|
جلسه 189
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: درس خارج فقه بحث نجاسات
شماره نوار:189 آ
نام استاد: آية الله تبريزى
تهيه شده در سال 1366 ه.ش
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
عرض كرديم آنى كه مستفاد است از روايات تحقق اسلام است به اعتراف به شهادتين. كسى كه معترف شد به وحدانيت خداوند سبحانه و معترف شد به نبوّت نبينا و صل الله عليه و آله اين حكم مىشود به اسلام او. اين مقتضاى روايات معتبره بود. و بر او مترتّب مىشود حقن الدّما و حقن الاموال و هكذا فرض بفرماييد جواز استحلال الفروج بانّكاح و بملك اليمين. كه با او معامله اسلام مىشود. در توارث كه اموال است. حقن الدّما دمش محترم مىشود و هكذا تناكح با او جايز مىشود. منتهى به واسطه روايات خاصّه در ناصبى ما از اطلاق اين روايات رفعيت كرديم و ملتزم شديم كه ناصبى اگر معترف به خداوند بشود به وحدانيته و معترف به نبوّت نبينا هم بشود، مع ذالك محكوم است به نجاست. و رواياتى كه دلالت مىكرد در ناصب كه عمدهاش همان موثّقه بود كه ما خلق الله خلق انجس من الكلب و النّاصبلنا اهل البيت انجس من الكب عمدهاش همين موثّقه بود. دو تا روايت ديگر هم بود كه عرض كرديم آنى كه معروف است در اذهان از نجاست كلب، نجاست عينيه است و اين را شارع مىفرمايد، ناصبى انجس از او است. يعنى در همان نجاست كه نجاست عينيه است. و وجه اشدّيت هم گفتيم. در كلب اعتبار نجاست ناشى از خبث باطنى نيست. به خلاف ناصبى كه اعتبار نجاست در او ناشى است از خبث باطنىاش. و لكن در اين ناصبى آنى كه ما ملتزم شديم النّاصبلنا اهل البيت بود. انجس من الكلب. كه اين اظهار عدوات كند با اهل بيت عصمت و طهارت سلام الله عليه و سلام على الاجمعين. كه با آنها اظهار عدوات كند.
وامّا اگر كسى اظهار عدوات با آنها نمىكند. اظهار عداوت با شيعه مىكند. مىگويد اين فرقه زاله است كه به هوى نفسشان تبعيّت مىكنند از اين اعتقادها. مع ذالك كه معادات با شيعه دارند و با فرقه شيعه، با فرقه محقّه دارند مع ذالك نه. اظهار عداوت با ائمّه نمىكنند. آنها هم مىگويند سادات است. علماء هستند. در اين صورت كلام اين بود كه والنّاصبلنا اهل البيت اين اشخاص را نمىگيرد كه اكثر عامّه ولو فى زماننا هذا از اين قبيل هستند كه معادات با شيعه دارند و النّاصبلنا اهل البيت نيستند. ولكن و النّاصب لشيعتنا هستند. كلام اين بود كه چرا اينها را ملتزم به كفر نشويم. ولو موثّقه نمىگيرد. ولكن آن صحيحه محمد ابن مسلم داشت. خذمال النّاصبا عينهما و جدّته وطف علينا الخمس. آن جا قيد لنا نداشت. و خودشان در آن روايتى كه نقل كرديم، فرمودهاند كه ليس النّاصب و النّصب لنا براى اينكه تو شخصى را پيدا نمىكنى كه بگويد من عدو پيغمبر هستم. بلكه ناصبى آنى است كه نصب با شيعه را بكند. مقتضاى اين اطلاق و اين روايت اين است كه آن ناصبى كه هست مالش احترامى ندارد. مال كه احترام نداشته باشد، نفسش هم احترام ندارد. اينها از احكام اسلام است. فرقى نمىكند. ناصب لاهل البيت باشد يا ناصب به شيعه باشد. شبهه اين بود. جواب از اين شبهه اين بود كه نه. اين حكم مختص به ناصبلنا اهل البيت است. چرا؟ چون كه نصب در لغت و در عرف معنايش اظهار عداوت است. اين كه و النّاصب خذمالً ناصب مطلق عدوٍ و مالش را بگير. ولو انسان با شيعه ديگرى عداوتى پيدا كرده است. اين معنا كه قطعاً مراد نيست. آنى كه عند المتشرّعه يعنى عند الشّيعه... است از معناى ناصب، آنهايى كه مظهر عداوت با اهل البيت و عصمت و الطّهاره هستند. معناى...عند الشّيعه براى ناصب اين
است. خذمالٌ الناصبى اينما و جدّته اين ظهور و انصرافش همان است كه و النّاصبلنا اهل البيت. ولو نصب در لغت به معنا مطلق اظهار العداوه يا عداوت است. ولكن معناى آن متعارف آنى كه...عند الشّيعه است از ناصبى، آنهايى است كه مظهر عداوت با اهل البيت هستند. خذمالً النّاصب، آن ناصب را مىگويد. و اين كه در اين روايت داشت بر اينكه ليس النّاصب و النّصب لعداولنا لانّك لا تجب، اين روايت مع القمض عن سنده سندش كه اشكال دارد و مدلولش هم اشكال دارد. چون تو پيدا نمىكنى كسى كه مبغض ما بوده باشد. خيلىها هستند كه مبغض آل محمد (ص) هستند. لعن مىكردند. چه جور اينها مبغض نبوده باشند؟ اين روايت علاوه بر اينكه اين جهت را هم دارد، اين كانّ بيان يك مرتبه نصب است. عداوت با اهل البيت است. كانّ يك مرتبهاش اين است كه با شيعهها عداوت بكند. امّا اين مرتبه موضوع حكم نيست. موضوع حكم آن معناى معهود ناصبى است كه خذمالً النّاصب و النّاصبلنا اهل البيت انجس من الكلب اين يك مرتبه است. چه جور كه مراعى ريا مىكند آن يك مرتبه از شرك است. ريا هم يك مرتبه از شرك است. ولكن اين مرتبه موضوع حكم نيست الى ذكرنا. آنى كه معهود از معناى مشرك است، مقابل اهل كتاب است. آن كافى است كه مقابل اهل الكتاب بوده باشد. چه جورى كه در مشرك همين جور بود، در ناصب هم همين جور است. بدان جهت اين مشكل موجب نمىشود كه ما كفر ناصبى را توسعه بدهيم مثل صاحب الحدائق.
و يك جهت ديگرى كه بود، بعضىها اين جور در ذهنشان رسيده است. ولو ملتزم نشدهاند، ولكن اين شبهه شده است كه كانّ نجاست در ناصبى، نجاست باطنى است. اين نجاست در ناصب نجاست عينيه نيست. مثل آن مشرك، مثل كلب و خنزير، نجاست، نجاست عينيه نيست. نجاست، نجاست باطنيه است. باطن اين شخص از كلب، اين كه انسان يك وقتى مىشود كه از انسان كمتر مىشود، باطن اين از باطن كلب هم پايينتر است. كانّ مراد اين است. چرا؟ چون كه گفتهاند به جهت اينكه از زمان مولانا امير المؤمنين، آن معاويه عليه الّعنة و الهاويه كه شروع كرد معاندت با ايشان را اگر قبلاً شروع نشده باشد كه در آن زمان علنى شد. در منابر سبّش مىكردند، اينها هيچ نبود كه از ايشان باشد يا از حسنين سلام الله عليه يا از على ابن الحسين يا حتّى از امام باقر سلام الله عليه يك اشارهاى بوده باشد كه اينها انجاس هستند. نجس هستند. نجاست اينها مثل نجاست كلب است. خنزير است. با اينها مراوده نكنيد. با اينها يك جا طعام نخوريد. طعامى كه در او رطوبت مسريه است. اينها با همديگر مراوده مىكردند در دولت بنى اميّه ديگر تا مادامى كه بود اين جور بود. منتشر بودند ما بين المسلمين حكّامشان، امارئشان، اينها مراوده داشتند هيچ اشارهاى بر نجاست اينها كه با اينها اين جور مراوده نشود، اينها انجاس هستند، نشده است. پس اين معلوم مىشود كه خبث اينها خبث باطنى بود نه اين كه بگويد دستت را بشور. ان سافحتهوا فغسل يدك كه در كفّار وارد بود يا امثال ذالك آن انائى كه لا تأكل فى انائهم و ان استررته فى الاكل فى انهائهم فغسل الاناء، اين جورها نبود اين معلوم مىشود كه نجاست، نجاست معنويه است. بلكه بعضىها علاوه كردهاند كه خود ائمّه سلام الله عليهم هم با اين اشخاص مساوره داشتند. معاشرتى داشتند مع الرّطوبه و اجتناب نمىكردند. اين را هم علاوه كردهاند. عرض مىكنيم امّا جواب از اين مطلب آن است كه ما در بحث عامّ و خاص در اصول ذكر كرديم. يعنى قبل از ما ديگران فرمودهاند. حقّ سبقت با آنها است. فرمودهاند بر اينكه در احكام شريعت در بحث تأخير بيان از وقت حاجت بعض احكام شريعت ممكن است بلكه واقع هم شده است كه اصل تا زمان صادقين سلام الله عليهما اظهار نشده بود. مردم آنها را نمىفهميدند. اين به واسطه حكمت در تأخير اصل اظهار نشده بود. عند الائمّه سلام الله عليهم. از صدر اسلام اين احكام بود. ولكن به مردم اظهار نشده بود. كه مثل معروف خمس در مكاسب را اين جور مىگويند ديگر. ارباع مكاسب كه خمس واجب است، اين اظهارى نشده بود. بدان جهت عامّه الى يومنا هذا هم معتقد نيستند. اين در زمان صادقين سلام الله عليهم خمس ارباع مكاسب، منتشر شد ما بين مردم. بعضى احكام اين جورى بوده است.
يكى هم از آن احكام نجاست نسّاب بوده باشد. آنهاييى كه ناسب اهل البيت بوده باشند. اين در شريعت بود و پيش ائمّه سلام الله عليهم بود منتهى ابلاغ و اظهار نشده بود، مردم نمىشناختند. از زمان صادق سلام الله عليهم كه اين بيانات را فرمود، فرمودند كه بياناتى كه ما خلق الله خلقاً انجس من الكلب، كه ظاهر كلام است اين واضح شد كه با آنها مناكحه و توارث جايز نيست. مال آنها احترامى ندارد. اينها فرمودهاند هيچ اشكالى ندارد.
اينجا يك مطلبى هست. يك نكتهاى در ذهنتان باشد كه يك نكته اين است كه اصلاً مبدأ حكم زمان متأخّر قرار داده مىشود. مبدأ حكم واقعى. يعنى به عنوان قضيه حقيقيه حكمى كه در شريعت جعل مىشود، مبدأ او زمان متأخّر قرار داده مىشود. مثل اينكه كسى در تجارتى ربح برد، بر آن كس خمس واجب است. آن كسى كه در زمان امام باقر و امام صادق سلام الله عليه و فيما بعد به دنيا بيايد كه اين زمان اصل قيد حكم مجعول است. به حيثٌ كه آن اشخاصى كه قبل از آن زمان بودند، اصلاً حكم واقعى نداشتند. حكم واقعى در حقّ آنها مجعول نبود. به عنوان قضيه حقيقيه حكم جعل شده بود ولكن اين حكم قضييه حقيقيه در حقّ آنها فعلى نبود. اين معنا محتمل است. و يك نحو ديگرى هم محتمل است كه حكم از اوّل قيدى ندارد. من اوّل شىء از آن وقتى كه خمس واجب است به هر كسى كه واجب است. بالغ و عاقل بوده باشد و مالى را تحصيل كند، و زائد بر معونهاش بوده باشد، خمس واجب است. بدان جهت هر كسى بوده باشد ولو در زمان امير المؤمنين سلام الله عليهم. در زمان خود رسول الله (ص) حكم واقعى هست. و فعلى هم هست. چون كه موضوعش موجود است. ربح كرده و زائد بر معونهاش مانده است. و لكن اين حكم ابلاغ و بيان نشده است به مردم كه تأخير بيان از وقت حاجت است. گفتيم اين هم عيبى ندارد. در بحث عام و خاص گفتيم اگر در بيان حكم يك محصورى بود، چون كه آن وقت نمىشد اين حكم را بيان كرد اين دولت، دولت بنى اميّه بود، شيعه در تقيّه بود، محصور داشت. يك احدى را نمىگذاشتند زنده بماند. روى اين حساب تأخير بيان شده است تا آن زمانى كه اين دولت ملعونه منقضى شد، يك دولت ديگرى روى كار آمد كه كمى كارها سهل شد. عبّاسيين روى كار آمدند نه مانع برطرف شد و ابلاغ شد به مردم و اظهار شد. هيچ اشكالى ندارد.
على هذا الاساس اين بعدى ندارد. مختص به اين مقام نيست بعضى احكامى در شريعت است كه بيانش تأخير شده است يا اصل فعليتش تأخير شده است. چون كه قيد دارد. ولو اوّل به عنوان قضييه حقيقيه جعل شده بود حتّى يك احكامى است كه مىگويند پيش امام زمان سلام الله عليه است. وقتى كه ايشان تشريف آوردند آن وقت بيان خواهد شد. آن جا هم همين جور است. مثل مرحوم آخوند و ديگران شما ملتزم نشويد كه آن احكامى كه هست، آن احكام قيدى ندارند به زمان متأخّر. براى همه جعل شده است در هر زمانى منتهى آن وقتى كه ايشان تشريف آوردند، آن وقت بيان خواهد شد. و فعليت پيدا خواهد كرد. آن فعليتى كه مسلك مرحوم آخوند است. يعنى اراده بر طبقش متعلّل خواهد شد. نه فعليتى كه تحقّق موضوع است. نه. اينها را ما راهى نداريم. ممكن است آن احكام هم احكامى بوده باشند كه فعليتشان اصلاً در آن زمان مىشود. چون كه در شريعت كه جعل شده است، قيدشان زمان ايشان است. از اوّل جعل شده است به عنوان قضييه حقيقيه. قضييه حقيقيه فرض الموضوع است و فرض قيد الموضوع است. يكى از قيود موضوع آن زمان است. از اوّل جعل شده است. و نبى اكرم آن حكم را آورده است و لكن چون كه محلّ حاجت نيست، بيان نشده است. تا آن زمانى كه هست، آن زمان فعلى مىشود و بيان مىشود. اين هيچ محصورى ندارد. پس ملتزم شدن به ظاهر ادلّه كه نسّاب محكوم به نجاست هستند كمااينكه بعضىها تصريح كردند كه مسأله اجماعى است و خلافى هم ظاهر نشده است، اين عيبى ندارد. ملتزم مىشويم.
يك روايت معتبرهاى هم بوده باشد كه كفر را از اينها سلب كند، و بگويد نه اينها مسلمان هستند، احكام اسلام به اينها مترتّب مىشود، يك روايت اين جورى هم نداريم ما.
بعد ايشان صاحب العروه متعرّض مىشود در عروه مىفرمايد بر اينكه و امّا آنهايى كه مجسّمه هستند و امّا المجسّمه بعد از اينكه قلات و هكذا آنهايى كه قالى بودند و آنهايى كه خوارج بودند به آن معنايى كه بيان كرديم و آنهايى كه ناصبى بودند لا اشكال اينها، بعد از اين مىفرمايد و امّا المجسّمه و المجبّره و القائلين بوحدت الوجود من الصّوفيه، در اين صورت اذا التزموا به احكام الاسلام فالظّاهر عدم نجاسته يا فالاقواء عدم نجاسته. اقواء اين است كه نجس نيست. درست توجّه كنيد. در ذهن ما اين است. اين عروه را اين جور معنا مىكنيم. اذا التزموا به احكام الاسلام اين قيد صوفيه است. قيد به اين دو تا است. به آن بيانى كه خواهيم گفت، در عبارت ايشان قيد به اين دو تا به اين اخير صوفيه است. كه صوفيهاى كه قائل به وحدت وجود هستند اگر ملتزم به احكام اسلام نشدهاند. يعنى نماز و روزه و امثال ذالك، يا احكام عقايدى فرقى نمىكند. اسلام يك احكام عقايدى دارد كه متعلّقش عقايد است، موضوعش عقايد است. يك احكام عملى دارد. اگر احكام اسلام را ملتزم شدند از اين احكام فرعى يا عقايد آنها را منكرنشدهاند كه نه. اينها درست نيست. ما بايد از راه ديگرى كه راه باطن است به دست بياوريم. بر خودمان الهام بشود به تسفحه نفسمان به حقّ و حقيقت مىرسيم. از آن مبدأ مىگيريم. اگر اين جور ملتزم شدند كانّ احكام اسلام را ملتزم نشدند، خوب نجس هستند ديگر. و امّا به احكام اسلام ملتزم شدند اين عيبى ندارد. كانّ نجس نيستند.
خوب ما فعلاً مجسّمه را بحث مىكنيم. چرا اين قيد مجسّمه و مجبّره نيست، چرايش را مىگوييم كه چرا نيست. آنى كه متعارف است از مجسّمه يك فرقهاى از مسلمين است كه عامّه هستند. يك عدّهاى از عامّه شايد عدّه كثيرى هم بوده باشند، اينها ملتزم شدهاند كه انّ الله سبحانه جسمٌ. خداوند متعال جسم است. ملتزم شدهاند كه خوب، ديده هم مىشود. لانترانى يا موسى ربطى به دنيا دارد. ممكن است در آخرت ديده بشود. و جاء ربّك و الملك صفّاً صفّا آن جا تشريف خواهند آورد. خواهند ديد. دنيا است كه لانترانى است. قائل هستند به جسم. اين را مىدانيد كه اگر كسى ملتزم بشود انّ الله تعالى جسمٌ حقيقتاً هم جسم است. سر دارد. دست دارد. يد الله فوق ايديهم. پا دارد. خواهد آمد و جاء و امثال ذالك. عرش دارد. كرسى دارد. نشسته است. اينها را ملتزم بشود، اينها به نفسه موجب كفر نيستند. گفتيم اصالة الاسلام را. يعنى آن عمومى كه اقتضا مىكرد كسى معترف بوده باشد به مضمون كلمه توحيد كه اشهد ان لا اله الاّ الله است و ملتزم بشود به رسالت نبينا مسلمان است. اينها ملتزم هستند. نماز مىخوانند و ذكات مىدهند. ولكن قائل به اين هستند. اين موجب كفر نيست. اين جسميت پيش ما يعنى اختصاص به ما ندارد. آنهايى كه به مسائل عقلى وارد هستند، اين جسميّت دو تا لازمه دارد.
يك لازمه جسميّت حدوث است. عدم القدم است. يك لازمهاش هم فرق است. احتياج دارد به موجب. ديگر نمىتواند غنى به ذات بشود جسم. اين لازمهاش است.
آن لازمهاش هم كه بحثش را علم كلام يا فلسفه به طور تفصيل او غير تفصيل، به طور صحيح او غير صحيح آنجا مذكور است. وقتى كه اين جور شد، كسى اگر به اين لازم ملتفت نيست، متوجّه نيست. بلكه قبول هم ندارد. مىگويد نه. اين جور نيست. قديم به ذات است و احتياج هم به كسى...قليلٌ عن كلّ ما سواء مع ذالك جسم است و تشريف خواهد آورد. اين معلوم است كه اينهايى كه معتقد به اين عقيده هستند. ملتزم به احكام اسلام هستند. احكام فرعيه به آن شهادتينى كه عرض كردم. مقوّم اسلام است، معترف هستند. اينها قيد نمىخواهند. اين مجسمّه بودن بماهم مجسّمه اين به نفسه موجب كفر نمىشود.
وامّا اگر كسى بگويد كه نه، جسم است. نه آن جسمى كه جسم مادّى بوده باشد. كه ملاّ صدرا اين جور است ديگر. آن جسم را تقسيم كرده است به اقسامى. جسم مادّى، جسم مثالى، جسم عقلى، جسم الهى، غير ذالك تقسيم كرده است و ملتزم شده است كه ذات حقّ و على جسم الهى است. اين حرف را از حُشام ابن الحكم نقل كردهاند كه انّ الله جسمٌ و
ائمّه هدى سلام الله عليهم گفتهاند حُشام اين جور مىگويد. امام (ع) تكذيب كرد. گفت نه. اين حرف را نزنيد. اگر بنا بوده باشد جسم بوده باشد، انّ الله شىءٌ كالاشياء مىشود. على كلّ تقديرٍ خودش هم ملاّ صدرا مقسم را كه تقسيم مىكند، شما نگاه كنيد اين كلامش در شرح وافى است. در اسفار نيست. آن جا درست توجّه بفرماييد كه جسم را كه مقسم است. آنى كه ماله الابعاد ثلثه او را تقسيم مىكند به اين اقسام كه يك قسمش را هم جسم الهى مىگويد. ولو مىگويد جسم مثالى مادّه ندارد. جسم عقلى به طريق اولى مادّه ندارد. جسم الهى كه هيچ. ولكن مقسم را او قرار داده است. له ابعادٌ ثلاثه. اين چه جور است ديگر خودتان مىدانيد.
پس خداوند متعال اگر ملتزم بشود كه جسم مادّى نيست، جسم ديگر است اين كفر نمىآورد. ولو باطل است. حرف درستى نيست. خداوند نه جسم است و نه در صورت. كما اينكه علاوه بر اينكه در روايات ائمّه سلام الله عليهم بيان فرمودم. بابى است در كافى، در اصول كافى نگاه بفرماييد همان قضاياى حشام ابن الحكم كه نقل شده است، اصل جسم به هيچ صورتى نيست. نفى شده است جسميّت و بايد هم نفى بشود. اين جا ديگر جاى بحث او نيست. ولكن اگر كسى ملتزم به اين مطلب فاسد شد، كفر نمىآورد كه ما ايشان را تكفير بكنيم. چرا؟ اين نه از ضروريات است كه ضروريات دين هم بود بايد برگردد به انكار مفاد كلمه توحيد و رسالت. نه داخل در رسالت و توحيد است. از اين جا معلوم شد حال مجبّره، مجسّمه به عبارت اُخرى آنهايى كه مجسّمه هستند، همان عامّه هستند كه يك عدّه معظمى از عامّه قائل به جسميّت خداوند هستند، آنها ملتزم به احكام اسلام هستند. عقيدهشان اين است. اين قيد راجع به او نيست. راجع به صوفيه است. قيد در عبارت. مجبّره هم همين جور است. مثل مجسّمه است. مجبّره طايفهاى از مسلمين كه اشعريين همين جور هستند ديگر. قائل هستند در اينكه به جبر در عباد كه انسان افعالى را كه مىكند، اختصاص به ايشان هم ندارد. به جبر ديگر سارى شده است اين عقيده. جبر و شبه الجبر سارى شده است در اين ازمره متأخّره. ملتزم شدهاند كه عباد در افعال خودشان مجبور هستند. آن كسى كه زنا مىكند بايد بكند. آن كسى كه نماز مىخواند بايد بخواند. همهاش اضطرار است. اختيار نيست. اسمش اختيار است. واقع اختيار در كار نيست كه شبه الجبر است. آنها هم همين جور مىگويند فرق ما بين جبر و شبه الجبرى كه هست، فرقش اين است. آنى كه مجبّره هستند از عامّه، از عشايره هستند، آنها ملتزم شدهاند كه اگر ما بگوييم اين افعال خودمان را خودمان مىكنيم. اين افعال فعل خودمان است. به خدا مربوط نيست. اين را بگوييم، اين خلاف توحيد است. چون كه خالق خدا است. غير از خدا خالق ديگر نيست. اگر ما ملتزم بشويم كه خالق افعال خودمان، خودمان هستيم، پس ما هم خالق هستيم. خالق منحصر نيست. اله هم معنايش اين بود. اله آن معبودى كه خالق به خلق داشته باشد. خوب ما هم خلق داريم ديگر. به جهت اين كه اين معنا شرك نشود، و عباد خالق نشوند، فقط مخلوق بشوند انت الخالق و انأ المخلوق بشوند، ملتزم شدهاند كه ولو اين شخص، اين فعل از جوارح او صادر مىشود. ولكن اين فعل به مشيّت الله و ارادة الله است. ما تشائون الاّ ما تشاء الله. خدا اين را اراده كرده است. خوب اراده خداوند هم اذا اراد شيئاً يعنى يقول له كن فيكن ديگر. يقول نمىخواهد. قل لفظى اذا اراد الله، اراده خداوند محقّق بشود، او مىشود. پس بايد اين شخص زنا بكند. مشيّت الله متعلّق به اين است. بدان جهت ملتزم شدهاند كه تمامى افعال به مشيّت الله است. تمامى وجودات، تمامى ما سواء الله به مشيّت الله است. يكى هم از آنها افعالى است كه از ما صادر مىشود. وقتى كه اين جور شد، آن زانى را چرا عِقاب مىكنند؟ آن كسى كه مطيع است چرا به بهشت مىبرند؟ آن كسى كه تعرّض مىكند از حرام به بهشت مىرود؟ چرا مىبرند آنها را؟ زانى را بردن ظلم مىشود. آنها گفتهاند كه نه، اين مسأله ثواب و عِقاب همان مسأله مهم است. مسأله مهمّه است كه ائمّه سلام الله عليهم اين مسلك صحيح و مذهب خودشان را كه مذهب امر بين الامرين است، به همين نقض به مردم تفهيم كردند. با...ناسٌ كه مردم قبول مىكنند. فرمودند كه اگر اين جور باشد كه اينها مىگويند مسأله
ثواب و عِقاب مىشود. وجهى ندارد خدا ظلم بكند، زانى را به جهنّم ببرد. غير عادت الله موجود شده است. بعد خواستهاند اين مجبره از اين شبهه فرار بكنند از اينكه فرار كردنى نيست قائل شدهاند به مسأله كسب مىگويند عبد خودش هم اراده دارد. ولكن تأثير به ارادة الله است. آن وقتى كه عبد اراده مىكند، اراده عبد تأثير در فعل نيست. ارادة الله است كه فوق آن اراده است او تأثير مىكند. اين اراده وقتى كه در عبد شد، مىشود كسب. آن معصيت كسب مىشود. و لا من كسب سيّعتاً اين جدا مىشود از آن كسى كه دهانش را گرفتهاند و وا كردهاند. يك كس ديگر هم يك قاشق شراب شيرين ريخت به گلويش فرو رفت ديگر. او را نمىشود عقاب كرد. او از اين جدا مىشود. اين جا افعالى كه اين شخص ليوان را برداشته است و به اسم فلان ملعون خورده است اين كه عقاب مىشود چون كه اين كسب دارد او ندارد. به اين خواستند فرار بكنند كه اين كسب هم كه جاى فرار نيست. ما كه تا اين جا نمىتوانيم وارد آن بحث بشويم. در جاى خودش بايد تحقيق بكنيد كه چرا؟ احتياج دارد به واسطه وسوسه و اينها. ما هم شايد اين جور توجيه كرديم شايد نمىكرديم بهتر بود. خواستيم كه اين توجيه آنها اين است. اين جور مىگويند آنها. كسب را اين جور معنا مىكنند. آنها كه مىگويند كسب را نمىفهميم يعنى چه. معنايش كسب را اين جور مىگويند. غرض اينها طايفه مجبّره هستند. ملتزم هستند به اسلام. به تمامىاش. منتهى مىگويند كه ما مقتضاى اينكه به قرآن عمل كنيم، به قرآن ملتزم بشويم كه خالق غير از خدا نيست، ملتزم به اين بايد بشويم و ثواب و عقاب همين جور مىشود. اينها ديگر در اين عبارت عروه اذا التزموا به احكام الاسلام ربطى به مجبّره ندارد. اين مجبّره اينها است. اينها يك طايفه هستند.
يك شبهه الجبرى هم در ازمره متأخّره شايع شد كه شبهه الجبر عبارت از اين است كه نه، اين فعلى را كه من مىكنم مؤثّر در فعل خودم اراده خود من است. اراده من علّت تامّه فعل است. منتهى چون كه فعل من ممكن الوجود است. الواجب ما لم يجب لم يوجد. بايد واجب الوجود بشود تا موجود بشود. چه چيز واجب الوجود مىكند. اراده من. خوب اراده من خودش ممكن الوجود است. چه چيز او را واجب الوجود كرده است؟ ملتزم شدهاند كه آن هم مبادى اراده كه تصوّر شىء است، تصديق است، جزم است، ميل نفس است كه گفتيم مسلك مرحوم آخوند ديگر بعد از ايشان. از زمان ايشان شايع شده است كه آورد. در كلام فلاسفه بود. اين مبادى خودش ممكن الوجود هستند. اينها به چه چيز واجب الوجود شدند؟ الواجب ما لم يجب لم يوجد. مىگويد اينها لازمه ذات هستند. آن ذاتى كه خبيث است، اين لازمهاش اين است كه مبادى موجود بشود از او ولو برحة من الزّمان كه وجود بزرگ بشود. حركت بكند آنها.
وامّا آنهايى كه طيب نفس دارند، طيب ذات دارند. آنها هم لازمهاش او است. آنها هم لازمه ذات هستند. آن ذاتى چه جور است؟ او ديگر علّت نمىخواهد. همان علّتى كه خود آن ذات را موجود كرد، بايد ذاتىاش هم موجود بشود. خود آن شىء را موجود كرد، اين بالتّبع موجود مىشود. احتياج ندارد به علّت. جعل تأليفى ندارد. جعل ندارد. اين هم مىشود مسلك شبه الجبر. ببينيد اينها نبردند به اراده خدا. اين افعال را بردند به خبث باطنى. حسنة سريرة و من سائت سريرة بردهاند آنجا. النّاس معادٌ كمعادن ذهب و الفزّه الشّقيه شقىّ الغيبت...كانّ اينها ديگر شقاوت ذاتى است. سعادت ذاتى است. آن وقت هم مبتلا شدهاند كه بالاخره وقتى كه لازمه ذاتى شد اين كار را بايد بكند ديگر. اگر اين كار را نكند بايد ذاتى نشود. يا ذاتى شىء از شىء جدا بشود. همهاش خلف است. آن وقت ديگر آن حرفهايى كه در كفايه ديدهايد و خواندهايد كه انشاء الله ما در جلد دوّم مىرسيم، آنها را زده است. اين هم مسلك شيخ الجبر است. كه در حقيقت اينها عامّه نيستند كه به اينها بگوييم مسأله ثواب و عقاب را به كسب درست كنند. عامّه درست كردهاند. اينها از خاصّه هم هستند كه اشخاص بزرگى هستند. ملتزم شدهاند. منتهى برحان اقتضا كرده است اين معنا را. ملتزم شدهاند. ثواب و عقاب چه جور؟ گفتهاند ثواب و عقاب بر قرب بُعد است. قرب بعد آخر قهرى شد. اختيارى نشد. اسمش اختيار شد. بعضىها ملتزم شدهاند در آخر. عقاب و ثواب هم يكى از افعال است. منتهى از افعال خداوند
است. خداوند هم در افعالش مختار نيست. حتّى ملتزم شدند آن جا. گفتند همين جور كه ما در افعال هستيم منتهى به ذاتى ما مىشود، خداوند در افعالش هم اين جور است. ارادة الله است. افعال به ارادة الله است. اراده هم عين ذات خداوند است. ديگر اراده كرده است ثواب بدهد به او. اراده كرده است عقاب بدهد به او، خفه بشود. مطلب تمام مىشود. اينها هم مذهب هايى هستند كه مذهب شبه الجبراست. اين كه موجب كفر نيست. اين مطالب را ما تمام نمىدانيم. اگر تعبيرش هم فاسد بكنيم عيبى ندارد اينها را ما فاسد مىدانيم. ولكن موجب كفر نيست. كفر ملاكش اين است كه اعتراف به شهادتين نداشته باشد يا آن نصبى كه گفتيم عداوت با اهل البيت او را داشته باشد. از اين جا معلوم شد يك مسأله مفوّضه كه در عروه چرا نفرموده است نمىدانم. چون كه آنها هم مجبّره هستند. فرقى نمىكند. يك طايفه ديگر تفويضى هستند. آن طايفه ديگر كه تفويضى هستند، آنها چه مىگويند؟ آنها مىگويند كه آنى كه خداوند متعّال واجب الوجود، جلّت عظمته است، ما سواء خودش را خلق كرده است. عالم را خلق كرده است او. ولكن وقتى كه خلق كرد، ديگر تمام شد. حاصل حرفشان اين است كه سر شما را درد بياورم، مىگويند اگر ممكن بود عدم در ذات بارى كه معدوم بشود، باز عالم مىچرخيد. در بقاء احتياج ندارد عالم ما سواء الله به خداوند. فقط در حدوث است كه يد الله مقلوله كه همان مسلك يهود است. كه عالم را كه خلق كرد مثل اينكه اين بنا احتياج دارد به بنّا. آجرو سنگ كه بنّا هم اين جا را درست كند. وقتى كه سنگ شد، آجر شد، آن يكى شد، بنّا هم درست كرد، ديگر جناب بنّا تشريف آورد. تشريف برد. علّت فاعلى رفت. اين بنا مىماند. آنها مىگويند خداوند متعّال علّت فاعلى است. وقتى كه تمام عالم را ولو از عدم خلق كرده است. بعد از اينكه بنا كرد و تمام شد، اگر مىگفت خداحافظ من رفتم اين عالم مىچرخيد. يكى از آن عالم هم ما و افعال ما است. اين پدرش با آن مادرش آن كار را مىكرد، اين به دنيا مىآمد، اين هم بزرگ مىشد، يا شراب مىخورد يا نماز مىخواند. اين كار را مىكرد. اينها هم طايفه مفوّضه هستند. اين هم همين جور است كه اين مفوّضه بودن به مجرد اعتقاد الى ذالك يك طايفه عمدهاى هم در مقابل جواب مفوّجه هستند، اينها محكوم به كفر نيستند. ولو ما رواياتى داريم كه دلالت مىكند كسى كه قائل به جسم بشود در خداوند، قائل به تشبيه بشود در خداوند، قائل به تفويض بشود، اينها مشرك هستند يا كافر هستند، در روايات داريم ولكن اين روايات مع القمض اين اسنادها بايد حمل بشود به كفر واقعى. نه آن كفر در مقابل اسلام. يعنى اينها منكر حق هستند. به اين معنى منكر حق هستند و معاقب هم هستند اگر اين انكار حق هم تقصير اين بوده باشد. معاقب هم هستند كه فرض اين است در مورد روايات. چرا به اين معنى حمل مىكنيم؟ جمعاً بين الاخبار. چون كه اخبارى هم داريم كسى قائل به اين ملتزم شد كذب على الله سبحانه. كسى كه كذب الله بكند، اين فاسق است. فاسق هم جايش در آتش است. اين دلالت مىكند كه اينها معنايش اين است. والاّ آن رواياتى كه اسلام را بيان كرد. كه اسلام او است كه در مقابل آن كفرى كه آن كفر گفته شده است كه نجاست مىآورد كه كلامى داريم. وقت تمام شد.
|