|
جلسه 634
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:634 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:11/9/1370
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
عرض كرديم كلام در بحث النّيت در امرين واقع مىشود. احد الامرين اين است كه عنوان الوضو مثل عناوين الاغسال قصديه است. و بايد به اين غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين قصد بشود عنوان الوضو امّا تفصيلاً كه مىگويد صورت را مىشورم كه وضو است. قصد وضو را دارم يا عنوان، عنوان اجمالى باشد كه بگويد آنى كه شرط در باب صلاة است و صحّت و صلاة موقوف بر او است، او را اتيان مىكند.
امر ثانى اين است علاوه بر اين عنوان قصد الوضو تفصيلاً او اجمالاً مكلّف عند الاتيان بايد به قصد تقرّب اتيان كند. حتّى يقع اين وضو عبادتاً. حيثٌ كه مقوّم عبادت قصد التّقرب است و بدون قصد التّقرب العمل لا يكون عبادتاً. كلام فعلاً در امر ثانى است. حيثٌ كه با بحث در اين امر ثانى امر اول كه وضو عنوان قصدى است معلوم مىشود. اين معنا جاى تأمل نيست. آنى كه مرتكض است عند المسلمين و عند المتشرّعه وضويى را كه شارع تشريع كرده است براى صلاة اذا قمت من الصّلاة فاغسلوا وجوهكم و ايديكم اين وضو مثل اغسالى كه هست از عبادات است. اين معنا مرتكض است كه انسان وقتى كه وضو را اتيان مىكند مثل موقع اتيان در اغسال بايد قصد تقرّب داشته باشد و به تعبير آخر مرتكض عند الشّيعه اين است كه غسل الثّوب و البدن من الخبث اين غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين نيست. حيثٌ كه در آن جا حيثٌ كه معلوم است، ملاك بردن قزارت است، و بردن قزارت احتياج به قصد ندارد فضلاً از قصد التّقرّب بدان جهت آن باب غسل خبثى از غسل حدثى استثنا شده است. حدث يك تعبّد شرعى است. آن كسى كه نواقض وضو از او صادر شده است يا فرض كنيد جنب شده است، اين قزارتى ندارد. شارع طهارتى را كه بر جنب اعتبار كرده است اغتسال يا محدث به حدث اصغر وضو گرفتن اين يك امر اعتبارى تعبّدى است و شارع اين طهر را اختراع فرموده است. اين از قبيل مخترعات شرعى است. كه اين را طهر اعتبار كرده است. و اين در مرتكضات اين است كه در اين بايد قصد قربت بشود. اين مرتكض بودن فعلاً فى يومنا هذا نيست. حتّى در زمان ائمه (ع) عند اذهان المتشرّعه اين معنا مسلّم بود كه...دارد غسل وضويى از غسل خبثى. مثل غسل خبثى نيست. بايد اين لوجه الله اتيان بشود. اين معنا مرتكض است و مرتكض هم بود. و متسالمٌ عليه بين الاصحاب است كه قصد قربت مىخواهد. مگر يك شازّ نادرى پيدا بشود، يك جايى مناقشه كند.
ولكن من المحتمل اين ارتكاض حاصل شده باشد از بيان شارع يعنى قطعاً هم همين جور است. از بيان شارع يا بيان بالقول بشود يا بالفعل بشود، اين از بيان شارع بالقول و الفعل ارتكاض حاصل شده است عند المشترّعه و آن اقوالى كه از ائمه عليهما السّلام به ما رسيده است و از رسول الله (ص) به ما رسيده است، عدّهاى از روايات است كه از آنها استفاده مىشود وضو عبادت است و معتبر است در اين وضو آنى كه در ساير عبادات معتبر است. آنى است كه او را خالصاً و مخلصاً لوجه الله بايد اتيان كرد. منتهى اين عبادت بودنش يك خصوصيتى دارد كه شرط است براى عبادت ديگر خودش فى نفسه عبادت است. شرط عبادت ديگر هم هست. آن عيبى ندارد. فى نفسه انّ الله يحبّ المتطهّرين فى نفسه اين معنا عبادت است. منتهى مستحب. و شرط است براى عبادت ديگر مثل الصّلاة و الطّواف بوده باشد. از
رواياتى كه استفاده مىشود وضو خودش عبادت است، اين معنايى است كه خدمت شما عرض مىكنم. اين از ضروريات مسلمين است كه صلاة عبادت است. بدون قصد قربت لا تصحّ الصّلاة. بلكه اين از ضروريات شرايع است. چون كه اين صلاة و زكات اين در شرايع سابقه هم بود. و در شرايع سابقه هم اينها عبادت بودند. ائمه عليهما السّلام مولانا علىٍّ(ع) فرمودهاند بر اين كه و رسول الله (ص) همين جور كه اين وضو از صلاة است. اين وضو را لاحق به صلاة كردهاند. و اين الحاق فقط در جهت عباديّت است. يعنى چه جورى كه در صلاة بايد لوجه الله و به قصد تقرّب اتيان كرد، اين وضو هم همين جور است.
يكى از اينها آن رواياتى بود كه در بحث كراهت استعانه بالغير در وضو وارد شد كه در بعضى آن رواياتى كه هست، اين جور امام (ع) فرمود در باب 47 از ابواب الوضو اين جور بود كه صدوق عليه الرّحمه در خصال نقل كرده بود عن ابيه عن على ابن ابراهيم صاحب التّفصير است. در وسائل در باب 47، روايت 3 است. و فى الخصال عن ابيه از پدر خودش على ابن الحسين رضوان الله عليه نقل كرده است. على ابن الحسين هم از تلامزه على ابن ابراهيم بود. على ابن ابراهيم صاحب التّفصير از پدرش، عن النّوفلى عن السّكونى عن ابى عبد الله (ع) عن آبائه عن علىٍّ (ع) قال رسول الله (ص) خصلتان لا احبّ ان يشاركنى فيهما احد. در آن دو تا فعل دوست ندارم كسى شركت كند يعنى اعانت كند بر من. آن جا فرمود وضوئى فانّه من صلاتى. يكى وضويم است كه وضو از صلاة من هست. يعنى ظاهر...است. وضو بعض الصّلاة است. ما هم ملتزم هستيم كه وضو به حكم روايات نه اين روايات. روايات ديگرى هم هست كه وضو جزء صلاة است. ولكن تحريم صلاة نيست. تحريم صلاة به تكبيرة الاحرام است. چيزهايى كه بر مصلّى حرام مىشود يعنى مانع از صلاة هستند يا چيزهايى كه شرط مىشوند براى مصلّى كه آنها را بايد رعايت كند، او بعد التّكبيره است كه روايات ديگر كه تحريمها التّكبير و تحليلها التّسليم اين اينجور است. ولكن مع ذالك شارع اين وضو را لاحق كرده است به صلاة در عبادت بودن كه تقرّب معتبر است. اين كه مىگويد لا احبّ ان يشاركنى فيه وضوئى فانّه من صلاتى، صلاة خصوصيتش عبادت است. و بايد مخلصاً و انسان...او را خودش متحمّل بشود. مىفرمايد وضوء يعنى وضو هم بايد مخلصاً لله اتيان بشود و...خود انسان متحمّل بشود. يكى اين روايت است.
يك روايت ديگر هم كه در ما نحن فيه بود، همان معتبرهاى بود كه گفتيم روايت به سند شيخ معتبر است، روايت 2 بود كه آن جا هم مولانا امير المؤمنين فرمود كان امير المؤمنين (ع) اذا توضء لم يدع احد يصبّ عليه الماء فقيل له يا امير المؤمنين لما لا تتعهم يصبّون عليك الماء؟ قال لا احبّ ان اشرك فى صلاتى احدا. اين شركت در وضو است. شركت در صلاة حساب كرده است امام (ع) مولانا امير المؤمنين سلام الله عليه. و هكذا در آن صحيحهاى كه صحيحه حلبى است، اين صحيحه حلبى را هم شيخ نقل كرده است و هم صدوق عليه الرّحمه نقل كرده است و هم كلينى نقل كرده است. ولكن در ما نحن فيه در جلد اول صاحب وسائل فقط از صدوق نقل كرده است كه نقل صدوق مرسله است. ولكن نقل شيخ و نقل كلينى نقلش صحيح است. آن جا نقل كرده است. ولو گفته است و رواه الشّيخ و الكلينى كما...همين جور است. ولكن اين جا مرسلهاش را فقط نقل كرده است. ما به واسطه سنگينى نياورديم آن كتاب را. آن جلد 4 وسائل كه باب صلاة است. در باب ركوع و سجود اين روايت را نقل كرده است مسندناً كه سندش هم صحيح است. اين جا باب اول از ابواب الوضو است. قال، قال الصّادق (ع): الصّلاة ثلاثة اثلاثٍ. صلاة سه ثلث است.
ثلثٌ طهورٍ، ثلثٌ ركوعٌ، ثلثٌ سجود.
يعنى اين قياس به ساير اجزاى صلاة نمىشود آن افعالى كه در صلاة معتبر است. آنها شرطيتشان على الاطلاق نيست. جزئيتشان على الاطلاق و شرطيتشان على الاطلاق نيست. افعال. نه مثل وقت و قبله كه داخل فعل نيستند. اينها كه فعل هستند، اينها اجزا مطلقه هستند كه صلاة بدون اينها نمىشود در حالى از افعال. و امّا ما بقى چيزهايى كه واجب است در صلاة، نه آنها بعضاً ساقط مىشود بالنّسيانٍ، و لعذرٍ و لاضطرارٍ و نحو ذالك، اين هم منافات ندارد كه تكبيرة الاحرام اين روايت تخصيص داشته باشد. الصّلاة ثلاثة اثلاثٍ. ثلثٌ طهورٍ و ثلثٌ ركوعٌ و ثلثٌ سجود و التّكبيره. يعنى تكبيرة الاحرام. اين عيبى ندارد. قابل تقييد است كه ثلث مقيّد به شىء آخر هم بشود. آن جا دارد كه الصّلاة ثلاثة اثلاثٍ. ثلثٌ طهورٍ و ثلثٌ ركوعٌ و ثلثٌ سجود. اين را اگر منضم بكنيد به آن رواياتى كه در ما نحن فيه روايت 4 است نقل كرده است عبد الله ابن ميمون قدّاح از مولانا ابى عبد الله نقل مىكند امام صادق(ع) قال رسول الله افتتاح الصّلاة الوضو و تحريمها التّكبير و تحليلها التّسليم. افتتاح يعنى اين داخل صلاة است. حكم صلاة را دارد من حيث العباده. اين است. ولكن ساير شروط و ساير موانع او از تحريم شروع مىشود. از تكبيرة الاحرام شروع مىشود. بدان جهت و نظاير اين رواياتى كه در آنها نقل شده است آن آثارى كه بر وضو بار است من توضّء للمغرب كان وضوئه كفّارتاً لما مذا اين لسانها با عبادت مناسبت دارد. من غسل ثوبه لصّلاة كفّارتاً اين مناسبت ندارد. آن جا بايد بگويد لوجه الله. والاّ ثواب داشته باشد غسل ثوب هم لوجه الله براى رضاى خاطر كه محيّاى به صلاة بشود آن هم عبادت مىشود عبادت عرضى يعنى بالغسل. ولكن اين لسانها كه نفس من صلّى صلاة الّيل فله كذا من توضء للمغرب كان وضوئه ذالك كفّارتاً لما مذا من ذنوبه. يا در آن روايات ديگر آنهايى كه الوضو بعد الوضو طهرٌ عشر حسنات فتطهّروا كه رواياتى كه خوانديم. اينها خواص آثار عبادت است كه از عبادت اين جور تعبير مىشود كه ذات العمل را مىگويند اين خاصيّت را دارد، اين ذات العمل معلوم مىشود كه فرض شده است در او قصد قربت. در قصد قربت در او فرض شده است. اينها را مؤيّد ذكر كردم. عمده همان ما تقدّم است. اينها كافى است. اين رواياتى كه ذكر كردم خدمت شما كافى است. و لا يبعد بر اين كه همين ارتكاض متشرّعه ناشى از همين قول رسول الله (ص)، قول مولانا امير المؤمنين، قول ائمه عليهما السّلام كه درباره وضو فرمودهاند اين مقدار كافى و وافى است و اين ارتكاض هم حاصل شده است به اين اقوال و نظاير اين اقوال. باز خواهم خواند. ولكن آنى كه در ما نحن فيه به اعتبار قصد قربت مع الغمض...و تسالم عند المتشرّعه به او استدلال مىشود، استدلال مىشود به وجوهى كه عمدهاش سه وجه است.
وجه اول آيه مباركه است كه گفتهاند از آيه مباركه استفاده مىشود هر فعلى را كه شارع در شريعت واجب كرد، اصل اولى در او قصد التقرّب است. اعتبار قصد تقرّب است كه اگر قصد تقرّب موجود نشود با آن عمل، آن عمل لا يقع صحيحاً و لا يسقط عنه التّكليف. اصل اولى اين است. هر جا مثل ازاله خبث و مثل اداء الدّين و غير ذالك كه واجب است دليل پيدا شد ولو به واسطه اين ملاكاتى كه اينها دارند معلوم شد به واسطه ملاكات كه قصد تقرّب در او معتبر نيست، يا به وجه آخرى معلوم شد كه قصد تقرّب در او معتبر نيست نرفع اليد از اين قاعده و از اين اصل كه مىگوييم. و الاّ تمسّك به او مىشود. اين قاعده اوليه چيست، عموم قوله سبحانه است كه و ما امروا الاّ ليعبد الله مخلصين له. امر نشدهاند و ما امروا الاّ ليعبد الله. امر نشدند. يعنى امر در شريعت منحصر است اوامر خداوندى منحصر است به آن جاهايى كه بايد عبادتاً واقع بشود. حصر است ديگر...حصر را مىرساند. به چيز ديگرى كه غير از اين عبادت است امر نشده است. خوب يك جايى يعنى در هر چيزى كه فرض بفرماييد امر شده است به آنها بايد فرض كنيد او را به نحو عبادت اتيان كند. يك جا قرينه قائم شد كه نه عبادتاً لازم نيست قصد قربتاً، و ما امروا يعنى و ما امروا بشىءٍ الاّ ليعبد الله به شيئى از اشياء و به عملى از اعمال امر نشدهاند الاّ اين كه او را با او عبادت كنند خداوند را مخلصين له. يعنى غرض از امر اين است كه با او عبادت كنند. بدان جهت در يك جايى اگر دليل قائم شد كه غرض فقط ازاله خبث است يا انسان مشغول الضّمه نشود به ديگرى. طلب ديگرى را بدهد. يا امانت ديگرى را رد كند فهو. والاّ مقتضاى اين عموم اين است كه...الاّ ليعبد الله. خوب اين جور گفتهاند.
خوب اين را مىدانيد كه اين آيه مباركه نمىشود اين قاعده از او استفاده كرد. چرا؟ اولاً در آيه مباركه ندارد كه و ما امروا بشىءٍ...كردن دليل مىخواهد. آنى كه مسلّم است و قبول داريم ما امروا بعبادتٍ الاّ ليعبد الله مخلصين له. اين معنايش اين است كه قدر متيقن همين است كه به عبادتى امر نشدهاند الاّ ليعبد الله. اين را مىدانيد كه مأمور به و متعلّق الامر به (با) ذكر مىشوند. و ما امروا الاّ ليعبد الله. اين ليعبد الله متعلّق امر نيست. متعلّق امر بايد تقدير بشود و ما امروا بعبادتٍ الاّ ليعبد الله. اين در مقام...اين مشركين و اهل كتاب است و براى بيان ذلالت اينها است كه اينها عبادت كردهاند غير خدا را. امّا مشركين عبادت كردهاند وسن را و نحو وسن را. امّا اهل الكتابى كه هست آن كفّارى كه هست، آنها عبادت كردهاند ازين را، ابن مريم را، مسيح را. و حال اين كه و ما امروا الاّ ليعبد الله مخلصين له. اينها امر به اين شده بودند كه فقط خدا را معبود قرار بدهند. اينها امر به اين شده بودند. آيه شريفه قبلش هم همين جور است. قبلش شاهد بر اين است كه لم يكن الّذين كفروا و المشركين منفكّين حتّى تاتيهم البيّنه اينها جدا نبودند. بعد از اين كه بيّنه آمد، رسل آمد و بيان كرد به اينها، يك عدّهاى گرفتند ازين و ابن مريم را كه او را معبود قرار دادند و داخل كردند به معبود آله الثّلاثه گفتند، يك عدّهاى هم كه اصلاً مشرك شدند كه اصل خدا را نمىشناسند. وسن و اينها را عبادت كردند. و ما امروا الاّ ليعبد الله آن وقتى كه ارسال رسل بود و انزال كتب بود، امر نشده بودند اينها مگر اين كه به خداوند تنها عبادت كنند. اين كى ربط دارد اين آيه مباركه به اين كه در شريعت هر چيزى كه به او امر شده است واجب تعبّدى است.
سؤال؟ عبادت يعنى ذات عبادت. يعنى امر شده بودند به آن...آن جا نمىدانيم صلاتشان چه جور بود، زكاتشان چه جور بود. امر شده بودند به آن افعال چه جورى كه مرحوم آخوند و ديگران مىگويند در موارد اوامر تعبّدى يعنى امر به عبادت، امر متعلّق مىشود به ذات العمل ولكن غرض...است به نحوى كه اگر...نشود چون كه غرض حاصل نشده است امر ساقط نمىشود. خداوند متعال هم همين جور مىفرمايد. اينها امر شده بودند...عبادات كه آنها فقط خدا را عبادت كنند. ولكن اينها جدا شدند. يك عدّهاى از آنها آن جور كردند، يك عدّهاى از آنها هم اين جور كردند. كفّار اهل كتاب آن جور كردند. مشركين هم آن جور كردند بعد اتيان بيّنه. اين اولاً. اين ربطى ندارد اصلاً به مسأله. اين مسأله توحيد است. انسان بايد خداوند تنها را عبادت كند. شريك قرار ندهد. اخلاص داشته باشد كه شرط آخر است كه خواهيم گفت. و امّا كدام عمل عبادت است، كدام عمل امر شده است و غرضش از او فقط عبادت بود، او را تعيين نمىكند. در توسّليات غرض عبادت نيست. آن افعالى كه به آنها امر شده بود كه غرض عبادت خدا را بكنند، آنها اين جور كردند. خوب آن عبادات كجا است،...قضيه حقيقيه است تعيين نمىكند. و الشّاهد على هذا اين قضيه معبود است كه خداوند متعال معبود را حصر مىكند، پشت سرش دارد بر اين كه اينها امر شده بودند به اقامة الصّلاة و اعطا الزّكات. چون كه اينها در شرايع سابقه هم بود ديگر. اينها كه امر شده بودند نماز بخوانند، خداوند را عبادت كنند، زكات بدهند، زكات هم از عبادات است. خداوند را عبادت كنند نكردند اينها. اين اولاً. اولاً جواب صحيح و معناى آيه اين است لا غير. قبول كرديم كه در آيه شريفه داشت و ما امروا بشىءٍ بعملٍ الاّ ليعبد الله مخلصين له الدّين. بالاتر از اين كه نيست. خوب اين چه مربوط به ما است؟ آنها مال امم سابق است. مال آنهايى است كه مشرك شدند و ارسال رسل و انزال كتب آمد. بيّنه آمد به آنها. بعد از بيّنه اين متفرّق به آنها حاصل شد. واى بر حالشان. تكليفشان هم همين جور بود كه در تمام اعمالشان بايد قصد قربت كنند. به ما چه مربوط؟
سؤال؟ عرض مىكنم در ما نحن فيه ندارد. آنى كه در ما نحن فيه هست و ما امروا اخبار است. و ما امروا الاّ ليعبد الله مخلصين له الدّين بعد از اين كه اين قضيه را مىفرمايد لم يكن الّذين كفروا و المشركين منفكّين پشت سرش مىفرمايد...البيّنه و ما امروا. واوش هم (واو) حاليه است. در حالى كه آنها امر نشده بودند به شىءٍ الاّ ليعبد الله.
سؤال؟ ما نگفتيم در هر عبادتى قصد قربت معتبر نيست. ما مىگوييم آيهاى كه هست راجع به آنها است. آنها تمام واجباتشان عبادت بود. خيلى خب قبول كرديم. چه ربطى به ما دارد؟ سؤال؟ اينها را قبول داشتيم. گفتيم معناى آيه اين نيست. معناى آيه اين است كه آنها امر شده بودند خداوند تنها را بدون شرك معبود قرار بدهند در عبادتهايشان. آنها نكردند يك عدّه كفروا، يك عدّهاى از آنها هم مشرك شدند. اين هم بعد البيّنه شد. بعد از اين كه برايشان معلوم شد كه، رسل آمد، كتب آمد بيان كرد به آنها، اين كار را كردند. و مستحق لعنت شدند. معناى آيه اين است...ده پلّه آمديم پايين. فرض مىكنيم، قبول كرديم كه معنايش اين است كه و ما امروا بعملٍ الاّ للعباده. عمل غير عبادى را امر نكردند. خوب اين به ما چه مربوط است؟ به وضويى كه ما مكلّف هستيم؟ آنها يك كارهايى كردند بعد البيّنه مستحق لعنت شدند. خداوند متعال آنها را اين جور مستحق عذاب قرار مىدهد...نيست. بيّنه به آنها تمام شده است. خودشان به سوء اختيارشان...اين چه ربطى دارد كه در شرع ما تمام واجباتى كه هست عبادت...به شرع ما چه مربوط؟ بدان جهت در ما نحن فيه كه هست اولاً اين است.
و ثانياً و ما امروا بشىءٍ الا بيعبد الله اين را قبول مىكنيم كه آيه در حق آنها نيست. در حق خصوص ما است. و خودش هم آيه اين جور است كه و ما امروا بشىءٍ الاّ ليعبد الله. اين را هم قبول كرديم. الاّ اين كه مىگوييم كه غرض دو جور است. يك غرضى است كه آن غرض در صحّت عمل مدخليّت دارد كه اگر آن غرض مترتّب نشود، عمل صحيح نمىشود. تكليف ساقط نمىشود. و يك غرض ديگر اين است كه آن غرض...است. اگر او مترتّب نشود تكليف ساقط مىشود. ولكن شارع عند الامر غرضش اين بود كه آن هم تحصيل بشود. عرض مىكنيم قبول مىكنيم. اين جواب اخيرى از ديگران است. و ما قبول مىكنيم كه آيه مىگويد كه و ما امروا بشىءٍ الاّ ليعبد الله يعنى غرض عبادت خداوند بود. امّا غرض اوّلى بود، يا غرض ثانوى بود كه ندارد. در توسّليات هم اين است. خداوند متعّال به توسّليات امر كرده است امر به اداء الدّين كرده است. غرض اول اين است كه ايصال حقوق مردم به صاحبانش است. و اين امر را هم كه كرده است اين غرض ديگر دارد كه انسان ادا كه مىكند دين را، چون كه خدا امر كرده است امر خدا را هم دخيل قرار بدهد. با اين ادا الدّين عبادت خدا بكند. خوب اين بعض اعمال است كه خدا هم امر نمىكرد ما مىكرديم آنها را. انسان كه زن و بچّه خودش را گرسنه نمىگذاشت. خوب افرض...به آنها واجب شرعى نبود. مردم زن و بچّهشان را گرسنه مىگذاشتند. خداوند متعال امر كرده است كه نه انسان كه اين نفقه را مىدهد اين را هم در نظر داشته باشد كه خداوند اينها را به من سپرده است. و اينها را به من امر كرده است كه نفقه اينها را بده. خداوندا تو هم شاهد بشو. اين...كه من متحمّل مىشوم، رضايت تو منظور نظر من است. مىخواهم راضى بشوى. خوب اين عبادت مىشود ديگر. اين آيه مباركه كه ندارد كه غرض اصلى...مىگويد غرض است عبادت. امّا اين عبادت غرض اولى است يا غرض ثانوى است، اين را كه تعيين نمىكند. بدان جهت در ما نحن فيه غايت امر چون كه ليعبدوا متعلّق امر نيست. متعلّق امر به...متعدى نمىشود. اين را كه گفتم بعد به كلام شيخ قدس الله نفسه الشّريف آنى كه فرموده است به او مراجعه بفرماييد. شايد نظر ايشان هم همين است. عرض مىكنم آنى كه در آيه مباركه است اين جور هم بود كه و ما امروا بشىءٍ الاّ ليعبد الله اين مىشود غرض. غرض وقتى كه شد غرض اولى است يا غرض ثانوى است، اين تعيين نمىكند. وقتى كه تعيين نمىكند علم هم داريم خارجاً كه شارع امرهايى كرده است كه در آنها غرض اولى عبادت نيست. به جهت...است. آن واجباتى كه در شريعت مقدّسه است، اكثرش توسّلى است. اين كه شارع امر كرده است در تمامى اينها براى اين كه...لازم نيايد معنايش اين است كه غرض عبادت است. غرض اولى باشد يا ثانوى باشد. وقتى كه اين جور شد لا يفيدنا. اين آيه مباركه در مقام شيئى سه تا جواب شد. اصل و ما امروا ليعبد الله اين در مقام بيان معبود است. تعيين معبود در عبادات است. ربطى به اين كه واجب توسّلى است، تعبّدى است ندارد.
ثانياً هم اگر بوده باشد اين راجع به شرايع سابقه است. به ما ربطى ندارد.
ثالثاً اگر به ما هم ربط داشته باشد اين غرض، غرض اوّلى نيست. قرينه قطعيه داريم. در اين واجبات توسّليات به كثرتها غرض اوّلى عبادت نيست. ولكن الاّ ليعبد الله غرض هم هست در آنها به آن بيانى كه گفتيم. پس على هذا الاساسى كه هست، تعبّدى آن است كه در سقوط تكليف مدخليّت داشته باشد. ما بايد دليل پيدا كنيم كه قصد تقرّب در سقوط تكليف مدخليّت دارد. و الاّ اين مستحبات شارع قرض دادن را مستحب قرار داده است. والاّ انسان به مردم قرض مىدهد كه مردم بگويند كه بابا دستش باز است. ريا هم نيست...عبادت كه نيست قرض دادن به مردم تا ريا مبطل بشود. قرض مىدهد كه سخى حساب بشود پيش مردم. عيبى ندارد. فعل حرام نيست. امّا آن ثواب قرض را دارد. با اين قرض دادن عبادت خدا مىكند؟ نه. نه ثواب را دارد و نه چيزى. كما اين كه الان بيان خواهيم كرد انشاء الله. و ما امروا الاّ ليعبد الله حفظ مىكنيم بر عمومش كه عبادت خدا غرض اولى يا غرض ثانوى باشد. تعيين نمىكند. بدان جهت در ما نحن فيه از آيه مباركه بايد غمض عين كرد. بعد بعضى رواياتى هست كه از آن روايات گفتهاند كه اين معنا استفاده مىشود كه اصل در هر واجبى و هر عملى كه واجب مىشود يا هر عملى كه امر به او مىشود ولو امرش وجوبى هم نبوده باشد...اعتبار غسل تقرّب است. مگر اين كه دليلى بر خلافش قائم بشود.
در اين صحيحهاى كه مال ابى همزه سمالى است، در باب 5 از ابواب مقدّمات عبادات نقل مىكند صاحب وسائل محمد ابن يعقوب، باب 5 از جلد اول. مقدمه عبادات. محمد ابن يعقوب عن على ابن ابراهيم عن ابيه عن ابن محبوب حسن ابن محبوب است عن مالك ابن...ثقه است. جليل است. عن ابى همزه يعنى سمالى عن على ابن الحسين سلام الله عليه كه فرموده است لا عمل الاّ بنيتٍ. عملى موجود نمىشود مگر اين كه در آن عمل نيّت موجود بشود. نيّت موجود نشود عمل حساب نمىشود. خوب معلوم است كه در ما نحن فيه وضو عمل حساب نمىشود، مگر انسان نيّت داشته باشد. نيّت يعنى قصد تقرّب. قصد تقرّب داشته باشد. يا شما بفرماييد هم عنوانش را قصد كند كه مقام اول را داخل كردم. لا عمل الاّ بنيّتٍ اين روايت دلالت مىكند تمام اعمال مشروعه در شريعت اسلاميه همهاش عناوين قصديه است و هم عمل نيّت مىخواهد. يا نيّت مىخواهد و هم قصد تقرّب مىخواهد. آن هم نيّت است ديگر. اين نيّت بايد بوده باشد. دلالت مىكند بر اين كه اعمال يا دلالتش اين است كه همه عبادت است يا دلالت مىكند هم عبادت است و هم عنوان قصدى است. به هر دو تا دلالت مىكند. بدان جهت در هر جايى كه دليلى داشته باشيم اين جا قصد نمىخواهد. عنوان فعل، عنوان ذاتى است. احتياج به قصد ندارد. طلبش هم توسّلى است. بدون قصد قربت ساقط مىشود. مثل وفا الدّين و اصل الثّوب و دفن الميت و امثال ذالك رفعيّت مىكنيم. و امّا در مواردى كه دليل بر خلاف قائم نشده است، اخذ مىكنيم به اين عموم. اين تمسّك به اين روايت و يك روايت ديگرى هم هست به همين مضمون، يعنى دو تا روايت ديگر بلكه سه تا روايت ديگرى است، اين تمسّك به اين روايات در اعتبار قصد التقرّب در اعمال كه قصد تقرّب در صحّت اعمال مدخلّيت دارد يعنى واجب، واجب تعبّدى است،...من بيت العنكبوت است. اين روايات در مقام حساب العمل بعض الاخروى است. خداوند متعّال آن عمل را در آخرت اجر مىدهد كه آن عمل لله بوده باشد. لوجه الله بوده باشد. عبد يوم القيامه منتظر بشود به عملى كه در او لوجه الله اتيان نكرده است، در آن جا مطالبه اجرى بكند، اين حق را ندارد. عمل حساب نمىشود. عمل آن وقتى حساب مىشود به ازاء اجر اخروى كه وجه الله به او قصد شده باشد. و امّا اگر وجه الله قصد نشد آن عمل تكليف را ساقط مىكند كه واجب توسّلى است يا ساقط نمىكند كه تعبّدى است، اين روايت در مقام اين نيست. علاوه بر اين كه خود ظهور روايت اين است. چون كه محرّمات را مىگيرد اين روايت. در روايات كه انسان زنا را ترك مىكند يا ترك النّظر الى الاجنبيه را مىكند مىگويد خدا تو مىدانى كه به...تو است روى اين عمل است كه روز قيامت خدا حساب مىكند. اين لا عمل. عمل مطلقا است. فعلاً او تركاً عملى را موجود بكند اين لوجه الله بوده باشد اجرت دارد. والشّاهد على ذالك در يكى از رواياتش كه روايت 10 است در ذيلش عن رسول الله (ص) فى حديثٍ انّما الاعمال بالنّيات و لكلّ امرءٍ...تفريع بر اين كبرى است. فمن...عند الله...جهاد واجب تعبّدى نيست. توسّلى است. منتهى كفايى است. فمن قضا...ما عندالله فقد...الله. كما اين كه در قرآن مجيد و من...من بيته در آيه مباركه فرموده است خداوند كه وقع اجره الى الله و من قضا كسى كه اين جهاد را بكند يريد به...الدّنيا...اين مال اقالى را نيت كند يعنى مال كمى را يا گشايشى را...چيزى برايش نيست. اين عمل حساب نمىشود. در ذيل همان است. اينها معلوم است اين روايات در مقام بيان اينها هستند. پس نه آيه و نه روايت دليل نمىشود. باقى مىماند كلام فى وجه الثالث كه عمدة الوجوه است كه براى تعبّديت گفته شده است. انشاء الله.
|