|
جلسه 14
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس:درس خارج فقه بحث طهارت
شماره نوار: 14 آ
نام استاد:آية الله تبريزى
تهيه شده در سال 1365
توسط دفتر تبليغات حوزه علميه قم واحد صوت
اعوذبالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
عرض كرديم صاحب العنوان از صور ثلاث متعرض شده است. صورت اوليى كه هست اين است كه اگر مضاف را بريزند به كُر اين كر از اطلاق خارج بر اضافه بشود، استهلاك. يعنى قبل از اينها ماء المضاف مستهلك بشود قبل از استهلاك خارج بشود به اضافه و بعد استهلاك حاصل بشود در اين صورت ايشان حكم فرموده است بر اين كه اين مائى كه هست محكوم به تنجس است. در صورت ثانى كه صورت ثانى از صورت ثالث است، اين است كه مضاف متنجس را بريزند به ماء المعتصم، ماء معتصم كر و اين استهلاك اين استهلاك و اطلاق به اضافه هر دو در آن واحد بوده باشد. در آن واحد استهلاك به اضافه حاصل بشود. در اين صورت فرموده است كه حكم به تنجس خالى از وجه نيست در اين صورت ولكن مشكل است كانا در اين صورت مىشود به اصالت الطهاره رجوع كرد. قليل بر تنجس اشكال دارد. تمام كانا نمىشود.
ما در اين صور ثلاث كه عرض كرديم كلمات را ذكر مىكنيم. اكثر اونهايى كه يعنى بعضى از علمايى كه متعرض شدهاند اونها در صورت ثالثه خدشه كردهاند كه فرض ثالث كه صورت ثانيهاى در اون ره است تصويرش امكان ندارد. تصويرش را اينجور فرمود كه مضاف متنجس را بريزند به ماء معتصم و خارج بشود ماء مطلق از اطلاقش با اون استهلاك مضاف در آن واحد. در آن واحد هم استهلاك حاصل بشود يعنى اون آنى كه استهلاك حاصل مىشود استهلاك به مضاف در همان آنى كه هست در همان آن مضاف حاصل بشود. كانا كه ايشان مىفرمايند حكم به تنجس خالى از اشكال نيست وجهى كه در نظر ايشان بوده است اين است، وجهه و نظر صاحب الربوبه. وجهش اين است كه اون آنى كه اين آب مضاف شد در اون آن يعنى مضاف قليل شد، در اون آنى كه اين ماء مطلق مضاف جديد شد، مضاف متنجس اولى در اون آب باقى نمانده است. چون كه استهلاك با اين مضاف دفعتا حاصل شده است پس در اون آنى كه ماء مطلق به ماء جديد مبدل شد در اون آن مضاف اولى باقى نمانده است كه متنجس است تا اين مضاف فعلى را كه مضاف جديد است او را نجس بكند.
و ظاهر ادلهاى كه در تنجس المضاف بود، يعنى اونى كه حين وقوع نجس، در حين وقوع نجس كه نجس اون آنى كه مىافتد، اصابت مىكند در اون آن ملاقات اگر شيى مضاف شد اون وقت اون نجس او را نجس مىكند. اين مايع ولو در اون آنى كه مضاف جديد مىشود ماء مطلق نيست ولكن در اون آن ملاقات با نجاست ندارد، چون كه در همان آن مضاف اولى كه نجس بود، مستهلك شده است و منهدم شده است. پس اين مضاف جديد لم يلاقى... كان مرحوم سيد بر اين است بدان جهت مىفرمايد حكم به نجاست متنجس مشكل است. پس بدان جهت رجوع به قائده كل شى طاهر كان مىشود. و اين اكثر آقايان كه عرض كردهاند فرمودهاند كه اين فرض، فرض ممكنى نيست، فرمودهاند به جهت اين كه اين ماء مطلق بخواهد مضاف جديد بشود، مضاف جديد بشود در اون آن استهلاك و استهلاك هم حاصل بشود اين دو تا غير معقول است. استهلاك كه حاصل مىشود اين فرع بر اين است ماء بر اطلاقش باقى بماند تا استهلاك معطل بشود. بايد ماء اولى كه ماء معتصم است در اطلاقش باقى بماند تا مضاف مستهلك بشود در او. پس فرض استهلاك مضاف، فرض بقاء مطلق است، ماء مطلق باقى است. و حال اين كه فرض شده است در همان حال استهلاك كه مهدد مىشود در اون آن اين ماء مضاف است، مطلق نيست. پس بايد ما ملتزم بشويم در اين صورت سوم، صورت ثالثه كه صورت ثانيه آن است به وصف متضادين بر ماء كه هم مطلق بشود تا
استهلاك مضاف بشود. در اون آن استهلاك و هم مضاف بشود كه فرض شده است كه در اون آن استهلاك مضاف است. و من المعلوم وصفين ضدين نمىتواند در ماء جمع بشود در آن واحد.
مرحوم نايينى و بعض ديگر صورت اولى در عبارت اين وجه كه صورت ثانيهاى از صور ثلاثه است او هم محال است تصويرش مثل صورت ثالثه است فرقى نمىكند. و الوجه فى ذالك، اين كه مضاف را ريختيم و ماء مبدل به مضاف شد، ماء مبدل به مضاف شد ثم اون مضاف ملقى مستهلك شد اول مائى را كه ريختيم از اول خارج به اضافه شد، و بعد از خارج شدن از اطلاق به اضافه اين مضاف در اون مستهلك شد اينجور فرض كرديم در صورت اولى. اين غير معقول است. چرا؟ براى اين كه فرض استهلاك بعد است فرض استهلاك به بعد يعنى استهلاك اين مضاف، مضاف متنجس در ماء مطلق بعد از، بعد حاصل شده است. اول اون ماء مطلق مضاف شده است. استهلاك مضاف اول لازمهاش اين است كه اون ماء فى، اون ماء معتصم اين در استهلاك ماء مضاف بشود. كه استهلاك كه حاصل مىشود در مضاف اولى بايد اون اولى ماء مطلق بوده باشد تا اون اولى ماء مطلق بوده باشد تا اون مستهلك بشود در او، استهلاك انهدام موضوع است. و فرض اين است كه قبل از اين كه مضاف مستهلك بشود او از اتلاف خارج شده است. پس فرض استهلاك در مضاف ملقى، اون مضافى را كه ريختهايم فرض او اين است كه از استهلاك بايد مطلق بشود و حال اين كه ملق فيه قبل از اين كه اين استهلاك بشود از اطلاق خارج شده است. اين دو تا با همديگر جمع نمىشود و به عبارت واضحه ما مراد از استهلاك مضاف اين است كه اون مضاف منتشر بشود در اجزاء مائى كه ملقى فيه است و منتشر در اجزاء او بشود وقتى كه منتشر شد ديگر او صورت اولى عرفا باقى نماند. اينجور گفتم ديگر استهلاك انهدام موضوع است.
ممكن است بر اين كه آب كرى باشد يك مقدار متنجسى را بريزيم در اين آب كر چون كه اين ريخته مىشود در اين آب، همه را گل آلود بكند، همه را مضاف بكند. وقتى كه ديگر اين گل منتشر شد در اين آب اون اجزاء ترابيه بخوابد در آب، زير آب بخوابد اين آب، آب مطلق بشود. اين ممكن است. اين ولكن اين استهلاك نيست، اين ته نشستن است. گلى كه ريخته بوديم ته نشسته است اجزاء ترابيهاش، همهاش هم شده ماء مطلق. اين را كسى نمىگد محال است. وراد استهلاك مضاف به اون معنايى كه سابقا گفتيم، منهدم بشود و ان اون استهلاك در ماء مطلق كه ماء را قبل از استهلاك به اضافه خارج بكند بعد مستهلك بشود او را ايشان مىفرمايد، مرحوم نايينى مىفرمايد ممكن نيست. براى آنكه اگر مضاف را ريختيم اگر استهلاك هنوز حاصل نشده است او مضاف شد ملقى فيه. فرض استهلاك در مضاف اول اين است كه بايد آب مطلق در ملقى فيه در اطلاقش باقى بماند تا اين در او معدوم بشود. و فرض اين است كه كه فرض مىكنيد كه در استهلاك اون مضاف شده است، پس اين ممكن نيست در اين كه صورت ثانيه هم مثل صورت ثالثهاى كه ايشان فرموده است ممكن نيست. عرض مىكنم بر اين كه صورت ثانيه بله، قابل تصوير است در بعضى موارد. مىشود در بعضى موارد يعنى در بعضى فروض تثبيت كرد. و اون اين است فرض كنيم اون مائى كه هست بيشتر از كر است. مثلا فرض كنيم يك كر يا دو كر او. مضاف متنجس را صورت ثانيهاى، از صور ثلاثهاى كه مىشود او را مىگويم مضاف متنجس را ماء ريختيم تو اين آبى كه كرين يا كر به مثل است. مقدارى از اين آب از اطلاق به اضافه خارج شد به واسطه اون مضافى كه ريخته بوديم. شيره متنجس را ريخته بوديم يا فرض كنيد سركه متنجس را ريخته بوديم بله در اين صورت اون مقدارى از اين آب از اطلاقه به اضافه خارج شد ولكن مابقى ديگر كه به اندازه كر است، به اندازه كر است در اطلاقش باقى است، براى اين كه دفعتا استهلاك نمىشود. بعد كه اين توجه كرديد، بعد كه اين منتشر شد، هى ماند، هى ماند، ماند تمام مضافى كه هست تمام ماء را مضاف كرد. تمام مائى كه هست در تمام الاماء مستهلك شد و به واسطه ماء تمامى ماء به اطلاق برگشت ماء مطلق شد. يعنى اون مقدارى هم كه مضاف شده بود از اين آب، اون مقدارى كه مضاف شده بود او هم برگشت ماء مطلق شد. اينجور عرض كردم؛ ماء را فرض مىكنيم بر اين كه كر يا نصف كر است، مضاف را كه ريختيم اون نصف كر يا دو كر اگر بود يك كرش را از اطلاق به اضافه خارج كرد، هنوز مضاف اول هم مستهلك نشده است.
بعد به مرور زمان چون ديگر هم داريم و يك كر ديگر موجود است اين مقدار از مائى كه مضاف شده بود با اون مضاف اولى كه منتشر شدند، مخلوط شدند، همه ماء، شد ماء مطلق. كه استهلاك بعد از اين كه استهلاك مضاف اول بعد از اين كه ملقى فيه مضاف شد حاصل شد. منتهى اون ملقى فيه بعدش مضاف شده بود قبل از استهلاك و بعد از استهلاكى كه هست همه ماء، ماء مطلق شد، و به عبارت ديگر اگر بخواهيم بگوييم كه ملقى فيه همهاش خارج شد از اطلاق به اضافه بعد مضاف اول مستهلك شد اين فرض، فرض ممكنى نيست كما اين كه مرحوم نايينى فرموده است و اما در عروه كه اين فرض را بخصوصه فرض نكرده است، ملقى فيه را به اضافه، بله توجه كرديد، ملقى فيه را از اطلاق خارج كرد، همهاش را يا بعضىاش را. وقتى كه همهاش يا بعضىاش را، عبارت هر دو تا را مىگيرد يك فرضش ممكن است بعضىاش را از اطلاق به اضافه خارج بكنند و بعد به مرور اين بعض با اون مضاف اول مستهلك بشوند در اون مابقى مائى كه هست و همه ماء، ماء مطلق بشود اين فرض ممكن است.
على هذى الاساس در بعضى صورش حكم مىشود بله به تنجس جميع، اون در جايى است كه فرض بكنيد يك كرى بيشتر بود يا يك كر بود. مضاف را ريختيم به او بعضى، اين كر را، توجه كرديد يا اگر از كرى بيشتر بود اون مقدارى را از اطلاق به اضافه خارج كرد، كه ما بقى كه مانده است قبل از استهلاك به ماء مطلق به اندازه كر نيست بعد اين مضاف مستهلك در جميع شد، جميعش ماء مطلق شد، حكم به تنجس مىشود ديگر، چون وقتى كه مضاف را ريختيم بعضش را مضاف كرد، بله اون بعض مضافى كه هست به ملاقات اون مضاف اولى نجس مىشود چون كه اون مستهلك نشده. و مابقى هم چون كه دور از كر است همه ماء نجس مىشود و اطلاق بعضى كه همه ما بعد خارج مىشوند و مطلق مىشوند از صورت اضافه خارج مىشوند و استهلاك حاصل مىشود او به درد نمىخورد ماء را پاك نمىكند، چون كه كمتر از كر بود. نمىدانم تنوانستم برسانم يا نه؟
فرض صاحب العروه اگر اين بوده باشد كه تمام ملقى فيه خرج ان اطلاق الى الاضافه قبل از اين كه مضاف اول مستهلك بشود و بعد مضاف اول مستهلك بشود اين اگر بوده باشد اين اشكال مرحوم نايينى اصلا درست نيست. چون استهلاك اين مىشود كه مابقى ماء، بله در اطلاق باقى بماند، ماء در ملقى فيه باقى بماند تا اين مستهلك بشود در...
و به ماء اين كه مضاف شدن ملقى فيه قبل از استهلاك است اين نمىشود دو تا با همديگر جمع نمىشود. و اما اگر مراد صاحب اين بوده باشد كه مضاف را ريختيم عادتا هم همين جور است، وقتى كه مضاف را مىريزيم، تپه كه نمىشود، همان جايى كه ريخته است همانجا را تغيير مىدهد. مضاف مىكند. بعد شى فشى چون كه آب خيلى است مابقى جاهاش در اطلاقش باقى مانده، مضاف منتشر مىشود چون كه نصبت به آب كم است، آب فرض بفرماييد در اين صورت بله، ملقى فيهى كه هست اين در اون منتشر مىشود تمامى ماء، بعدا مىشود ماء مطلق. ولكن حكم به متنجس مىشود، چرا؟ چون كه اون مقدارى را كه اول تغيير داد و مضاف كرد اون مابقى كمتر از كر است در فرض سابق. اون مابقى كمتر از كر مىشود او هم نجس مىشود. مقدارى را كه ريختهايم و مضاف كرده است او را اون مقدار كه نجس است و مضاف هم كه مستهلك نشده مابقى هم كه در اطلاقش باقى است كمتر از كر است به ملاقات مضاف متنجس نجس مىشود، بله محكوم به نجاست مىشود. ولكن فرضش ممكن است كه لو اوقى فى كره مضاف را فخرج ان اطلاقى اضافى يعنى بعد از خرج ثم الاستهلك اين مضاف اول. استهلك چون كه تمام آب، بقيه آب هم منتشر شد مستهلك شد. اين فرضش، فرض ممكنى است. عيبى ندارد. ولكن حكم متنجس ميشود. مگر در آن صورتى كه شايد از روايت خارج است كه مابقى كه هنوز مضاف نشده است، قبل از استهلاك، او به مقدار كر باشد خودش. آنهم خارج از فرض عروه است. فرض عروه اين است كه در كر ريختهاند خارج از اضافه است. بعد مستهلك شد. يعنى منتشر در تمامش شد خود مضاف، مستهلك شد. حكم متنجس مىشود. چون بقيهاش ماء قليل بوده است به ملاقات نجس، نجس شده است.
اين فرض ثانى كه تصويرش ممكن است و خارجا هم همينجور است. چون كه مضاف را كه القاء كردهاند به آبى، آب كرى، آب كر را تغيير داد مضاف كرد، همه را يكدفعه مضاف نمىكند. شىء فشىء مىكند. مقدارى را مضاف مىكند بعد خودش هم اگر مستهلك بشود چونكه بقيه ماء مطلق در او منتشر شد، ماء مطلق شد، فايدهاى ندارد چونكه او كمتر از كر است و كمتر از كر بودن فايدهاى نميدهد.
و اما صورت ثانيهاى كه در عروه صورت ثالثه ميشود. مرحوم حكيم فرموده است كه نه. اين اشكالى شده است، اين فرض فرض ممكنى نيست، اين فرض فرض ممكن است. ايشون فرموده است كه كانه استهلاك دو تا قسم دارد. يك قسم از استهلاك اين است كه شىء منتشر بشود در اجزائش، در اجزاء الماء و اطلاق بشود بر مجموع منتشر و منتشر فيه كانه ماء مطلق. كه اين را مىگويند استهلاك انتشاريه كه اجزاى شىء منتشر ميشود. اين يك قسم از استهلاك است كه استهلاك انتشارى است. يك استهلاك، استهلاك انتشارى نيست. استهلاك عبارت از اين است كه آن را كه ريختهايم توى آب، اون منعدم شده است. منعدم به اين، توجه كرديد، انعدام ممكن است به واسطه خاصيت بشود. نه اينكه اجزايش منتشر در آب شده است و ديگر اون معدوم شده است. نه اينجور نيست. در اين فرض تبديل بالخاصيت است. در علم شيمى چه جور كه دو تا جسم، دو تا مايع، ربما به همديگر مىرسند يك شىء ثالث مىشود. اصل تاثير و خاصيت است. دو تا شىء را وقتى كه به همديگر رسيدند و مخلوط شدند ميشه شىء ثالث. شىء اول منعدم ميشودها. شىء اول منعدم ميشود و لكن شىء ثانى را مبدل به شىء آخر مىكند. اينجا هم همينجور است. ممكن است از اينجور بوده باشد، تاثير بالخاصيه بشود. مضاف را در كرى ريختيم، تاثير بالخاصيه كرد. يعنى هم ماء از اطلاق به اضافه خارج شد. اضافه نه اينكه معنايش اين باشد كه منتشر شد در آب و آن را تغيير داد. نه. آب را خاصيت گذاشت. آب را مبدل كرد به شىء ديگرى. در آن آنى كه آب را مبدل به شىء ديگر كرد، در آن آن هم خودش كه معدوم شده. مضاف معدوم شده. و كه گفته است در اينكه در استهلاك اعلام موجوس در اعلام موجود بايد فرض بفرمائيد آب بوده باشد كه در آب بايد مستهلك بشود. يعنى در آن استهلاك هم بايد آب بوده باشد در آن فيه. اين معتبر نيست. چونكه در استهلاك هم انهدام موضوع است. مضاف اولى به استهلاك منعدم ميشود. در آن آن استهلاك اين آب شىء ديگرى، شىء ثالث شده است. اين تاثيرش هم تاثير خاصيت است. در استهلاكى كه در او استهلاك بنحو تاثير بالخاصيت است باقى ماندن آب در اطلاقش معتبر نيست. كه بايد آب در اطلاقش باقى بماند تا اين مستهلك بشود در او. در استهلاك انتشارى است كه بايد آب در اطلاقش بماند تا استهلاك محقق بشود.
و اما در استهلاك بالخاصيه ممكن است به استهلاكى كه هست در همان آن استهلاكى كه هست در همان آن، ولو قبل ميشود، چونكه از قبيل علت ميشود. چون اصابت به ماء كه كرد در همان آن استهلاكى كه هست، در همان آن استهلاك، آب را عوض بكند جسم آخر بكند. استهلاك محقق ميشود. يعنى خودش منعدم ميشود، خود اون مضاف اول. و اون آب ثانى را مبدل مىكند به شىء آخرى. اين امرش ممكن است.
اين فرمايشى كه ايشون فرمودند اين دو تا اشكال دارد. اشكال اول اين است كه ما سابقا عرض كرديم استهلاك به معناى انعدام موضوع نيست. اين توجيهى كه اگر ايشون بكند بنابر اون توجيهى كه استهلاك را توجيه كردند كه انعدام موضوع است، مثل استحاله موضوع از بين ميرود بنابر او صحيح است كه بگوئيم بر اينكه بعله، خودش معدوم شده، شىء ثالث، آب را هم شىء ثالث كرده است. و اما بناء على ما ذكرنا كه گفتيم در موارد استهلاك عرفا بنظر غير المسامحين العرفى، اون مستهلك، مضاف مستهلك موجود است در آب. منتهى لقلته تابع ماء است. رواياتى كه وارد شده بود در كر كه در او بول مىكند دواب و كلاب، اگر بپرسيد ميگويد بول هم اينجا هست، منتهى تبعيت حكمى به آب دارد. از آن روايات استفاده كرديم كه اگر مضاف يا عين النجس تبعيت بنحوى بوده باشد بلكه آب را تغيير ندهد، آن تبعيت حكمى به آب پيدا مىكند. پس در اين ادله (قطع صداى نوار)
طرف ب نوار
خود ايشان فرض كرده است آب در آبى باقى نمانده است، شىء ثالثى شده است كه ادله مائى طلب فيه الكلاب تبول فيه الدواب و امثال ذلك، تدع فيه الدم و امثال ذلك نمىگيرد اينها را. بدون جهت اين محكوم ميشود فرض بفرمائيد به تنجس، بعله، در ما نحن فيه، آن ادلهاى كه دلالت ميكرد به استهلاك پاك ميشود، آن ادله ما نحن فيه را نمىگيرد. حكم ميشود به تنجس ماء.
اين اولا. و ثانيا اين است كه استهلاك وقتى كه ما مضاف را مىريزيم در آب كه تاثير بالخاصيه هم كرده باشد تاثير بالخاصيتش كه دفعى نمىتواند بشود. بايد تدريجى بشود. چونكه آن مضافى كه ريخته ميشود بعضى از اجزاء مضاف اول به آب مىرسد. خوب اين اجزاء بايد بعض آب را تغيير بدهند. بعد باز مضاف ريخته ميشود. بعد آنى كه مىآيد يك مقدار ديگر آب را تغيير ميدهد. ولو بالتاثير بالخاصيه. وقتى كه اينجور شد، پس مضاف وقتى كه اولى رسيد، مقدارى رسيد، مقدارش را تغيير داد، اون مقدار، مقدارش به اضافه خارج شده است، قبل از استهلاك تمام مضاف. قبل از استهلاك تمام مضاف يك مقدارش از اضافه خارج شده است. بعد كه بقيه مضاف مىرسد به آب و منتشر در آب مىشود تأثير مىكند و به خاصيت آب را تغيير مىدهد اين استهلاك بعد خروج بعض الماء الاضافه اين استهلاك بعد مىشود. فرض اين معنا كه استهلاك در مضاف اولى با اضافه ماء ثانى هر دو در آن واحد شده است اين فرض طفره است. اين استهلاك بايد تدريجى، اين تأثير بايد تدريجى بشود ولو تأثير بالخاصيه هم بوده باشد، فصولش در آن واحد استهلاك بشود و در آن واحد ماء از اتلافش به اضافه خارج بشود اين معنا درست به ظاهر درست نمىياد، درست هم دربياد و فرض هم بكنيد تأثير خاصيه را به اون فرضى كه ايشان فرموده، ادلهاى كه دلالت مىكرد ما را در وقوع نجس اوالمتنجس ما را توجه كرديد، ضرر نمىرساند اين صورت را نمىگيرد. پس ملخص از اما ذكرنا اين شد، صور ثلاث، صورت اولى در فرض، فرض صحيحى است. صورت ثانيهاى كه صورت اولى است اون هم على بعض الوصول صحيح است به اون وضعى كه عرض كرديم.
اما صورت ثالثهاى كه ايشان مىفرمايد اين صورت ثالثه صورت درستى نيست و در اين صورت حكم به تنجس ماء مىشود، لنا ذكرنا اين كه بله اگر بقيه مائى كه از اطلاق به اضافه خارج نشدهاند اونها كمتر از كر بوده باشند، توجه كرديد، كمتر از كر بوده باشد. اين در صورت ثانى، در صورت اولى صحيح بود فرضش را كرديم منتهى چون متنجس شد.
و اما در صورت ثالثه. استهلاك با... هر دو دفع تنهاست. اين فرض ممكنى نيست. بله فرضى هم اگر بشود كما اينكه اشاره كرديم آن ادلهاى كه دلالت مىكرد ما را بر نجس را متنجس در ماء كر معتصم ضررى نمىزند، او اين صورت را نمىگيرد. اين در صورتى است كه بعد الاستهلاك، ماء، ماء مطلق بوده باشد و ادله كر يا جارى او را گرفته باشند و حكم بشود به تبعيت حكمى و در اين صورت تبعيت حكمى نيست در فرضى كه ايشون مىفرمايد.
بعد مرحوم سيد آخرين مسئلهاى را كه در باب مضاف باقى مانده است در فصل مضاف، او را مىفرمايد. مىفرمايد بر اينكه اگر كسى مضافى داشته باشد كه مثلا فرض كنيد مثل يك كاسه زهل دارد، از آنى كه خيلى شل است ولكن آب بهش اثر نمىكند، و خودش هم مضاف است، پاك است. ايشون مىفرمايد بر اينكه، آب ديگر هم مكلف فرض كنيد ندارد. كه اگر بخواهد وضو بگيرد يا غسل بكند بايد با همين چيز وضو بگيرد و غسل بكند. ايشون مىفرمايد بر اينكه اگر وقت نماز سعه داشته باشد بايد صبر بكند تا اين گل ته بنشيند، آب آب مطلق بشود كه پاك است. و بعد با او وضو بگيرد يا غسل بكند و نماز را بخواند. و اما اگر ضيق الوقت باشد به نحوى كه اگر صبر بكند تا اين ته نشين بشود وقت نماز مىگذرد ولو بعضى از طاعاتش، توجه كرديد، فوت مىشود و خارج از وقت ميشود، در اينصورت مىفرمايد و يتمم و يصلى. تيمم مىكند و نماز مىخواند. بعله. ايشون فرق مىگذارد مابين سعه وقت و ضيق الوقت. مىفرمايد بر اينكه در سعه وقت چونكه ماء صدق مىكند وقت سعه است ديگر، شش ساعت مانده است تا غروب شمس، و اين هم فرض كنيد تا نيم ساعت ديگر آب ميشود، ته نشين مىشودو آب مىشود، صدق مىكند بدان جهت... واجد الماء است، واجد بايد وضو بگيرد يا غسل بكند. و اما در ضيق الوقت صدق مىكند فاقد الماء و وظيفهاش يتيمم، تيمم مىكند.
مرحوم حكيم در مستمسك در ذيل فرمايش ايشان اينجور فرمودهاند. فرموده است اين حرف مبتنى است بر اينكه صبر بكند تا اين ته نشين بشود يا نه، اين مبتنى بر اين است كه فلم تجدوا كه در آيه مباركه است، مراد عدم وجود الماء است؟ فلم يجد المائا يعنى فلم موجودا، اين است؟ يا فلم تجدوا مائا يعنى لم تتمكنوا من الماء. تمكن از ماء نداشته باشيد. عدم وجدان الماء به معناى عدم الوجود الماء است يا به معناى عدم تمكن عن الماء است؟
اگر مراد از لم تجدوا عدم تمكن من الماء بشود فرمايش صاحب عروه تمام شد. چون در سعه وقت تمكن من الماء است. ولو در سعه وقت، آب موجود نيست، موجود فعلى مضاف است. و لكن متمكن از آب هستم. مىتوانم آب را تحصيل كنم. و در سعه وقت وظيفه اين است كه بايد آب تحصيل كنم. بعله. شرط وضو موجود است، موجود الوضوء، اشتراك الوضوء، تمكن از آب است. و اما اگر مراد از عدم فلم تجدوا مائا، عدم وجود ماء بشود، فرقى بين سعه وقت و ضيق الوقت ندارد. فلم تجدوا مائا صدق مىكند فعلا. يعنى الماء فعلا ليس بموجود. وقتى كه ماء فعلا موجود نشد بدان جهت فرقى نمىكند وقت سعه باشد يا ضيق باشد، بايد در نحن ما فيه، ميشود تيمم كرد. چون كه ماء موجود نيست. اين را هم مرحوم حكيم فرموده است.
ظاهرا در ما نحن فيه حرف صاحب العروه درست است نه فرمايش ايشان. چون در موقعيت اضطرارى كه يكى هم صلاة تيمم است اين حرف هست كه آيا معمول باضطرارى آنوقتى معمول ميشود كه انسان در تمام الوقت معمول باختيارى نبوده باشد. اينكه فلم تجدوا مائا يعنى به صلاة مع الوضوء متمكن نبوده باشيد، آيا در تمام الوقت متمكن نبوده باشيد؟ يا ولو فى وقت بعض. اين يك حرفى است درباب تيمم هم عنوان شده است. انشاء الله مىآيد. آيا آنى كه موجود است لباب تيمم الصلاة او عدم التمكن عن الصلاة عن الماء و طهارة الماء فى تمام الوقت يا موضوع اين است كه ولو فى بعض الوقت متمكن نبوده باشيد. اين را بگويم انشاء الله خواهد آمد بحث خواهيم كرد. و لكن اينقدر بدانيد كه ماء بوده باشيم و قاعده اوليه، مقتضاى ظهورش تا به معمول اضطرارى عدم تمكن الوقت است كه انسان به معمول اختيارى در تمام الوقت متمكن نبوده باشد. سرش هم اينه. چون كه شارع تمام آنى را كه از من مىخواهد تمام افراد صلاة ظهر و عصر مع الوضوء را نمىخواهد. طبيعى صلاة را،صرف وجود الصلاة را، طبيعى الصلاة صرف وجودش را، صرف وجود را طبيعى الصلاة مع الوضوء را مىخواهد. يعنى از اول ظهر تا غروب الشمس. اين معمول است. ديگه طبيعى الوجود معموله. و انسان ولو فى بعض الوقت متمكن بوده باشد بر وضو به اين صرف الوجود قدرت دارد. بدين جهت ظاهر كتاب اين است كه معمول به اختيارى را بايد اتيان كند.
پس دليل ديگر كه مىگويد اگر متمكن معمول باختيارى نشديد فلان شىء را بياوريد، يعنى به آن صرف الوجود اگر متمكن نشديد. معنايش اضطرار در تمام الوقت مىشود. قاعده اولى و ظهور اولى اينه. منتهى در بعضى موارد ممكن است كه نه، شارع بگويد كه نه، عدم تمكن فى در ما نحن فيه كه با اين آب بايد در سعه وقت در بشود تا اين وضو گرفت، معنايش اين مبتنى بر آن مسئله است. اگر گفتيم بر اينكه اضطرار در تمام الوقت معتبر است در صلاة مع التيمم، توجه كرديد، در صلاة مع التيمم كه هست، در صلاة مع التيمم اضطرار فى تمام الوقت معتبر است. آنجا بايست در سعه وقت من بايد صبر بكنم. چرا؟ چونكه من اضطرار ندارم در ترك صلاة مع الوضوء. چه بگوئيم كه مفاد آيه مباركه اين است كه آب نباشد يا متمكن از آب نباشيم. اگر در تمام وقت آب نيست، اينجا كه آب هست. نيم ساعت ديگر اين ميشه آب، مامور به اضطرارى گفته است كه آب نشد، يا در تمام وقت از آب متمكن نشديد، فرقى نمىكند. بايد صبر كرد.
و اگر فرض كنيم كه گفتيم نه، در اينجا اضطرار فى بعض الوقت كافى است، ميشود صبر نكرد و در سعه وقت هم تيمم كرد. چرا؟ ولو معناى فلم تجدوا مائا، يعنى عدم تمكن از ماء باشد. و لكن عدم التمكن فى بعض الوقت. من در اين وقت متمكن از آب نيستم. عدم الماء گفتيم، آب ندارم در اين وقت. عدم تمكن من الماء گفتيم باز در اين وقت متمكن از آب نيست. و مراد هم عدم التمكن فى بعض الوقت شد. پس اين فرمايش آقاى حكيم كه معناى فلم تجدوا معناى عدم تمكن است يا معناى عدم وجود ماء است، اين ربطى به مقام ندارد. چرا؟ چونكه آن مسئله را بايد بحث كرد كه آيا مراد اضطرار فى تمام الوقت است. بايد صبر كرد. چه معناى لم تجدوا عدم تحكم باشد چه نبود آب در تمام الوقت باشد. اگر معنايش اين باشد كه ولو فى بعض الوقت اضطرار بشود. تيمم جايز ميشود در سعه وقت. چه معناى لم تجدوا نبود آب باشد چه عدم تمكن از آب در بعضى وقت باشد. مرحوم صاحب العروه اين فرع را كه در مقام ذكر فرموده است، اين ربطى به مسئله مضاف ندارد. اين ربط دارد به آن مسئلهاى كه در باب تيمم درباره اضطرار فى تمام الوقت معتبر است يا فى بعض الوقت كافى است. اين مربوط به اون است اين مسئله فرعى را كه اينجا فرمود.
فرعى كه مناسب با اين مضاف، مسئله مضاف است كه ينبقى آن را ذكر مىكرد و او منوط است بر اينكه معناى فلم تجدوا مائا نبود آب باشد يا عدم تمكن آب بشود، كه مرحوم حكيم هم فرمود، تفصيل داده است مناسب با اين معناى فلم تجدوا كه بوده باشد و مناسب با مقام اين بود كه صاحب العروه اين مقام را بفرمايد. كه اگر كسى در تمام الوقت يا در بعض الوقت، فرقى نمىكند، معناى فلم تجدوا را هر چى بگيريد. و مراد از مامور به اضطرارى را هم مراد فى تمام الوقت بگيريد يا فى بعض الوقت. فرقى نمىكند. اگر كسى فرض بفرمائيد آبى دارد كه كافى به وضو و غسلش نيست اصلا. نه در تمام وقت بنا بر آنهايى كه مىگويند اضطرار در تمام الوقت معتبر است. نه فرض كنيد در بعض الوقت براى آنهايى كه مىگويند اضطرار فى بعض الوقت معتبر است. اين آبى كه وافى به وضو باشد ندارد. يا وافى اگر به غسل باشد ندارد آب را. ولكن آبى دارد كه يك خورده اگر تويش مضاف بريزد، آن مضاف مستهلك ميشود در اين ماء، مضاف پاكها، آنوقت وافى به وضو ميشود. فرض بفرمائيد كسى، فرض بفرمائيد يك مقدار آب دارد، يك كاسه آب دارد، با اين يك كاسه فرض بفرمائيد نمىتواند، يك كاسه آب غسل بكند. يك كاسه بزرگ از آب است نمىتواند غسل بكند. اما دو استكان سركه بريزد تويش، وافى به غسل ميشود. مستهلك ميشودها، ماء ميشود، مستهلك ميشود. اين بايد اين كار را بكند يا مىتواند تيمم بكند؟ ميگويد آب كافى كه ندارد، اين مبتنى بر اين است. اگر گفتيم فلم تجدوا مائا باشد اين فلم تجدوا مائا است، فعلا آب ندارد. يا در تمام وقت ندارد. تا مادامى هم كه سركه را نريخته ندارد. اگر گفتيم فلم تجدوا مائا يعنى عدم تمكن از ماء باشد، اين را نمىگيرد. چرا؟ چونكه اين شخص تمكن از آب دارد. يك استكان سركه بريزد، يا يك استكان گلاب بريزد كه مستهلك مىشود، مىتواند وضو بگيرد يا غسل بكند. اونى كه مناسب با اين فرع است كه معناى لم تجدوا عدم وجدان الماء است، يا عدم تمكن است. صرف فى تمام الوقت و مناسب با بحث المضاف است، اين است كه آيا در اينصورت مستهلك كردن مضاف طاهر در آب، در آب مطلق واجب ميشود يا نميشود؟ اين مناسب با مقام است. ينبقى كه اين را ذكر بكنم الحمد لله رب العالمين.
|