين كتب على ابن فضال را شمردهاند. شيخ 25 كتاب بر على ابن حسن فضال شمرده است. نجاشى هم آنها را شمرده است، يكى دو تا هم زياد است. شايد به 28 تا برسد. گفتهاند قريب 30 تا. در آن جا اين كتب را يكى از آنها اصفيا اميرالمؤمنين (ع) است. از كتبى كه مشهور است و از كتب بنى فضّال است. چيزى كه هست نجاشى نقل مىكند از مشايخش كه بعضى مشايخ من در كتاب اصفيا مناقشه مىكردند. مىگفتند اين مجعول است. مال على ابن حسن فضال نيست. اين كتب اصفيا كه دارد. نجاشى مىگويد من نشنيدم كسى كه بگويد اين كتاب اصفيا را به على ابن محمد ابن زبير يا به احمد ابن سعيد ابن عقده خوانده است. فقط مىگويند كه اجازه هست از طرف اينها در نقل اين كتاب. ولكن كسى پيدا بشود كه من اين كتاب را خواندم به خود آنها قرأت الشّيخ مثل اين كه مرسوم بود در اخذ روايت مىخواندند بر شيخ يا شيخ مىخواند. كسى بگويد من كتاب اصفيا را به محمد ابن على ابن زبير يا احمد ابن محمد ابن سعيد خواندم، كسى من نديدم كه اين را ادّعا كند. فقط نسبت مىدهند بالاجازه. كسى نمىگويد...على ابن محمد ابن زبير از اين كلام نجاشى و از غير اين معلوم مىشود در آن زمان اين قدر كتبى كه على ابن فضّال داشت راوى اين كتب معروفشان دو نفر بود. يكى احمد ابن سعيد ابن عقده است، يكى هم على ابن محمد ابن زبير است. اين قدر كه جمع مىشدند از روات و محدّثين كتب على ابن فضّال را نقل كنند از اينها اخذ مىكردند از يكى از اين دو نفر. چون كه نجاشى مىگويد اينها آن بعضى شيوخشان مىگويند كه ما نديدم كسى كه بگويد قرأت الشّيخ. يعنى بر على ابن محمد ابن زبير خواندند كتاب اصفيا را يا به احمد ابن محمد ابن سعيد خواندند. يعنى اگر اين خواندن ثابت بود اخذ بود. كتاب ثابت مىشد. اين از دو نفر معروفى بودند كه محدّثينى كه مىخواستند كتب على ابن فضّال را اخذ كنند دور اين دو نفر جمع مىشدند...اين شخص به اين معروف قدحى كسى به او نقل نكرده است كه اين عيب را داشت. بدان جهت گفتيم اگر شخص معروفى خصوصاً با اين معروفيت قدحى نداشته باشد معلوم مىشود حسن ظاهر داشته است. و الاّ عيبش را رو مىكردند كه بابا اين هم اين كاره است كما اين كه در بعضى جاها نجاشى مىگويد ولكن بعضى اصحابنا هم از او عليه عيب مىگرفتند به اب الشّطرنج كه شطرنج بازى مىكند. اين جور چيزها اين جور معروفيتى كه هست قدحى به او وارد شده است، اين زمان هم همين جور است. يك شخص معروفى در كمال معروفيت يك چيزى داشته باشد در مىآورند. رو مىكنند. اين هم اين جور است. چيزى به اين نقل نشده است. معلوم مىشود حسن ظاهر داشت. و روايتش معتبر است. اين وجه اول. و اين وجه اول را ما مثل وجه ثانى قبول داريم. چون كه حسن ظاهر وقتى كه پيدا كرد معروفيت پيدا كرد، اين معلوم مىشود بر اين كه حسن ظاهر داشت پيش مردم مستور العيب بود و رواياتش مسموع است.
وجه ثانى اين است كه اين نجاشى قدس الله سرّه مىگويد اين كتب را كه مىشمارد همان كتبى است كه شيخ شمرده است. بالاتر از آن هم يك چند تاى ديگر شمرده است. مىگويد من اين كتب را اخذ كردم يعنى همهاش را اخذ كردم. بعضىهايش را آن وقتى كه احمد ابن الحسين...است به احمد ابن عبدون قرائت مىكرد كتب بنى فضّال را. قرائت بر او مىكرد. من هم با او شنيدم اين كتاب را. سمعت معه در كتابش دارد. كه آن احمد ابن عبدون هم از على ابن محمد ابن زبير نقل مىكرد كه راوى از على ابن محمد ابن زبير احمد ابن عبد الواحد است. بعد مىگويد كه ما بقى كتب را از كتاب صوم را من خواندم بر احمد ابن عبدون. و ساير كتب على ابن حسن فضال را هم اين جور به من خبر داد. پس اين طريق نجاشى همان طريق شيخ است. شيخ هم از احمد ابن عبدون از على ابن محمد ابن زبير نقل مىكند. نجاشى هم كه مثل شيخ است ديگر. شايد اخذ هر دو تا در يك مجلس نوعاً بودند كه به هر كس يكى يكى نمىخواند كه. مىخواند و آنها هم گوش مىدادند. يك مجلس باشد يا نباشد. فرقى نمىكند اين. اين كتب را كه احمد ابن عبدون به شيخ خوانده است يا شيخ به او خوانده است، همين كتب را به نجاشى خوانده است يا رفيقش خوانده است و نجاشى شنيده است يا خود نجاشى خوانده است باقى كتب را. به همان احمد ابن عبدون عن على ابن محمد ابن زبير. بعد نجاشى دارد كه من در اخيرين اين كتب بنى فضّال را از محمد ابن جعفر از احمد ابن سعيد ابن عقده هم گرفتم همين كتب را. چون كه گفتيم راوى اين كتب معروفش دو نفر بود. يكى على ابن محمد ابن زبير بود، يكى هم احمد ابن سعيد ابن عقده بود. احمد ابن سعيد ابن عقده در جلالتش كسى شك ندارد. اين محمد ابن جعفر ابن...استاد نجاشى است. يك محمد ابن جعفر معدّب است كه او ابن بطّع است. او شيخ نجاشى نيست. نجاشى با او با دو واسطه نقل مىكند. او ضعيف است. محمد ابن جعفر المعدّب ابن بطّع ضعيف است. كه نجاشى به دو واسطه از او نقل مىكند. اين محمد ابن جعفر معدّب كه به محمد ابن جعفر ابن...مىگويند اين استاد نجاشى است و اين شخص جليل القدرى است. نقل مىكند از احمد ابن سعيد ابن عقده. خوب مطلب تمام شد. چون كه نجاشى همان كتبى را كه به طريق شيخ گرفته بود، به طريق آخر معتبر گرفته است همان كتب را. همان كتبى كه ظاهر كلامش اين است كه بنى فضال بود كه در خارج اينها را ما خوانديم را رفيقم خواند، احمد ابن حسين خواند، يكىاش را من خواندم، بقيهاش را من خواندم، همان كتب را كه به او خوانده است از اين طريق دوم كه دارد از محدم ابن جعفر است و از احمد ابن سعيد ابن عقده گرفته است. اين طريق ثانى طريق به روايت شيخ مىشود. چون كه اين همان روايت را گرفته بود نجاشى. شيخ همان روايت را از احمد ابن عبدون از احمد ابن محمد ابن زبير گرفته بود. همان روايات را نجاشى مىگويد من از اين طريق گرفتهام. در اخيرين اخبرنا...اخيرين محمد ابن جعفر عن احمد ابن سعيد عن على ابن حسن فضال به همان كتبه. همان كتبش كه بود به آنها خبر داد. پس شيخ آن كه روايت كرده است طريق ديگر دارد. اين روايات معتبر مىشود به واسطه على ابن حسن ابن فضال، موثقه مىشود. وجه اول روايت را معتبره مىكرد. اين وجه دوم روايت را موثقه مىكند.
بگذاريد ديگر كار اين جا رسيده است. من به قدر طاقت اين مطلب را تمام كنم. بعضىها وجه آخرى گفتهاند. در اعتبار روايتى كه شيخ از على ابن حسن فضال مىكند، وجه آخرى گفتهاند. وجه آخر اين است كه شيخ هر دو طريق را داشت. شيخ اين كتب را مثل نجاشى از هر دو طريق گرفته بود. چرا؟ سرّش اين است كه شيخ در تهذيبين بعضى روايات را از على ابن حسن فضال به دو واسطه نقل كرده است. هم نقل كرده است از احمد ابن عبدون از على ابن محمد ابن زبير، هم نقل كرده است همان روايت را نقل كرده است از هارون ابن موسى نقل كرده است كه آن هم مثل احمد ابن عبدون از اجلاّ است. هارون ابن موسى. از مشايخ شيخ و نجاشى و اينها است. از ابى هارون از احمد ابن سعيد ابن عقده. ببينيد شيخ چه مىگويد. اين در جلد اول است. در بعضى روايات را به تمام سند نقل كرده است شيخ. اين يكى از آن روايات است. جلد اول تهذيب است. در جلد اول در باب احداث الموجبة بالطّهاره نه فقط اين روايت است. نظير اين است. يكىاش را مىخوانم. شيخ مىگويد اخبرنى به جماعتٌ عن ابى محمد هارون ابن موسى...اكبرى رضوان الله عليه است. اين از كه نقل مىكند اين هارون ابن موسى عن احمد ابن محمد ابن سعيد. اين احمد ابن محمد ابن سعيد ابن عقده است. كه همان شخص دومى است راوى كتب ابى الفضّال. عن على ابن حسن فضال. اين يك سند. مىگويد و احمد ابن عبدون يعنى و اخبرنى به احمد ابن عبدون عن على ابن محمد ابن زبير عن على ابن حسن فضال. اين هم سند دومى. پس معلوم مىشود كه اين شيخ تمام كتب را به اين سند ديگر هم گرفته بود. منتهى نگفته است اغتسالاً يكى را گفته است. چون كه معتبر بود على ابن محمد ابن زبير با آن جلالتش، با آن معروفيتش كافى بود. ديگر احتياج به ذكر طريق آخر نداشت. در بعضى جاها گفته است. اين وجه را بعضىها گفتهاند حتّى آن جايى كه اردبيلى قدس الله نفسه الشّريف مىگويد بعد از تضرّع چون كه روايات على ابن حسن ابن فضال كثير است. بعد التضّرع به اين نكته ملتفت شدند كه شيخ سند ديگر هم دارد اين پيش ما تمام نيست. چرا؟ چون كه دو تا جواب دارد. مىگوييم اين روايت اين جور است. به اين سند كه نقل مىكند عن على ابن حسن فضال عن عبد الرّحمان ابن ابى نجران عن حماد ابن عيسى عن حريض عن زراره. شايد اين روايت را شيخ قدس الله نفسه الشّريف در كتابش عبد الرّحمان ابن ابى نجران ديده است كه كتاب آن عبد الرّحمان ابن ابى نجران هم به واسطه همان...اكبرى عن احمد ابن محمد ابن سعيد ابن...در طريق آن كتاب بوده است. بعد اين روايت هم در كتاب على ابن حسن فضال بود. آن جا هم بود اين روايت. آن هم نقل مىكرد على ابن حسن فضال از عبد الرّحمان ابن ابى نجران در كتابش بود. شيخ به كتاب على ابن حسن كه طريق داشت. اين هم در كتاب عبد الرّحمان بود. اين احمد ابن محمد ابن سعيد هم در طريق آن كتاب بود. بدان جهت جمع درك كرده است در روايت. گفته است كه اين دو تا نقل دارد. دو تا سند دارد. يكى از كتاب عبد الرّحمان ابن ابى نجران يا حماد ابن عيسى به واسطه همان هارون ابن موسى عن احمد ابن سعيد ابن عقده از على ابن فضال عن عبد الرّحمان كتاب عبد الرّحمان را به اين سند نقل مىكند كه يك راوىاش هم على ابن حسن ابن فضال است. بعد اين روايت در كتاب على ابن حسن ابن فضال هم بود.
بدان جهت به آن هم سند دارد. او را هم منضم كرده است كه احمد ابن عبدون عن على ابن محمد ابن زبير عن على ابن حسن فضال كه اين از دو كتاب نقل مىكند. يك سندش آن جا است، يك سندش اين جا است. اين جواب اول. پس در كتب على ابن فضال طريق دو تا بشود اين جور نيست. اين طريق دومى مال كتاب عبد الرّحمان ابن ابى نجران است. جمع كرده است...اين يكى. دومى اين است كه قبول كرديم. شيخ نقل كرده است. ولكن اين جور روايات دليل مىشود كه شيخ در اين روايتى كه از كتابى گرفته است كتاب 25 تا شمرده است. آن كتاب وضو است. در باب وضو نقل مىكند. يكى از كتب على ابن حسن فضال كتاب وضو است. اين روايت را از كتاب وضو نقل مىكند. خوب كتاب وضو على ابن حسن فضال به دو واسطه رسيده بود به شيخ. امّا باب كتاب وصيه و كتاب فرايضش هم به اين دو سند رسيده بود اين دليل ندارد. غايت الامر اين دليل مىشود كه كتابى كه اين روايت از او اخذ شده است، كتاب وضو است. اين به دو سند رسيده است. در آن كتبى كه از فرايض نقل مىكند، از كتاب على ابن فضال كه على ابن حسن فضال نقل مىكند...ربطى به باب وضو ندارد، به او دليل نمىشود. بدان جهت اين روايات على ابن حسن ابن فضال را ما معتبر مىدانيم و همه جا تمسّك مىكنيم مگر اين كه بعد از حسن ابن على ابن فضال يك ضعفى باشد. بعضىها كه ديدند اين روايت من حيث السّند هم تمام مىشود يا تمام نمىشود، بعضىها يك مناقشه ديگر كردهاند. گفتهاند اين محمد ابن عبد الله ابن زراره جدّش خيلى جليل القدر بود. لولا...ستّه يكى از آنها زراره بود. امّا اين نوه معلوم نيست حالش چه جور بود. توثيق ندارد. اين هم درست نيست. جماعتى گفتهاند بر اين كه، اول اصل قضيه را بگويم. على ابن نجاشى و كشّى نقل كردهاند كه سند كشّى سند معتبرى است. كه حسن ابن على ابن فضال كه پدر اين على ابن حسن فضال است. اين حسن ابن فضال اين هم فتحى بود. اين على هم فتحى بود. نقل كرده است به سند صحيح كه اين على ابن حسن فضال به اين حسن ابن فضال كه آن هم حسن ابن على ابن فضال است. آن على را حذف مىكند. حسن ابن على ابن فضال كه پدر على ابن حسن فضال است، در آخر عمر از اين فتحيّت برگشت. مىدانيد كه فتحيت امام صادق سلام الله عليه يكى از پسرهايش عبد الله بود، يكى هم كه موسى ابن جعفر سلام الله عليه روحى له الفدا بود. آن عبد الله بزرگتر بود از موسى ابن جعفر سلام الله عليه. بدان جهت بعضىها بعد از وفات امام صادق سلام الله عليه گفتهاند اين برادر بزرگ امام است كه عبد الله است. نوبت به موسى ابن جعفر سلام الله عليه...اين كوچك است هنوز. به اين نمىرسد با وجود برادر بزرگتر. امام صادق هم سلام الله عليه وصيت كرده بود به موسى ابن جعفر سلام الله عليه كه خيلى اختلاف و اينها نينداز. چون كه اين عمر نخواهد كرد. بيشتر از هفتاد روز بعد از عمر من عمر نمىكند. اين مىميرد. مسأله خاتمه پيدا مىكند. آن وقت مىتوان اظهار بكنى. اصحاب تو هم مىتوانند اظهار بكنند. علم شنگه نشود كه اين موجب اختلاف بشود ما بين شيعه. همين جور شد كه بعد از هفتاد روز مرد و رفت. اكثر اينها برگشتند.
يكى از آن كسانى كه برگشته است، حسن ابن على ابن فضال بود. حسن ابن على ابن فضال برگشتن اين خيلى صدمه زد. كمر آنها را شكاند. حسن ابن على ابن فضال شخص متعارفى بود. صاحب كرامت بود. حيوانات سبع وقتى كه اين حسن ابن على ابن فضال را مىديدند در بيابان به عبادت مىرفت اصلاً با او مأنوس مىشدند. آن لخت و عورها كه هجوم مىكنند به شهر از آنها تعبير مىشود...اينها وقتى كه مىآمدند على ابن حسن ابن فضال را مىديدند خودشان را گم مىكردند. فضل ابن شازان مىگويد من خيال مىكردم احوالات اين را كه شنيده بودم خيال مىكردم اين جور آدمى در زمان قديم بود. الان نيست. بعد پدرم نشان داد و گفت اين همان شخص است. من هم يك خورده اين ور و آن ور مىكرد و دلم قبول نمىكرد. عجب كودن هستى. مىگويم اين همان است. پدرش گفت به او. اين خيلى جليل القدر بود. بدان جهت وقتى كه اين مرده بود تشييع مىكردند، اين محمد ابن عبد الله ابن زراره رويش را برگرداند به على ابن ريّان اينها همطبقه هستند و آن حسن ابن جهل به او رويش را برگرداند و گفت بشارتى به شما بدهم. گفتند خوب بشارت را بده. گفت بشارت اين است كه من بودم و محمد ابن حسن جهل هر دو تايمان بالا سر على ابن حسن فضال موقع جان دادن بوديم. به او ائمه را تلقين كرد. گفت اينها را بگو. رسيد به عبد الله. عبد الله ابن جعفر را گفت. اين عبد الله ابن جعفر را رد شد حسن ابن على ابن فضال. جواب نداد. رد كرد. دوباره تكرار كرد. سه باره تكرار كرد. گفت من كتب را ديدهام. براى عبد الله شأنى پيدا نكرديم. يعنى قبول ندارم. اب الحسن سلام الله عليه اقرار كرد. بدان جهت اين يك ضجّهاى شد اين خبر نوه زراره. على ابن اصوات كه يكى از فتحىها است. خيلى متعصّب هم هست. رفت پيش محمد ابن حسن جهم هم به او خبر داد كه بله همين جور است قضيه. گفت نمىشود اين جور. رفت پيش پسر اين حسن ابن على ابن فضال. يكى از پسرهايش كه از على ابن حسن فضال بزرگتر است اسمش احمد بود. رفت پيش احمد اين على ابن اصوات گفت مثلاً اين جور مىگويند. گفت نه اين محمد ابن عبد الله ابن زراره اين را دروغ بسته است. پدرم اين جور نكرد. آن جا دارد بر اين كه يك كلامى در نجاشى هست در كشّى نيست اين. نجاشى مىگويد و قاب و الله انّ محمد ابن عبد الله ابن زراره اصدق لهجتاً عندى من احمد. از احمد ابن حسن فضال اصدق لهجتاً است. اين را دليل گرفتند بر اين كه اين محمد ابن عبد الله ابن زراره ثقه است. ببينيد اين مىشود يا نه. چون كه وقت تمام شد بماند فردا انشاء الله.
|