جلسه 257
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: درس خارج فقه بحث نجاسات
شماره نوار:257 آ
نام استاد: آية الله تبريزى
تهيه شده در سال 1366 ه.ش
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
كلام در وجوب نفسى تطهير المساجد عن نجاسات بود. كه اين تطهير تكليف الهى است و يكى از واجبات نفسيه در شرع است. كما اينكه تنجيس مسجداً تعمّدٌ يكى از محرّمات الهيه است. استدلال شده بود بر اين مسلك بعد از بيان اينكه اين حكم متسالمٌ عليه است عند الاصحاب، و مخالفى محرز نيست الاّ از متأخّرين صاحب المدارك و صاحب الحدائق. حيثٌ كه آنها ملتزم شدهاند تنجيس مسجد حرمتى ندارد و تطهيرش وجوب نفسى ندارد. بعد از بيان اين تسالم استدلال شده بود به ارتكاض المتشرّعه. ارتكاض مسلمين اين بوده است بر اينكه اين مساجد بايد اينها اين معابد كه معد است براى عبادت اينها از نجاسات دور بماند. و اينها پاك بوده باشد اين مناش. و قياس به بيوت نمىشود. اينها بيوتى هستند بيوت الله و اينها بايد منزّه از نجاسات بشود. اين ارتكاض را كلام اين بود كه تعميم بدهيم، بگوييم اين ارتكاض در صدر اسلام هم، در صدر اسلام خيلى مهم نيست كما اينكه وجهش معلوم مىشود. و آن وجه اين است كه فقط اين قدر ما اثبات كنيم كه در زمان ائمّه هدى سلام الله عليهم عند الشّيعه مرتكض بود كه اين مساجد بايد منزّه از نجاسات بشود، اين معنا كافى است. اين معلوم مىشود بر اينكه حكمى است كه از ائمّه رسيده بود. در صدر اسلام هم بود يا نبود، خيلى مهم نيست براى ما. چون كه بيان احكام تدريجى شده است. و بعضى احكامى را كه رسول اكرم (ص) در زمان حيات خودش به مردم ابلاغ نفرموده بود، پيش ائمّه وديعه بود كه اينها در زمان مناسب بيان كردهاند. مثل مسأله خمس ارباح المكاسب. كه اين در زمان صادقين سلام الله عليهم بيان شد. فقط همّ ما اين است كه در زمان ائمّه عليهما السّلام اين معنا مرتكض در شيعه بوده است و معلوم مىشود كه ائمّه عليهما السّلام اين حكم را به آنها ابلاغ كرده بودند. به نحوى من الابلاغ كه بيان خواهد شد. كلام در اين بود كه ارتكاض فى الجمله است كه بله، آن جايى كه از مسجد انسان نماز مىخواند مناسب با بيوت الله بودن اين است كه دور از نجاسات بشود. امّا ديگر به اين قدر وسيع بوده باشد كه سقفش هم اگر نجس شد بايد تطهير بشود، ديوار و پنجرهاش هم اگر نجس شد بايد تطهير كرد، اين را از كجا ما بفهميم. عرض كرديم ممكن است گفته بشود كه اين ارتكاضى كه هست منحصر به سطح زمين آن مسجد نيست. سقف و ديوار و پنجره و امثال ذالك هم مورد ارتكاض است. شاهدش چه؟ ارتكاض در زمان ائمّه عليهما السّلام. و الاّ ما اگر ارتكاض متشرّعه را اثبات كرديم و شاهدى پيدا نكرديم از اخبار كه اين ارتكاض در زمان ائمّه بود و احتمال داديم كه اين ارتكاض متشرّعه ناشى بشود از فتوى الفقها. اين ارتكاض قيمتى ندارد. چون كه برمىگردد اين به فتواى فقها. ما ارتكاضى را بايد پيدا كنيد در فقه كه به او اعتماد مىكنيد و او را مدرك حكم شرعى قرار مىدهيد، ارتكاضى پيدا كنيد كه آن ارتكاض به زمان ائمّه برسد. كه پيش متشرّعه در زمان ائمّه هم همين جور بود. اگر يادتان بوده باشد ما در مسأله تنجيس و متنجّس ارتكاض را به زمان ائمّه برديم. و از آن موثّقه عمّار اين جور استفاده كرديم. كه فرقى نيست كه رطوبت مسريه در نجس باشد يا رطوبت مسريه در طاهر بوده باشد كه ملاقات با متنجّس كرده است ان كان جبهتك. كه اين ارتكاض منشأش در زمان ائمّه بود. اگر ارتكاض خودش يا منشأش در زمان ائمّه ثابت شد، او مطلب را تمام مىكند. روى اين اساس ما بايد ارتكاضى كه مسجد در و ديوار و پنجره و ستون و سقفش نجس
شد بايد پاك كرد و تطهير كرد، اين ارتكاض را بايد به زمان ائمّه عليهما السّلام ببريم. فرمودهاند، يعنى ممكن است كسى بفرمايد كه اين شمول ارتكاض و بود ارتكاض در زمان ائمّه سلام الله عليهم، مدركش روايات است كه از آن روايات استفاده مىشود اين ارتكاض همين جورى در زمان خود ائمّه عليهما السّلام هم در اذهان متشرّعه بود. آن چه بود كه از او اين ارتكاض استفاده مىشد؟ صحيحه على ابن جعفر بود.
صحيحه على ابن جعفر در باب 9 از ابواب النّجاسات، روايت 18 است كه دو سند دارد. يك سندش عبد الله ابن الحسن است. كه هِميرى قدس الله نفسه الشّريف نقل مىكند از عبد الله ابن الحسن كه نوه على ابن جعفر است. على ابن جعفر هم از بردارش موسى ابن جعفر سلام الله عليه نقل مىكند. اين عبد الله ابن الحسن توثيق ندارد. ولكن سند دوّمى كه ورواه على ابن جعفر فى كتابه سند نسبت به آن كتاب صحيح است. سند صاحب الوسائل. سند صاحب وسائل به شيخ الطّائفه مىرسد. به واسطه شيخ الطّائفه اين كتاب را نقل مىكند صاحب وسائل. سندش تا شيخ الطّائفه صحيح است. سند شيخ الطّائفه هم به كتاب على ابن جعفر كما اينكه در مشيخه و هكذا در فهرست بيان كرده است صحيح است. آن جا دارد كه قال سألته عن الدّابة تبول دابه بول مىكند فتصيب بولها المسجد بول دابّه به مسجد اصابت مىكند. به ديوار مسجد، ايصلّى فيه قبل ان يغسل؟ مىشود در مسجد نماز خواند قبل از اينكه اين بول را بشوريم از حايط و از ارض مسجد؟ كانّ اين در ذهن على ابن جعفر متسالمٌ عليه بود. كه بايد تطهير بشود. انّما الكلام اين است شك در اين داشت كه قبل از تطهير مىشود نماز خواند و تطهير را به تأخير انداخت يا اينكه اين تأخير جايز نيست؟ امام (ع) فرمود، قال اذا جفّ فلا بعث. اگر خشك شده است عيبى ندارد نماز بخوانى. اين وجه استدلال بود كه اصل تطهير ولو از حايط مسجد مرتكض بود در ذهن على ابن جعفر و سؤال از اين كرد كه مىشود تطهير را به تأخير انداخت يا نه. اين وجه استدلال. در اين روايتى كه هست در اين صحيحه، دو تا شبهه شده است. يكى از شبههها از ديگران است. كه در تنقيه هم هست. و آن شبهه اين است كه شما از كجا مىگوييد كه اين تطهير مسجد ولو جدرانش، وجوب نفسىاش از مرتكضات بود. شايد مرتكض اين بود كه خوب مستحب است انسان اين بول را از مسجد بشورد. خوب داخل در تنظيف است ديگر. داخل تنظيف المساجد است. مساجد را تنظيف كردن مستحب است. روى اين حساب يكى از مستحبّات نفسيه است مثل نماز شب و امثال ذالك. منتهى آن نماز شب عبادى است و اين مستحب توسّلى است. انسان اگر بخواهد اجر پيدا كند، بايد قصد قربت بكند. نه اگر به داعى ديگرى تنظيف كرد، ذات مستحب موجود شده است.
لعلّ در ذهن على ابن جعفر اين بود كه مستحب است اين مسجد را تنظيف كنيد و اين اثر بول را بشوريد ولكن شبهه در اين داشت به اين مستحبّه عمل كردن مىشود كه انسان اوّل نمازش را بخواند بعد اين را انجام بدهد؟ يا مستحب اين است كه همين كه ديد تنظيف بكند؟ در اين صورت وقتى كه اين جور مىشود دليلى بر اين مطلب نمىشود. اين جا يك شاهد هم ذكر كردهاند. شاهد بر اينكه مرتكضش اين بود نه آن. آن شاهد اين است كه مثل على ابن جعفر كه برادر امام موسى ابن جعفر سلام الله عليه است، اينقدر فرض كنيد دور بود از وادى كه نمىدانست اصلاً بول دابّه پاك است. تبول فيه اين جور است كه ان الدّابّة تبول و تصيب بولها المسجد او حائط بول دابّه كه بول خر است يا فرض كنيد فرس است، بول شتر است، و امثال ذالك كه بقر است اينها كه پاك هستند. اينها نجس نمىكند. پس اين على ابن جعفر نمىدانست كه اين بولها پاك است و سؤال مىكرد بر اينكه بشورند، تطهيرش لازم است...مسجد را كه نجس كرده است تطهيرش فورى است يا نه، اين بعيد است در حقّ اين شخص كه اخ الامام است. خوب، آن وقت يك شبههاى هم پيدا مىشود كه آن شبهه اين است كه اگر اين احتمال است كه از نظافت مسجد پرسيده است كه مىشود مسجد را نظيف كرد بعد از نماز خواندن، ديگر امام (ع) بايد در جواب بفرمايد كه نعم. يجوز غسله بعد الصّلاة لا بعث به ان
يصلّى ثمّ يغسل الحايط را. امّا در جواب امام فرمود كه اذا جفّ فلا بعث اگر بول خشك شده است بعثى ندارد. خوب بول تَر باشد يا خشك باشد، بعد از نماز خواندن مىخواهد اين را تنظيف بكند. فرقى نمىكند. پس امام (ع) چرا اين جور فرموده است؟ نمىدانم. يك عباتى آن جا دارد در تنقيه اين است كه اين به جهت اين است كه اين بول اگر خشك نشود، استقضار دارد طبعاً. خشك بشود ندارد. روى اين اساس امام (ع) فرمود، كه اگر خشك شده است عيبى ندارد. امّا اگر تَر است به جهت اينكه مردم از مسجد تنفّر پيدا نكنند و بيايند نمازشان را بخوانند و نگويند اين چيست؟ برگرديم. بوى بد مىآيد، روى استقضار فرموده است كه اگر خشك باشد تأخير بيندازد. امّا خشك نباشد اين را بشورد. اين را فرمودهاند. نمىدانم ديگرى فرمودهاند ما هم نقل كرديم.
ولكن اين با سؤال مناسبت دارد اين جور حمل، نه با جواب امام (ع) مناسبت دارد. در سؤال اين بود كه ايصلّى فيه قبل عن يغسل؟ ظاهر سؤال اين است كه سؤال مىكند از جوازش. كه جايز است قبل از اينكه اين را بشورد نماز بخواند يا نه؟ سؤال از اصل الجواز است. ايصلّى فيه؟ در مسجد نماز خوانده مىشود قبل از شستن؟ معنايش اين است كه جايز است نماز خواندن؟ سؤال اين است. ايشان هم در جواب فرمود اگر خشك بشود جايز است. امّا تَر بشود جايز نيست. اين سؤال كردن از نظافت مسجد بوده باشد كه نظافت مثل الكنز كه از مستحبّات است، اين نه با سؤال مطابقت دارد، نه با جواب. با جواب مطابقت ندارد كه خودشان اقرار دارند كه وجه اين تفصيل را ما نمىدانيم لعلّ استدلال در صورتى كه رطب بوده باشد. خشك نشده باشد. به لعلّ كه خودشان قبول دارند كه با جواب مناسبت ندارد. با سؤال هم مناسبت ندارد. ظاهر سؤال، سؤال از جواز است. عرض مىكنم بر اينكه اين على ابن جعفر اين كه احتمال مىدهيم كه اعتقاد داشت يا احتمال مىداد، اعتقادش را نمىگوييم. احتمالش را مىگوييم. احتمال مىداد كه بول الدّابه نجس بشود. اين كه در حقّ على ابن جعفر بعيد است، نه بعيد نيست. كه بعد از اين سؤالات و امثال اين سؤالات كه بول دابّه را هم كه عامّه نجس مىدانستند. مورد، مورد تقيّه بود. بدان جهت در بعضى روايات است كه امام (ع) حكم كرده است به نجاست بول الدّواب. روى اين اساس هم على ابن جعفر احتمال مىداد اصلاً حكم امام هم همين جور بوده باشد كه بول الدّواب هم نجس بوده باشد. بدان جهت سؤال كرده است. قبل از اينكه مطلب را تعقيب بكنم اين مطلب كه على ابن جعفر نمىدانست كه بول الدّواب پاك است. احتمال مىداد نجس بشود، اعتقاد نه. احتمال مىداد كه نجس بشود، اين در على ابن جعفر بود.
شاهدش روايت دوّمى است. روايت 19 دارد بر اينكه سألته يعنى سألت برادرش موسى ابن جعفر را عن الثّوب يوضع فى مربط دابّه لباس را كه مثلاً دشداشه است كه مىكنند و مىگذارند به آن جايى كه مربط الدّابه است. دواب را آن جا مىبندند. خر را مىبندند. گاو را مىبندند، شتر را مىبندند. على بولها و ارواسها، ثوب را روى بول و ارواس الدواب مىگذارند. خوب اين سؤال از چيست؟ سؤال از اين است احتمال مىدهد كه اين ارواس الدواب و بول الدواب نجس بشود و ثوب را نجس كند. منتهى امام عليه السلام در جواب فرموده است ان علق به شىء فليغسله، اگر چيزى به او چسبيده است، به ثوب چسبيده است گذاشته است آنجا، ممكن است بچسبد و خشك بشود در او احتياج دارد ازالهاش به شستن و ان اصابه شىء من الروس او سفرت التى يكون معه فلا تغسل من سفرت. ولكن روى روس گذاشته است ولكن يك خرده زرد شده است. روى بول گذاشته است يك خرده فرض كنيد آن زردى بول اصابت كرده است به ثوب نه شستن نمىخواهد. اين كنايه بر اين است كه نجس نيست. چون كه امام عليه السلام تفهيم كرد به برادرش كه نه، نجس نيست. چون كه اگر نجس بوده باشد فرقى نمىكند سفرتش هم بوده باشد بايد شسته بشود. خوب على ابن جعفر در اين روايت سؤال مىكند از نجاست بول الدواب. اين روايت هم، اين چيز بعيد نيست. روايات ديگر هم هست. وقتى كه اين آمد. على ابن جعفر اين جور نيست. آن زمان عامّه بود. فتواى عامّه بود. ائمّه عليهما السّلام نيز ربّما
احكام را مىفرمودند. مطابق با فتاواى آنها. چون كه اصلاً حكم شرع مطابق با فتاواى آنها بود. بعضى موقع مطابق با آنها مىفرمودند ولكن تقيّتاً. روى اين اساس مشتبه مىشد. مىگفت: از برادرم بپرسم تا يقين پيدا كنم كه مطلب چه جور است. روى اين حسابى كه هست در ما نحن فيه على ابن جعفر احتمال مىدهيم على ابن جعفرى كه هست مرتكضش اين بود كه در مساجد بايد نجاست نبوده باشد. ولكن نه اينكه وجوب نفسى دارد ازاله نجاست از مساجد كه مدّعاى ما اين است. نه، اين در ذهنش نبود. اصلاً اين را هم نمىدانست.
ولكن اين قدر مىدانست كه مردم مىآيند، خودش مىآيد آن جا نماز مىخوانند. كه اگر نجس بوده باشد به ثوب و بدن مصلّى سرايت مىكند. روى اين اساس چه جورى كه در بيت زمين متنجّس باشد نمىشود نماز خواند در صورتى كه سرايت به ثوب و بدن مىكنند، مسجد هم همين جور است. منتهى مسجد بيشتر از بيت است. چون كه مسجد معرض آمدن مردم است. كسى يا اصلاً كسى نيست. مردم مىآيند نماز مىخوانند، جماعتى مىآيند نماز مىخوانند. مىرود، يكى ديگر مىآيد نماز جماعت مىخواند يا فرادا مىخواند آن جورى كه در مساجد بود. على ابن جعفر در اين روايت هم سؤال از نجاست بول دابّه مىكند. مىگويد اين بول دابّهاى كه اصابت به مسجد كرده است يا به ديوار مسجد اصابت كرده است، اين از آن نجاسات است كه بايد شست تا به بدن و ثوب مصلّى سرايت نكند. يا اينكه نه، اين از آنها نيست. اين پاك است. عيبى ندارد. چه اشكالى دارد. ايصلّى فيه قبل عن يغسل، معنايش اين است كه در اين مسجد نماز خوانده شود قبل از شستن اين. براى اين كه سرايت هم بكند به ثوب و بدن عيبى ندارد. چون كه پاك است. اين سؤال مىكند كه اين بول دابّه نجس است يا پاك است. و چون كه مسجد است و در معرض نماز خواند در آن جا كه سرايت مىكند. فرقى نمىكند در زمين مسجد بوده باشد. چون كه مردم وارد مىشوند ملتفت نشده است ثوبش اصابت كرده است با او نماز مىخواند. يا نشست آن جا بعد ديد كه خيس است. بدنش نجس شد. پاك باشد عيبى ندارد. نمازت را بخوان ديگر. حايط هم همين جور است. براى اينكه دابّه وقتى بولش اصابت به حايط مىكند، به بالاى حايط كه اصابت نمىكند. آن حايطى كه بيخ كف زمين هست، به آن جا ترشّح مىكند. نمىدانم تجربه كردهايد يا نكردهايد. بول دابّه كه نمىپرد به يك مترى. همان جا كه كف زمين است به ديوار هم ترشّح مىكند. كسى آمده است و آن جا نماز خوانده است، از آن جا عبور مىكند خصوصاً آنهايى كه لباس عربى داشتند ديگر مىخورد به او نجس مىشود. عبايش، يا قميصش كه دشداشه بود مىخورد به او با آن كيفيّتى كه درست مىكردند بر زمين كشيده مىشد، روى اين حساب مىگويد كه ايصلّى فيه قبل عن يغسل عيبى ندارد. اين پاك است. قبل از اين كه اين را بشورى نماز بخوان. يا اينكه نه، اين نجس است و نمىشود با سرايت اين به ثوب و بدن نماز خواند. بايد در اين صورت اين را بشورى. امام در جواب از برادرش هم تقيه كرد روحى عليه فداه. فرمود، اذا جفّ فلا بعث. خشك شد كه سرايت نمىكند. اگر خشك شد، عيبى ندارد. اگر آن بول خشك شده است عيبى ندارد. چون كه سرايت نمىكند. نه به ثوب سرايت مىكند، نه به بدن. مگر اين كه جبهه تَر بوده باشد. آن بحثهايى كه سابقاً گذشت. و الاّ تَر باشد نمىشود. ايصلّى فيه يعنى در آن مسجد نماز خوانده شود. ولو در آن مكانى كه بول است. حايط است. نه اينكه من بخوانم. تنها خودش را نمىپرسد. مىگويد در آن جا نماز خوانده مىشود يا اين نجس است؟ اين از رواياتى است كه دلالت مىكند بر نجاست بول الدّابه و حمل بر تقيه مىشود مثل ساير روايات. امّا قضيه مسجد به وجوب نفسى نمىشود به اين ارتكاض استدلال كرد. آن مقدار كه ما از اين روايات مىتوانيم به دست بياوريم، كه اين بر مرتكض على ابن جعفر بود اگر زمين يا ديوار نجاستى داشته باشد كه متعدّى به ثوب و بدن مىشود منتهى مسجد غالباً همين جور است. چون كه مردم خيلى مىآيند آن جا براى نماز خواندن. تعدّى و سرايت آن جا عمومى است. اين ثوب و بدن اگر نجس شد سرايت كرد. زمين نجس شد به ثوب و بدن سرايت كرد، نمىشود نماز خواند. اين مقدار را ما مىدانيم. امّا لزوم تطهير
مسجد ولو از نجاست خشك يابس اين از مرتكضات عند على ابن جعفر بود، ما اين را نمىدانيم. راهى هم نداريم.
سؤال؟ اوّلاً عرض مىكنم خشك باشد يا تَر باشد در هتك كه مدخليّت ندارد. بول دابّه اثرش مىماند. رنگش مىماند در آن زمين. و ثانياً شما آن زمان سابق را حساب بكنيد كه الان هتك در آن زمان حساب بشود. فرض بفرماييد شما به يك مسجدى وارد شديد در يك قريهاى، ديديد آن خاشاك و كاغذ و چوب و زباله خيلى است در آن جا. اين چه جور است؟ هتك حساب مىشود در آن محيط به اين مسجد يا حساب نمىشود؟ شما اين را بايد حساب بكنيد. در آن زمان رسم اين بود ديگر. در آن زمان ماشين شخصى كه نداشتند. آنها كه به مسجد مىآمدند، اعيان بودند، دابّه سوار مىشدند و مىآمدند. وقتى كه مىآمدند داخل مسجد، (طرف ب نوار).
ما اينها را نمىدانيم. آن زمان هم نمىدانيم آنها هتك باشد يا نه. كسى با دابّه مىآيد به مسجد براى نمازش. چون كه...است. آن جا دابّه بول كرد هتك شد مسجد ما اينها را نمىدانيم. اين قدر نخواندهايم. تقصير بر ما است. على هذا الاساس اين احتمال در اين روايت هست كه على ابن جعفر، من اين احتمال را كه مىگويم براى اينكه تعقيب كنيد. قطعاً مراد...در اين روايت. در اين روايت جاى شكّى نيست. و على ابن جعفر اين را كه سؤال مىكند، از اين سؤال مىكند كه اين بول نجس است يصلّى فيه ولو به ثوب و به بدن سرايت بكند. اين را نمىگويم قطعى است چون كه برويد فكر بكنيد. كه متعرّض نشويد. ببينيد روايت اين ورش را، آن ورش را، روايات مشابه را، ببينيد معلوم مىشود بقيهاش چه منوال است. در زمان ائمّه بود اين جور نه ما نمىتوانيم اين را استفاده كنيم از اين روايات.
روايت ديگرى داريم كه اين ارتكاض از او استفاده بشود، اين روايت را فرمودهاند. باب 32 از ابواب النّجاسات، موثّقه محمد حلبى است. روايت 4 است. كلينى قدس الله نفسه الشّريف نقل مىكند عن محمد ابن اسماعيل عن الفضل ابن شازان. كلينى قدس الله نفسه الشّريف در كافى روايات كثيرهاى دارد كه از فضل ابن شازان نقل مىكند به واسطه محمد ابن اسماعيل. در كتب رجاليه و ما بين محدّثين فقها اختلاف شده است كه اين كدام محمد ابن اسماعيل است تا توثيقش ثابت بشود اجمالش را عرض كنم اشارتاً كه يك وقتى اگر موفق شديم مفصلاً بحث خواهيم كرد. تا آن...برسد. اين شخصى است كه خودش معتبر است و ثقه است اين همان محمد ابن اسماعيلى است كه احوالات فضل ابن شازان را نقل مىكند...دارد اين را. و اعتبار به رواياتش هست و خدشهاى در روايتش نيست. آن هم نقل مىكند عن سفّان ابن يحيى عن اسحاق ابن عمّار عن محمّد حلبى كه جلالت محمّد حلبى و ساير حلبيين كه از همه حلبيين آنها جلالتشان واضح است. قال نزلنا فى مكانٍ بيننا و بين المسجدين زقاق قضرٍ. مثل اينكه مسافر بودند ديگر. اهل مدينه نبودند. سفر كرده بودند. آن جا منزل گرفته بودند نزلنا فى مكانٍ يعنى فى بيتٍ بيننا و بين المسجدين زقاق قضرٍ. آن مسجدى كه انسان بايد برود آن جا نماز بخواند، بين اين منزل و ما بين آن مسجد يك كوچهاى بود كه آن كوچه هم پر از نجاسات بود. زقاق قضر. كوچهاى بود كه نجس بود. فدخلت على ابى عبد الله (ع) رسيدم خدمت امام (ع) فقال اين نزلكم كجا منزل كرديد؟ گفت: مسافر هستم. امام (ع) احوالپرسى مىكند. خوش آمديد. كجا منزل مىكنيد؟ فقلت نزلنا فى دار فلانٍ در دار فلانى ما مهمان او هستيم. مهمان نه. آن جا منزل كردهايم. ممكن است اجاره بكنيم. مهمان بودن را به واسطه آن عادت سابقى كه اينها مهمان مىكردند عرض كردم. فقال نزلنا فى دار فلانٍ. فقال اين بينكم و بين المسجدين زقاق قضرا. امام فرمود، ما بين شما و ما بين مسجد كوچه نجسى هست. اين راوى كه محمد ابن حلبى است مىگويد، شك كردم. امام فرمود او قلنا له انّ بيننا و بين المسجدين زقاق نجساً. ما عرض كرديم به امام كه آن جا كه ما مهمان شدهايم و وارد شدهايم بين ما و بين مسجد كوچهاى اين جورى هست. فقال، لا بعث. اين جواب هم با آن تكّه دوّمى مىسازد كه قلنا له ما گفتيم. امام فرمود، عيبى ندارد. انّ الارض يطهّر بعضها بعضه. زمين بعضش بعضى ديگر را پاك مىكند. يعنى اين زقاق نجس را وقتى كه شما از او رد مىشويد، نجاست اين زقاق كه اگر رطوبتى در او
باشد، مىشود ديگر. زقاقى است كه همه مىآيند آن جا قضا حاجت مىكنند. كوچك و بزرگ. كوچك هم مىآيد. بزرگ هم مىآيد. مرد هم مىآيد. زن هم مىآيد. آن جور زقاق است. آن عبايش را به هم مىپيچد و همان جا قضا حاجت مىكند، كه آنها غالباً همين جور هستند. از رطوبت خالى نيستند. انسان كه رد مىشود. ربّما متوجّه نيست. پايش را گذاشت روى ازرهاى رطبه، به پايش اصابت كرد يا به كفشش اصابت كرد. گفته شده است كه ايها نظرشان اين بوده است كه اين جور رفتن به مسجد از اين كوچه خلاف شرع است. چون كه تنجيس مسجد است. در ارتكاضشان اين بود كه ما ديگر محصور داريم. به مسجد نمىتوانيم برويم. اين تنجيس مسجد است. ارتكاضشان اين بود. تنجيس مسجد است. مسجد را نمىشود تنجيس كرد. ولكن امام (ع) كانّ در جواب اين جور فرمود كه بله پايتان را آن جاى زمين كه نجس بود، نجس كرد. آن قطعه از زمين كه نجس بود، پايتان را نجس كرد. خفّتان را و نعالتان را نجس كرد. ولكن يك تكّه ديگر از زمين، همين نجاست را پاك مىكند. آن نجاستى كه رجل خورد از زمين پيدا مىكند، اين...پاك مىشود. و الاّ انسان مثلاً ناخنش را مىگرفت كه پايش زخمى شد. با اين راه برود پاك نمىشود. آن نجاستى كه ناشى از زمين است، آن نجاست را بعض ديگر زمين پاك مىكند. وقتى در زمين يابس ديگر چون كه همه جا كه نجس نيست. همه جا هم كه مرطوب نيست. يك جاى خشك كه...مسجد كثافت است برويد آن پاك مىكند. پس مسجد را نجس نمىكنيد. ارتكاضشان اين بود كه رسيدن ما به مسجد محصور دارد. تنجيس مسجد مىشود.
امام (ع) فرمود، چون كه ارض از مطهّرات است. مطهّر است آن عرض آن نجاستى را كه از بعضى زمين ناشى شده است، پس مسجد شما نجس نمىشود. ديديد آن احتمال ما چه جور اين ارتكاض را هم از بين مىبرد كه ما راهى به اين ارتكاض نداريم. اينها ظاهراً اين است كه، ظاهر هم نباشد احتمال است كه مىگويند ما موفق نيستيم در آن مسجد نماز بخوانيم. چرا؟ چون كه از آن كوچه كه رد مىشويم تا برويم به مسجد پاهايمان نجس مىشود، كفشهايمان نجس مىشود. نوعاً همان زمان رسم بود كه با نعال نماز مىخواندند. كه منصوص هم هست. الان هم در بعضى بلاد مرسوم است. خفّههايى در...هست كه با همان خفّهها نماز مىخوانند. چون كه مانع نمىشود از اصابه به...مثل جوراب است. و مثل نعالى كه مثلاً فرض كنيد انگشتها به زمين اصابت مىكند. اشكالى ندارد. نماز خواندن با نعال منصوص است. رواياتى دارد و كيفيتى دارد. اينها اين جور مىگويند كه ما ديگر نمىتوانيم برويم به آن مسجد نماز بخوانيم. از آن فيض محروم شدهايم. بايد بمانيم در خانه نماز بخوانيم. چرا؟ چون كه پاهايمان نجس مىشود. كفشهايمان نجس مىشود. امام (ع) فرمود، نه. اين جور نيست. انّ الارض يطهّر بعضها بعضه. آن بعضى كه متنجّس است. آن نجاستى كه از او ناشى شده است، بعضى ديگر پاك مىكند. برويد در مسجد نماز بخوانيد. وقتى كه اين جور شد، چه جور شد ارتكاض؟ وجهى ندارد كه ما بگوييم ارتكاض اينها اين بود كه مسجد را نمىشود نجس كرد. نه وجه نظر اينها اين بود كه با بدن نجس، با رجل نجس نمىشود نماز خواند. چون كه در آن مسجد نماز بخوانيم اين جور مبتلا به اين محصور هستيم. امام (ع) هم جواب او را داد. از اين جا معلوم شد حكم در روايت ديگرى كه آن روايت ديگر هم روايت محمد ابن حلبى است ولكن سندش ضعيف است.
روايت 9 است در همين باب 32. محمد ابن ادريس فى آخر سرائر نقلاً من نوادر احمد ابن محمد ابن ابى نصر البضنتى. ابن ادريس از نوادر احمد ابن محمد ابن ابى نصر بضنتى نقل مىكند. خوب ابن ادريس كه از نوادر او نقل مىكند ابن ادريس كه بضنتى را درك نكرده است. بضنتى از اصحاب امام رضا سلام الله عليه است. ابن ادريس نمىتواند او را درك كند. يعنى در اين دنيا ممكن نيست. در آخرت كه عيبى ندارد. اشكالى ندارد. ما هم در اين دنيا مىگوييم كه روايتى كه كرده است بايد وسائط باشد. حيف مع الاسف اين است ابن ادريس خيلى از اين جوامع اصحاب و نوادر اصحاب را در آخر سرائر نقل كرده است در آن مستدرفات سرائر. امّا مشايخش را ذكر نكرده است.
مشايخش كه چه كسانى به واسطه چه كسانى اين كتابها به دست من رسيده است به واسطه نقل اشخاص اين را ذكر نكرده است. بدان جهت بعضى فقها متوجّه نمىشوند با اين روايتى كه ديدند در سرائر سندش صحيح است احمد ابن بضنتى عن الحسن ابن محبوب عن الزّراره عن ابى عبد الله (ع) مىگويند روايت صحيحه. ولكن اين روايت صحيحه نمىشود. چون كه سند ابن ادريس به آن كتاب نوادر محرز نيست. روى اين حساب اينها از كار افتادهاند. در بعضى جاها ابن ادريس يك عبارتى دارد كه آن عبارت ظاهرش اين است كه كافى است در عمل به آن روايت. مثلاً وقتى كه از كتاب محمد ابن على ابن محبوب نقل مىكند مىگويد از آن كتابى كه به خطّه يعنى به خط خود محمد ابن على ابن محبوب است. اين معلوم مىشود كه خط بودن او را شهادت مىدهد. ثابت شده است پيشش. ثبوت پيدا كرده است كه اين خط او است و اين معنايش عبارت از اين است كه اين مطلب تمام مىشود.
اين كتاب اگر مىدانستيم كه به يد محمد ابن على ابن محبوب است، تمام مىشود. ايشان شهادت مىدهد و احتمال هم مىدهيم كه شهادتش درست باشد. همان روى ميزانى كه در باب قضا گفتيم ديگر. شهادت بر شهادت آن هم مسموع است. يا در ما نحن فيه شهادت هم نمىخواهيم. فقط خبر بوده باشد. آن هم مسموع است. ولكن ظاهرش شهادت است. و كان بخطّه. اين معنا كامل است. بعضىها همين جور است. يكى دو نفر هست از آن كتابها اين جور تعبيراتى نظير اينها را دارند و امّا در ما بقى كه يكى هم مال بضنتى است، روايت مرسله است. علاوه بر اين احمد ابن محمد ابن ابى نصر هم از مفضّل ابن عمر نقل مىكند كه مفضّل ابن عمر مىدانيد كه توثيقى ندارد. عن محمد ابن على عن ابى عبد الله (ع) قلت له، انّ طريق الى المسجد فى زقاق يبال فيه شانس ما اين جور گفته است كه راه ما به مسجد در كوچهاى است كه در او بول مىشود. و ربّما مررت فيه و ليس علىّ حضاءٌ كه سابقاً هم پا برهنه رفتن رسم بود ديگر. ربّما من مرور مىكنم و هيچ كفشى هم ندارد. فلينسق برجلى من نداوته از آن رطوبت آن بول به رجل من مىچسبد. فقال، اليس تمكى بعد ذالك فى ارض يابسه در ارض يابسه راه نمىروى؟ قلت، ولا. چرا مىروم. همهاش اين جور مرطوب نيست. فقال لا بعث انّ الارض يطهّر بعضها بعضاً. به همان منوال كه استشهاد شده است كه اين در مرتكضش اين بود كه مسجد را نجس نكند. گفتيم نه، اين مرتكضش اين بود كه اين جور كه مىروند مسجد نماز بخوانم پايم نجس شد. ديگر نمىتوانم نماز بخوانم. مسجدهاى آن زمان هم مثل مسجدهاى حالا نبود كه آب داشته باشد. كذا داشته باشد. بيوتى بود در بيوت وضو مىگرفتند و مىآمدند مسجد نماز مىخواندند. نادراً بعضى مساجد آب هم داشت. مرهازى هم داشت و امثال ذالك. ولكن اين غالبى نبود. روى اين حساب. على فرض اينكه اين ارتكاضها را قبول كرديم، اين ارتكاض در اين روايت محمد ابن حلبى فقط نسبت به خود كف مسجد است كه آن جا را قدر متيقّن اين است كه در ارتكاضش اين بود كه آن جا را نمىشود نماز كرد. امّا جدران و سقف و ستون انشاء الله بماند.
|