|
جلسه 635
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:635 ب
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:12/9/1370
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
كلام در اعتبار قصد قربت در اتيان بالوضو بود و عرض كرديم مستفاد از روايات و ارتكاض متشرّعه وضو كالاغسال از عبادات است. فى نفسها اين اغسال و هكذا وضو عبادت است. منتهى شرط قرار داده شده است براى صلاة و الطّواف و غير ذالك.
انّما الكلام قطع نظر از اين روايات و ارتكاض بود كه آيا دليل ديگرى در ما نحن فيه هست يا دليل ديگرى نيست؟ تمسّك به آيه و روايت شده بود. آن هم استدلال شده بود به عباديّت الوضو كه در او قصد قربت معتبر است به آيه و روايت. آيه و روايت قد تقدّم الكلام فيهما. و امّا الوجه الثّالثى كه در مقام ذكر شده است بر اين كه وضو عبادت است گفتهاند مقتضاى قاعده اشتغال است. حيثٌ كه در بحث اصول مقرر است اگر شارع امر كند بر فعلى و ما شك كنيم كه آن فعل تعبدّى است يقسط باتيان ذات الفعل و...داعى يا تعبّدى است كه اتيان فعل بايد به قصد قربت بشود تا تكليف به آن فعل ساقط بشود گفتهاند در ما نحن فيه نه به آن اطلاق امر به فعل مىشود تمسّك كرد و گفت بر اين كه قصد قربت معتبر نيست و نه هم به اصالة البرائه مىشود تمسّك كرد و به اصالة البرائه اثبات كرد كه قصد تقرّب شرطيّت ندارد. اعتبار ندارد. اين بحث در اصول مقرر است. گفته شده است بر اين كه بلاشبهةٍ و لا ريبٍ شارع وضو را عمل واحد اعتبار كرده است. وحدت وضو عملاً وحدت اعتبارى است. شارع مجموع غسل الوجه واليدين و مسح الرّأس و الرّجلين را عمل واحد اعتبار كرده است و اين عمل واحد را امر ندبى كرده است يا اين عمل واحد را قيد براى صلاة قرار داده است. و ما اگر شك كرديم كه اين عمل واحد كه وحدتش اعتبارى است. اين كلمه را داشته باشيد. وحدتش اعتبارى است، اين عمل واحد نداريم كه امر به او توسّلى است يا امر به او تعبّدى است، در صورتى كه بلاقصد القربه اتيان بشود، او فايدهاى ندارد. چرا؟ چون كه احتمال مىدهيم همان امر غيرى كه متوجّه در وضو است، آن امر غيرى باز باقى مانده باشد. چون كه قصد قربت نشده است. اگر آن مقدمّه صلاة و شرط صلاة عبادت بوده باشد، امر غيرى ساقط نمىشود. به جهت اين كه احراز كنيم امر غيرى ساقط شد و شرط الصّلاة حاصل شد بايد قصد قربت بشود. و حتّى در باب اقل و اكثر ارتباطى رجوع به برائت از شرطيّت بشود، اين جا رجوع به شرطيت نمىشود به برائت از شرطيت. چرا؟ چون كه على كلّ تقديرٍ آنى كه متعلّق الامر است، آن متعلّق الامر ذات الوضو است. كه غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين است. در تعبّديات قصد قربت در سقوط امر مدلخيّت دارد و در متعلّق امر مأخوذ نيست. متعّلق امر در باب وضو همان غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين مجموعش بما هو عملٌ واحد. متعلّق امر او است. قصد قربت شرط باشد باز متعلّق او است. نباشد باز متعلّق او است. ولكن در صورتى كه قصد قربت مدخليّت داشته باشد در حصول الغرض و امر، امر تعبّدى بوده باشد، بدون قصد قربت فايده ندارد. همان امر مىماند. انسان بدون قصد قربت فرض بفرماييد زكات مالش را بدهد. اين بيخود داده است. باز تكليف زكاتى باقى است. چون كه زكات هم از عبادات است. اگر لوجه الله ندهد، از دواى نفسانيه بدهد كه حساب خدا توى كار نباشد، آن زكات المال تكليفش اقيم الصّلاة و آتوا الزّكات آن تكليف مىماند. ساقط نمىشود. بدان جهت بايد دوباره بدهد. آن زكات
حساب نمىشود. چون كه تعبّدى است. بدان جهت در ما نحن فيه شكّ در متعلّق تكليف نيست. شكّ در خود تكليف است كه تعبّدى است يا توسّلى.
بدان جهت در اين موارد چون كه عقل مستقل است آن تكليفى را كه علم داريم كه متعلّق شده است به تو بايد احراز كنى سقوط او را، عقل مىگويد بر اين كه بايد قصد قربت بكنى. بدان جهت مىگويند بر اين كه در موارد احتمال قصد تقرّب در واجب، در عملى جاى نه وجوب تمسّك به اطلاق است. اطلاق خطاب وجوب آن فعل. چون كه متعلّق تكليف همان ذات فعل است. قصد قربت در متعلّق تكليف اخذ نمىشود. نمىتواند بشود. بحثش در اصول است. متعلّق تكليف على كلّ تقديرٍ ذات الفعل است. نه به آن اطلاق مىشود تمسّك كرد و نه به برائت. چون كه متعلّق تكليف همان ذات الفعل است على كلّ تقديرٍ. شكّ در سقوط خود تكليف است. و بما اين كه شرط در خود سقوط التّكليف است، بايد انسان احراز كند اين تكليفى كه به عهده من بود، اين تكليف ساقط شد. بدان جهت مىگويند بايد احتياط كرد. در مواردى كه چيزى را احتمال بدهيم در سقوط تكليف مدخليّت دارد كه من ما يقتله عنه العامّه است، مثل قصد تنويض در اجزا واجب كه قنوت كه مىگيرد اين مستحب است در صلاة يا فرض كنيد آنى كه در ركعت ثالثه و رابعه مىگويد يكىاش واجب است از تسبيحات اربعه. دو تايش مستحب است كه اين قصد تمييز لازم است يا نه. عامّة النّاس از اينها غافل مىشود كه كدام يكى اين تشّهدى كه شروع مىكند كدام الفاظش گفتنش واجب است و كدام مستحب است. اينها را عوام نمىداند. الاّ شازّ نادر عارف. آنها هم كارشان هميشه رسيدن به مسائل دينى است و تعلّم آنها است، آنها ملتفت مىشوند. ولكن عامّه غافل مىشوند. اگر ما احتمال داديم در صلاة انسان كه به اجزاء صلاة اتيان مىكند قصد تمييز معتبر است يا نه، مىگوييم اين معتبر نيست. اين برائت نيست. اين تمسّك به اطلاق مقامى است. اسم اين را اطلاق مقامى مىگويند. مىگويند اگر اين دخل داشته باشد قصد تمييز چون كه من ما يقتل عنه العامّه است، اين را شارع بايد يك جايى تنبيه كند به مردم. مردم را از خواب غفلت بيدار كند. چون كه...عنه العامّه است. چون كه در هيچ جا...در روايتى وارد نشده است، از اين جا كشف مىكنيم كه اعتبار ندارد. اين را مىگويند اطلاق مقامى. اطلاق لفظى نيست. چون كه قصد تمييز هم در متعلّق تكليف نمىشود اخذ بشود. اينها قيودى هستند كه در متعلّق تكليف اخذ نمىشوند. ولكن شارع چون كه من ما يقتل عنه العامّه است، بايد تنبيه كند. وقتى كه تنبيه نكرد رجوع مىشود سكوتش و عدم تنبيهش دليل مىشود كه اعتبار ندارد. طريق مىشود. على هذا الاساس قصد تقرّب كه از آنها نيست. قصد تقرّب از چيزى است كه گفتيم مرتكض عند الشّيعه است. لااقل محتمل عند الشّيعه است، عند العامّه است. اين جا جاى تمسّك به اطلاق مقامى نيست. و تمسّك به برائت هم نمىشود كرد. چرا؟ چون كه گفتيم بحثى كه در اقلّ و اكثر ارتباطى بود اين جا نمىآيد. اين جا متعلّق تكليف معلوم است. شكّ در سقوط خود آن تكليف است. آنى كه بعضىها فرمودهاند ولو قصد قربت در متعلّق تكليف نمىتواند اخذ بشود ولكن شارع مىتوانست اين دخالت قصد قربت را به دليل منفصل و به بيان منفصل بگويد ايّها النّاس قصد قربت مدخليّت دارد در اين عمل. چون كه نكرده است ما تمسّك مىكنيم به عدم البيان كه رفعاً امّة ما لا يعلمون به قاعده قبح...كه شارع بيان نكرده است. به عدم بيان تمسّك مىكنيم اين حرف صحيح نيست. اگر عدم بيان اطلاق مقامى مرادتان است كه اطلاق مقامى است در مقابل اطلاق لفظى، اطلاق مقامى در جايى مىتوانيم احراز كنيم كه شىء من ما يقتل عنه العامّه باشد. يا خود شارع بفهميم كه در اين مقام حتّى اين قيود را هم مىخواهد بيان كند. اين بايد احراز بشود. والاّ فرق ما بين اطلاق لفظى و اطلاق مقامى اين است. در اطلاق لفظى خود خطاب وقتى كه آمد دليل بر احمال بودن متكلّم در مقام احمال است، قائم نشد، اصل اول اين است كه متكلّم در مقام بيان است از ناحيه حكم و موضوع الحكم و متعلّق الحكم و متعلّق التّكليف. اصل اولى نيست. مفروض اين است كه قصد قربت و قصد...از قيودى است كه از آن خطاب نمىشود اخذ كرد. مفروض اين است. آن وقت مىماند اطلاق مقامى. اطلاق مقامى عكس اطلاق لفظى است. هر جا به او تمسّك كرديم بايد علم داشته باشيم، قرينه قائم بشود كه متكلّم در مقام تمام قيود است. حتّى آن قيودى كه لاحقه هستند بر تكليف. اين اگر قيود لاحقه من ما يقتل عنه العامّه باشد، خوب مىگوييم كه شارع اين بود بر اين كه در يك جايى ذكر كند يا در جايى كه اجزا صلاة را ذكر مىكند او را هم ذكر كند. و امّا اگر قيدى بوده باشد كه محتمل در اذهان عامّه است و احتمال اين معنا است كه تكليف ساقط نشود الاّ بقصد التّقرّب نه در اين صورت به حكم عقل اكتفا مىكند شارع. چون كه حكم عقل اشتغال است.
سؤال؟ آن ذوات است. خواهيم گفت. آنها در مقام بيان ذوات...است. نه در مقام بيان نيّت. مىرسيم به او.
اطلاق مقامى بايد كشف بشود و احراز بشود كه شارع در مقام بيان است. اين در قيودى كه من ما يقتل عنه العامّه شد مىشود و حديث رفع هم جارى نيست. چرا؟ مفروض اين است كه جزئيّت و شرطيّت مجعول نيست. تكليف به او متعلّق نيست تا تكليف برداشته بشود. تكليف على كلّ تقديرٍ متعلّقش يك شىء است. شكّ در سقوط است. بما انّه در ما نحن فيه تكليف بيان شده است و متعلّقش هم معلوم است شكّ در سقوط تكليف معلوم است. حكم العقل بالاشتغال است. خصوصاً اگر كسى ملتزم بشود در باب وضو كما اين كه مشروع ملتزم هستند، آنى كه شرط صلاة است طهارت است و آن طهارت مسبّب از وضو است. خود وضو نيست. آن مسبّب را شارع شرط قرار داده است و ما بدون قصد قربت اتيان بكنيم نمىدانيم آن طهارت حاصل مىشود يا نمىشود. بدان جهت در ما نحن فيه شك در محصّل مىشود. شكّ در محصّل مورد احتياط است. چون كه متعلّق تكليف معلوم است. طهارت مسبّبه شرط صلاة است. اين را مىدانند. شك در اين است كه آن طهارت به چه چيز حاصل مىشود. من احتمال مىدهم آن طهارت بايد احراز كنم صلاة با طهارت است. بدون قصد قربت اگر اتيان كنم طهارت را احراز نمىكنم. و منهنا معلوم شد اگر شك كنيم كه وضو عنوان قصدى است يا نه، بايد قصد كند مكلّف. علاوه بر اين كه مرتكض در اذهان متشرّعه هم اين است كه وضو هم مثل اغسال عنوان قصدى است چون كه عبادت است و مجموع عمل را شارع عمل واحد فرض كرده است. مثل آن اغسال و مثل صلاة و امثال ذالك عمل واحد فرض كرده است. من هم بايد عند الاتيان قصد كنم كه آن معتبر شارع را مىآورم. تا وحدت عمل حفظ بشود. علاوه بر اين كه اين مرتكض است شك كنيم كه وضو عنوان قصدى است يا نه بايد قصد كنيم. چون كه اگر قصد نكنيم احتمال مىدهيم وضو اصلاً موجود نشده است. عنوان قصدى اگر قصد نشود در خارج موجود نمىشود. عنوان قصدى اگر قصد نشود چه بگوييم وضو طهارت مسبب از او است يا بگوييم خود وضو طهارت است. فرق نمىكند. شك كرديم كه عنوان قصدى است يا نه بدون قصد اگر اتيان بكنيم نمىدانيم وضو موجود شده است. متعلّق امر هم وضو است. بدان جهت قصد عنوان كه شك كرديم كه آيا فعلى قصد عنوانى است يا عنوانش عنوان ذاتى است بايد قصد كنيم تا اتيان كنيم. والاّ احراز نمىشود وجودش. خصوصاً كما ذكرنا بر اين كه طهارت مسبب بوده باشد. اين مطلب در عنوان قصدى تمام است. اگر شك كرديم فعلى عنوان قصدى است يا نه و شارع هم به عنوان فعل امر برده است كما فى المقام الوضو چيزى كه هست وضو را شرط براى صلاة قرار داده است، در اين صورت بايد احتياط كرد.
سؤال؟ آن عنوان قصدى گفتيم نه عنوان قصدى تفصيلى. آنى را كه شارع در صلاة موقع نماز خواندن امر به او كرده است، من او را اتيان مىكنم. اسمش وضو باشد يا اسمش چيز ديگر باشد. اين قصد عنوان شده است. چون كه قصد عنوان در عناوين قصديه قصد تفصيلىاش معتبر نيست. قصد اجمالى كافى است. آنى كه متعلّق امر غيرى است، همان مجموع العمل است كه شارع اعتبار وضو كرده است در آن. امر هم دعوت مىكند به متعلّقش. بدان جهت در ما نحن فيه اگر شك كرديم وضو عنوان قصدى است كه بايد مجموع العلم قصد بشود حين الاقتدا كما اين كه سابقاً گفتيم ديگر. صورتش را شسته بود تا پاك بشود. درآورد يادش افتاد كه وضو هم ندارد وضو بگيرد، بقيه را بشورد اين شك دارد كه وضو موجود مىشود يا نه. چون كه عنوان قصدى است. اين كافى نيست. ولو قصد قربت شده است. ولكن اين كافى نيست. بدان جهت در ما نحن فيه آنى كه قصد عنوان است، او در آن مورد بايد احتياط بشود بلاكلام است. اگر ارتكاض متشرّعه كسى دليل بودن او خدشه كرد و گفت شايد اين از فتوا ناشى شده است يا غير ذالك ناشى شده است شكّش كافى است كه بايد عنوان قصدى بشود. اجمالاً او تفصيلاً. فرقى نمىكند. و امّا نسبت به اعتبار قصد قربت او مبتنى است به آنى كه در بحث تعبّدى و توسّلى گفته شده است و ما هم ملتزم شدهايم كه نه به اطلاق خطاب مىشود توسلّيت را اثبات كرد. اين دليل نسبت به اعتبار قصد تقرّب تمام نيست. خالى از مناقشه نيست. بحثش هم طويل است. بحثش تعبّدى و توسّلى از علم اصول است. و امّا نسبت به عنوان قصدى تمام است. پس ملّخص الكلام الى هذا المقام اين است كه وضو هم عنوان قصدى است يعنى بايد عنوان وضو را اجمالاً و تفصيلاً قصد بكند. جايى كه عنوان را اجمالاً و تفصيلاً قصد نكرده است و لكن قصد قربت حاصل است كما فى ذالك المثال او لا يكفى در وضو. علاوه بر اين كه عنوان وضو اجمالاً و تفصيلاً بايد قصد بشود، قصد تقرّب هم معتبر است. خوب آن قصد تقرّب چيست؟ ما فعلاً كلام صاحب العروه را نقل مىكنيم. ابتداعاً بگوييم صاحب العروه چه مىگويد؟
صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف مىگويد كه معتبر است در وضو نيّت و هو...يعنى وضو را نيّت كند. مع كون الدّاعى عليه يعنى الى اتيان الوضو امر شارع بوده باشد. وضو را قصد كرده است كه اتيان بكند، و داعىاش هم به اتيان وضو امر شارع است. خوب اين را شما مىدانيد كه امر دائميت ذاتيه ندارد. مثلاً يك آدم حقيرى كه به كسى بگويد كه فلان كار را بكن. امر كند. بگويد نه...شما هيچ اعتنا نمىكنيد. مىگوييد برو پى كارت. مثلاً فرض كنيد ولكن والد شما اگر امر بكند فلان كار را بكن مىكنيد. اين فرقشان چيست در گفتن؟ اين امر كه عبارت از طلب الفعل است، اين طلب الفعل در هر دو مقام هست. اين طلب و اين امر خودش دائميّت ندارد. دائميتش بالذّات نيست. بالعرض است. امر يك طلب اعتبارى است. بعث اعتبارى و طلب اعتبارى است. دائميتش بالعرض است. ايشان آنى را كه موجب مىشود اين امر دائميّت پيدا كند در اوامر خداوندى كلام در اوامر خداوندى است. آنى كه موجب مىشود امر خدا دائميت پيدا كند به عبد را، ايشان اين جور مىفرمايد. آن دائميت يا اين كه عبد مىداند كه اين شارع اهل اطاعت است. آن عرفان است. آن عبدى كه هست مىشناسد خدا را. و او را خداوند را اهل الطّاعه مىداند. بدان جهت بر امرى كه كرده است او را اطاعت مىكند. يك وقت اين است كه نه اين جور معرفتى ندارد. اين جور معرفتى كه خدا را بشناسد...شده است اين براى مولانا امير المؤمنين و ائمه معصومين و اينها شايد به بعض اوليا هم شايد بوده باشد اين نحوى كه عشق به خدا دارند. اطاعت مىكنند كه آن عرفان مىگويند كه عشق حقيقى است، اين مختص به بعض اشخاص است. مىگويد اين مائى كه اهل است...اين امر خدا كه دعوت مىكند لكونه براى اين كه خداوند متعال اهل الطّاعت است. او موجب مىشود كه امرش دائميت پيدا كند. يا اين كه نه عبد مىگويد من خيلى زنده خواهم شد. قيامتى است، حسابى هست، كتباى هست، بعد از حيات ديگر موت ديگرى نيست. بعد از...موتى نيست. ابدى است. مىخواهم جايم راحت باشد...داشته باشم. مرتبه عاليه داشته باشم. شوقاً للجنّه اين امر شارعى كه هست دائميت پيدا مىكند. بدان جهت نوع مردم كه مستحبات را مثل صلاة الّيل و امثال ذالك مستحباتى كه در آنها مشقّت دارد متحمّل مىشوند و اتيان مىكنند، اين مىخواهند درجاتى پيدا بكنند كه آخرت بالدّرجات است. بهشت و جنّت بالدّرجات است. كما اين كه جهنّم هم بالدّركات است. يا اين كه مىگويد بابا يك سوراخى در بهشت به من بدهند كافى است. من...نمىخواهم. مىخواهم به آتش نروم. بدان جهت اطاعتى كه مىكند دائميت امر نوع مردم همين جور است ديگر. مىترسند. ايمان دارند به روز قيامت. در آتش بسوزاند كجا تحمّل دارد اين بدن اين آتش را هى روزه مىگيرد، حجّش را ايتان مىكند، زكاتش را مىدهد، خمسش را مىدهد، از محرّمات اجتناب مىكند. داعميّت امر ايشان در عبارت عروه ميل بالجنّه و الفرار من النّار را يك مرتبه حساب كرده است كه دائميّت امر خداوند يا به جهت اين است كه شخص او را اهلاً للعباده مىبيند مىفرمايد و هو الاعلى الوضو يعنى اعلاء اقسام اطاعت همين است. اعلى اقسام اطاعت كه بالاتر از او مرتبه اطاعتى نيست براى خدا، آنى است كه خدا را اهلاً لطاعه ببيند. و اين ادناها كه امر خداوند داعى مىشود به اتيان عبادت كه موجبش ميل بالجنّه و الفرار من النّار است، اين هم ادنا الوجوه طاعت است. ادنا اقسام طاعت است. ايشان مىفرمايد و ما بينهما متوسطاتٌ. و ما بين اين اعلى الوجوه و ادنا الوجوه متوسّطات است. خوب اين را شما مىدانيد كما اين كه عرض كردم. وضو عباديّتيش ذاتى نيست. مثل ذكر الله كه امر نمىخواهد. ذكر الله چيزى كه هست بذاته عبادت است و بذاته خشوع لله است. خدا را ياد كردن و او را در حاجات و در غير حاجات ندا كردن. ذكر الله عبادتش ذاتى است. امر نمىخواهد. بما اين كه وضو عبادتش عرضى است. مثل ذكر الله ذاتى نيست. بدان جهت وقتى كه عبادت بالامر شد من بايد داعى به اتيانش، آن همان امر باشد تا عبادت بشود. و امر هم به فعلى دعوت نمىكند چون كه دعاويتش ذاتى نيست. دعاويتش عرضى است. موجبى داشته باشد. آن موجبها گفت اگر در معبود كه اهلاً له بوده باشد اهل طاعت است اين مىشود مرتبه عاليه. نه آن خصوصيت ميل الى الجنّه و الفرار من...باشد اين هم مىشود...خوب متوسّطش چيست؟ متوسّطش عبارت از اين است كه انسان آن جور خداشناسى است كه اين جور شما بگوييد اهلاً لطّاعه نه مىگويد بينى و بين الله من اين جور عرفانى ندارم. ولكن اين قدر آدم هستم يك كسى به من اگر خوبى بكند من خودم را مكلّف مىدانم كه به او خوبى بكنم. امرش را اطاعت كنم. يك كورى اگر مرا از كورى به حسب ظاهر نجات داد چمشم را عمل كرد، يك وقتى اگر به من امر كرد كه فلان كار را بكن مىكنم. چرا؟ چون كه تعويض نعمت است. خداوند همه چيز مرا داده است. من با مردم كار ندارم. همه چيز من از خداوند است. تعويضاً...به قدر امكانم. چون كه ممكن نيست تعويض حقيقتاً. به قدر امكان هم امرش را گوش مىدهم چون كه تعويض است ديگر. بدان جهت پدرم هم همين جور است. چرا انسان امر پدرش را اطاعت مىكند؟ چون كه پدرش پيرمردى است الان نه زورش به او مىرسد يا ثروتى دارد كه محتاج به او باشد كه عصبانى مىشود قرض نمىدهد، كمك نمىكند اين جورها نيست. امّا باز هم اطاعت مىكند. خيلى هم اين كه خودش هم مىگويد اطاعت پدر واجب نيست. ايضائش حرام است. مع ذالك اطاعت مىكند. چرا؟ چون كه مىگويد حق بر گردن من دارد. مرا تربيت كرده است. مرا بزرگ كرده است. اين حقوقى بر گردن من است. من بايد تعويضاً اطاعت كنم. جماعتى هم كه خداوند اهلاً له آن عرفانى را داشته باشند كه ما عبدتك خوفاً من النّار و لا طمعاً فى الجنّه...لذالك اين را همه كه نمىتواند بگويد. امّا همه مىتواند يك عدّهاى بگويد كه بابا بهشت باشد، جهنّم بوده باشد...ولكن خدا به ما اين قدر لطف و مرحمت كرده است. نعم داده است. در مقابل بايد اطاعتش كنيم.
سؤال؟ نشد اين معنا. آن معناى اهليّت اين است كه اگر من نبودم هيچ چيز هم به من نداده بود، او خودش ذات است.
سؤال؟ نه اين احسان به من. با ديگران مىگويد. به من چشم داده است، مال داده است، ثروت داده است، اولاد داده است، در مقابل او من بايد اطاعت كنم.
اين كه ما بينهما متوسطاتٌ كه فعل خداوند، افعال خداوند و نعم خداوند تعويض بر آنها موجب مىشود. اين را كه گفتم غرض دارم در گفتنش. آن..بر آنها موجب مىشود كه انسان امر را اطاعت كند. اين مىشود گفت كه بينهما متوسطاتٌ. نه مثل فرار عدنا است، نه مثل آن عرفان است، ولكن متوسطاتٌ. ولكن يك نكته ديگرى است. و آن نكته ديگر اين است كه بعضاً اصلاً خوف من النّار، فرار من النّار يا من..من الجنّه تمام موجب نيستند. نه عرفان ذات است به آن معنا، نه تعويض النّعم است، نه هم مجرّد ليل الى الجنّه و الفرار الى الجحيم موجب است بر اين كه امر خدا دائميت پيدا كند. بلكه يك امورى منضم شده است كه با انضمام آن امور اينها موجب مىشوند دائميّت امر شارع را. مثلاً يك تاجرى است ثروتمند. خيلى هم فرض بفرماييد عقيده دارد. همين جور است كه انسان وجوهاتش را بدهد مالش زياد مىشود، زكات بدهد مالش...پيدا مىكند. خوب او هم محبّت دارد مالش زياد بشود ديگر. خوب مىگويد خدا امر كرده است. ما آنى را كه خدا امر كرده است به جهت امر خدا اتيان مىكنيم. ولكن امر خدا چرا دعوت كرده است به اتيان او؟ چون كه هم حساب فرار من النّار است. هم ثروت زياد مىشود. عقيده دارد. كما اين كه در روايات هم هست كه زكات...مال مىكند. عقيده دارد به اين معنا. والاّ اگر مجرّد فرار من النّار بود خيلى اتيان نمىكرد. بدان جهت بعضى واجبات را كه فقط فرار من النّار است در ترك آنها دخول نار است، ترك مىكند آنها را. بعضاً اصلاً فقط همينها موجب مىشود دائميّت امر شارع را. مثل آن كسى كه نماز شب مىخواند نه اين كه درجات و اينها برود. مىگويد من شنيدهام از اهل العلم آنهايى كه عقيده دارند، عارف به مذهب هستند كسى كه نماز شب بخواند فقير نمىشود. بدان جهت در روايتى هم دارد كه امام (ع) از كسى سؤال كرد..گفت پس صلاة الّيل نمىخوانى. اين صلاة الّيل خاصيتش اين است. اين صلاة الّيل را مىخواند به داعيّت امر شارع. ولكن دائميّت امر شارع به جهت اين است كه مبتلا به فقر نشود. از فقر خيلى مىترسد.
سؤال؟ در اوليه منضم بود كه منضم بود با ليل الى الجنّه. عرض مىكنم بر اين كه داعى امر شارع است. تو امر كردى به صلاة الّيل. و من صلاة الّيل را به امر تو اتيان مىكنم. ولكن دائميت امر فقط همين است كه فرار من الفقر بوده باشد. ربّما در زكات هم همين جور مىشود. مىگويد چه كسى ديده است جهنّم را؟ خدا ارحم الرّاحمين است. مىگذرد. امّا مالم...پيدا كند. بيچاره نشوم، زكات را مىدهم. عيبى ندارد. اينها انتصال هستند. اگر مراد صاحب العروه اين است كه ما بينهما متوسّطاتٌ اينها را بگويد، كه اينها...مراتب هستند از آن فرار من النّار.
سؤال؟ شارع امر كرده است بر صلاة روى مصلحتى كه در صلاة است. نهى كرده است از زنا مفسدهاى كه در زنا هست. اينها دخول الى الجنّه و الفرار من النّارى كه هست، اينها از مترتّبات الى الانتصال و الطّاعه است. بدان جهت در ما نحن فيه چون كه امر دائميتش ذاتى نيست اين اعتبار كه دائميت پيدا مىكند موجب مىخواهد، موجبش يا آن مرتبه عرفان معبود است، يا آن فرار من الجنّه و دخول فى النّار است، يا هم آن معنايى است كه نه بينهما متوسّط است. هر دو حساب است. هم نعمت او و هم متنعّم شدن او. هر دو داعى شده است امر را. عرضمان اين است كه اين را كه ايشان مرتبه دانيه قرار داده بود، اين جور نيست كه دائميت امر فقط للفرار الى النّار بشود. ممكن است يك چيز ديگر هم منضم بشود. دو تا موجب بشوند. بلكه گفتيم ربّما شىء ديگرى اصلاً فرار من النّار يا دخول الجنّه موجب نيست. فقط موجب يك شىء آخر است مستقلاً. مثل..مال و كثرة المال كه تكليف زكاتى را انتصال مىكند. يا مبتلا به فقر نشود فقط صلاة الّيل مىخواهد. اينها با قصد انتصال منافات ندارد با قصد تقرّب. چون كه داعى بر داعى در جاى خودش در بحث قصد تقرّب در حصول، ثابت شده است كه اگر به امر شارع دائميت داشت و دائميت امر شارع به امر آخر بود ولو امور الدّنيا عيبى ندارد...عبادات اين جور است ديگر. داعى اجير بر اتيان عبادت و صلاة ميّت داعىاش بر اين كه امر قضا را انتصال مىكند اخذ اجرت است. چون كه اجرت گرفته است. عيبى ندارد. داعى بر داعى منافات با قصد تقرّب نيست. اينها همهاش صحيح است. ولكن اين معنا كه اينها متوسّطات باشد، لا...اين را ملتزم بشود صاحب العروه يا كسى ديگر اينها متوسّطات هستند. اينها از آن مرتبه دانيه كه گفته بودند، از آنها هم دانيهتر است. بدان جهت اينها ملحق مىشود به آن مرتبه اخيره. آنى كه متوسّطات است، آنى است كه تعويضاً...باشد. آنى كه در بعضى كلمات است كه غايت و آنى كه دائميت امر به او مىشود يا خصوصيت در معبود باشد كه قسم اول از مرتبه اعلى است يا خصوصيت در عبد بوده باشد كه ميل نفسانىاش را مىخواهد برسد كه جنّت است. يا آنى كه با ميلش مناسبت ندارد از او فرار كند كه فرار الى الجنّت است. پس غايت سه چيز است.
يا خصوصيت معبود. يا خصوصيت عبدى كه دو جور مىشود: ميل الى المشتهيات و فرار از منكرات نفسى. نه اين نيست. داعى ممكن است چهارمى باشد. منحصر به اينها نيست. هم خصوصيت عبدى، هم خصوصيت معبودى كه ما مثال زديم. چون كه او نعمت داده است. اين به نعمت او تعويض مىدهد. عوض مىدهد. مثل اطاعت امر الوالد .
سؤال؟ چون كه او نعمت داده است به من مثل اطاعت والد. شما چرا والدتان را اطاعت مىكنيد؟ در اين اگر تأمّل كنيد اين كافى است. اين مرتبه ثانيه است، مرتبه متوسّطه است. آن مرتبهاى كه عشق به خدا..اهلاً عرفاناً و الحمد الله ربّ العالمين.
|