|
جلسه 282
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: درس خارج فقه بحث نجاسات
شماره نوار:282 آ
نام استاد: آية الله تبريزى
تهيه شده در سال 1367 ه.ش
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
كلام در اين جهت بود، كه ما سابقا قبول كرديم طهور به معن الطهاره هم اطلاق مىشود در موارد طهارت از حدث و هم اطلاق مىشود در موارد طهارت از خبث. و بيان كرديم در صحيحه زراره كه فرموده بود لا صلات الاّ بطهورٍ و يجزيك من الاستضا ثلاثة احجار بعيد نيست كه طهارت اعم از طهارت حدث و خبث بوده باشد. و به قرينه اين ذيلى كه دارد و يجزيك من الاستنجاء ثلاثة احجار. اين ثلاثة احجار طهارت از خبث را درست مىكند. اين كه امام عليه السلام در اين روايت متعرض شده است لا صلات الاّ بطهور معنايش اين است كه در صلات بايد طهارت حدث و خبث هر دو باشد و اين طهارت از خبث در استنجاء به ثلاثة احجار هم حاصل مىشود.
پس ما اين را قبول داريم كه طهور مطلق على الطهارة على الحدث و على الطهارة على الخبث. ولكن در مقابل اين حرف، حرف ديگرى داريم و آن اين است كه در طهور در حديث لا تعاد مراد از او خصوص طهارت از حدث است. در حديث لا تعاد كه فرموده است لا تعاد الصلات الاّ من خمسةٍ الطهور و القبله و الوقت و الركوع و السجود يعنى سجدتين مراد از اين طهور، طهارت از حدث است للخبث. چرا؟ عرض كرديم به جهت اين كه در اين روايت ذيلى هست. آن ذيل قرينه و شاهد است، بر اختصاص طهور به طهارت از حدث. آن ذيلى كه در روايت بود آن ذيل اين است، در جلد چهارم از ابواب التشهد، اين حديث لا تعاد را كه صدوق نقل مىكند، نقلش اينجور است، محمد ابن على ابن الحسين باسناده عن زراره. سندش صحيح است به زراره. و شيخ هم نقل كرده است، هم شيخ اينجور نقل كرده است هم صدوق. عن ابى جعفر عليه السلام انّه قال، لا تعاد الصلات الاّ من خمسة اطهروا و الوقت و القبلة و الركوع و السجود. ثم قال، امام عليه السلام در ذيلش اينجور فرموده است: القرائتُ سنة. قرائت سنت است. و التشهد سنة تشهد در صلات سنت است، ولا تنقض السنه الفريضه. يعنى اگر در صلات اينها كامل شدند و نقص در بين اينها شد آن صلات نقض نمىشود. حيث اين كه ما فرض الله موجود شده است. آن اجزاء و شرايطى كه خداوند متعال در كتاب مجيد ذكر كرده است، مراد از اجزاء و شرايط فريضه، آن اجزاء و شرايطى كه آنها فرض الله هستند آنهايى است كه در كتاب ذكر شده است. تشهد در كتاب ذكر نشده است. بدان جهت در ما نحن فيه سنت مىشود. طهارتى كه در كتاب مجيد ذكر شده است آن طهارت از حدث است كه قمتُ من الصلاة فغسلو وجوهكم تا فرموده است و ان كنتم جنبا فدهروا تا فرموده است فلم تجدوا ماء فتمموا. آن شرطى كه فريضه است و در كتاب ذكر شده است، آن طهارت از حدث است. ما بقى اينها سنت مىشوند. لا تعاد الصلات الاّ من خمسة در طرف مستثنى امام عليه السلام فرايض الله را ذكر كرده است. آن اجزاء شرايطى كه خداوند فرموده است. فولو وجوهكم... اذا اقم الصلات... وقت را ذكر كرده است. و هكذا اذا قمت من الصلاة فغسلوا، آن طهارت از حدث را ذكر كرده است.
اين مستثنى، اين قرينه، اين ذيل قرينه است بر اين كه مذكورات فى المستثنى آنهايى هستند كه فرايض الله است و اينها جزئيت و شرطيتشان مطلقه است. اگر خلل به اينها وارد شد ولو خلل النصيان عن غفلت و عن عذر بوده باشد صلات محكوم به بطلان است، كه آن مراد از سجود هم سجدتين است. اگر خلل رسيد به اينها صلات محكوم به بطلان است.
منتهى اين حديث يك قيدى هم دارد، چون كه بعضى امورى هستند كه خلل به آنها هم باز ضرر مىرساند كه تكبيرة الاحرام است. آن هم از اركان است. هكذا قيام متصل به ركوع كه آن هم از اركان است، آنها تقييداتى است كه به حديث وارد شده است. پس على هذا اين روايتى كه دلالت مىكرد ديروز خوانديم دو تا روايت و كذا روايات ديگر، كه كسى كه بداند به ثوبش منى اصابت كرده است يا ازره اصابت كرده است يعنى بداند كه ثوبش، آنى كه محكوم است در شرع به نجاست او اصابت كرده است. با علم به اين داخل صلات بشود، و صلات را اتيان بكند صلاتش محكوم به بطلان است. اين عَلِم كه اين جنابت يا دم اصابت كرده است. فصلى در آن صورت امام عليه السلام فرمود اين صلات را بايد اعاده كند. مقتضاى آن دو تا روايت و كذا روايات ديگر اين است كه لا فرق در لزوم اعاده. آن كسى كه مىداند دم اصابت كرد يا فرض كنيد منى اصابت كرد لا فرق بين اين كه حكم اصابت دم و منى و غير ذالك را بداند كه اينها شرعا نجس است. ثوب را نجس مىكنند. بداند اين حكم را يا نداند و كذا لا فرق، بداند بر اين كه صلات مشكوك است به طهارت الثوب و البدن چه نداند. همين كه موضوع را فهميد، يعنى اصابه دم و اصابه ازره او غير ذالك من المنجسات فى الشرع آنها را فهميد كه به ثوب اصابت كرده است نماز خواند، نمازش را بايد اعاده كند. چه نجاست او را بداند، چه نداند! چه اشترات صلات را به طهارت ثوب و البدن بداند چه نداند! اين اطلاق است.
خوب مقتضاى اين، اين بود كه كسى كه جهلا بالحكم صلات را در ثوب نجس مىخواند. مىداند دم اصابت كرده است، و مىداند بول الخشاف اصابت كرده است. ولكن نمىداند كه بول، بول خشاف نجس است. نمىداند مثلا اين دمى كه اصابت كرده است دم نجس است در شريعت. يا اين كه اينها را هم مىداند ولكن نمىداند كه صلات مشروط به طهارت الثوب و البدن است. صلاتش را بايد اعاده كند. اين جهل را، جهل به حكم را دو قسم ذكر كرديم. يك جاهلى است كه حكم را نمىداند، نجاست دم منى را نمىداند يا فرض بفرماييد اشترات صلات را به طهارت از اين نجس نمىداند كه در ثوب و بدن نباشد اين جهلش، جهل تقصيرى است. مسئله را ياد نگرفته است. عامى است تقليد نكرده است. مجتهد است فحص نكرده است. همين جور مغرور نماز مىخواند ملكه اجتهاد اگر دارد. كه جاهل، جاهل مقصر است در اين صورت اين صلات محكوم به بطلان است اين عيبى ندارد ملتزم شدن و بايد هم ملتزم بشويم ولكن يك جاهل به حكمى هست كه آن جاهل به حكم قاصر است. مقصر نيست. مثل اين كه مجتهدى بود ثوب خودش يا ثوب مقلدينش كه بول خشاف به او اصابت مىكرد، مىگفت بول خشاف پاك است. وقتى كه خودش هم، بول خشاف اگر اصابت مىكرد نماز مىخواند در همان ثوب. يا فرض بفرماييد مجتهد عقيدهاش اين بود كه دم اگر اقل من الدرهم باشد طهارت ثوب از آن دم معتبر نيست. ولو دم دم غير مأكول اللحم بشود. كالارنب، و الكلب و الخنزير و امثال ذالك. بدان جهت كلبى اگر زخمى بود، خونش اصابت به ثوبش كرد. خيلى كم بود. نماز مىخواند در آن ثوب. بعد دليل پيدا كرد، اتفاقا رأيش عوض شد كه نه بول خشافى كه هست نجس است يا اين دمى كه معفو است اقل من الدرهمش از حيث نجاست معفو است كما هو الصحيح. و اما از حيث عنوان ديگر معفو نيست. اجزاء غير مأكول در ثوب و بدن انسان ولو انسان حامل هم بشود آنها را، در ثوب و بدن نباشد، حمل كند در صلات اجزاء غير مأكول مبطل صلات هستند، حتى حملشان. چه پاك بشوند، چه نجس بشوند. و اين كه دم معفو عنه است نجاستش معفو عنه است. دم اگر از غير مأكول اللحم شد صلات باطل مىشود ولو كمتر از درهم است.
خوب على هذا مقتضاى اين صحيحتين كه ديروز خوانديم كه علم الدم اصابت كرده است اين علم بر اين كه ازره اصابت كرده است مع ذالك نماز خواند آن نماز را بايد اعاده كند. بلا فرق ما بين اين كه حكم را بداند كه گفتيم اگر حكم را بداند نمىشود نماز بخواند. چون كه قصد انتصال دارد. يا حكم را نداند، ندانستنش تقصيرى باشد يا قصورى بوده باشد. روايت دلالت مىكند كه بايد اعاده كند. كلام اين بود كه اين ولو مقتضاى اطلاق روايتين و اطلاق ساير روايات اين است كه جاهل غاصر هم بايد اعاده كند و در خارج وقت قضا كند اگر در خارج وقت عالم به حكم شد، الاّ انّه حديث لا تعاد، لا تعد الصلات الاّ من خمس آن حكومت دارد. آن جاهل قاصر را مىگويد اعاده نكن. آنجا با جاهل مقصر كار ندارد حديث لا تعاد انشاء الله عرض خواهم كرد. جاهل قاصر را مىگويد لا تعاد. چرا؟ چون كه اين طهارت ثوب، طهارت خبثى داخل مستثنى منه است. مستثنى منه است چون كه گفتيم مراد از طهور، طهارت از حدث است. در غير طهارت از حدث و وقت و قبله و ركوع و سجود اگر خلل عن عذر شد كه فرض اين است كه اين شخص معذور بود، اجتهادش معددى شده بود كه بول خشاف پاك است، اجتهاد اولىاش معددى شده بود بر اين كه دم اقل من الدرهم بوده باشد طهارت ثوب از آن دم لازم نيست، ولو دم، دم غير مأكول اللحم بوده باشد اين اجتهادش عوض شده است. عن عذر خلل رسيده است بغير خمسه كه طهارت خبثى است. لا تعاد مىگويد كه اعاده نكن. آن وقت چه مىماند؟ فقط جاهل مقصر مىماند كه جاهل مقصرى كه هست، آن جاهل مقصر او بايد اعاده كند چون كه حديث لا تعاد حكومت ندارد. اين مدعا است. چون كه حديث لا تعاد حكومت دارد در جاهل غاصر كه اعاده نكن و در جاهل مقصر حكومت ندارد بدان جهت بايد ما تفسير بدهيم كسى كه صلى فى النجس، اگر جاهل مقصر بود و مىدانست ثوب اصابت كرده است به آن دم يا عرق جنب، ولكن مقصر بود نجاست اينها را نمىدانست يا شرطيت طهارت ثوب فى الصلات را نمىدانست ياد نگرفته بود، مقصر بود، اعاده كند. بايد قضا و اعاده كند. و اما اگر جاهل قاصر بود صلاتش صحيح است.
مدعا اين است، اين را مىخواهيم به ضميمه لا تعاد به اين دو تا روايت و امثال اين دو تا روايت اين حكم را استفاده كنيم. اولين اشكالى كه بر ما مىشد از آن اشكال گذشتيم. اولين اشكال اين بود كه حديث لا تعاد نسبت به طهارت از خبث هم آن داخل مستثى است. طهارت خبث هم مثل طهارت از حدث داخل مستثنى است. ما نحن فيه كه اخلال به طهارت خبثى رسيده است اين داخل متثنى است. چون كه الطهور، هم طهارت حدثى و خبثى را مىگيرد. اين را گذشتيم. گفتيم طهور ولو طهارت از حدث و خبث هر دو تا را بگيرد در ساير روايات مثل لا صلات الاّ به طهور و يجزيك من الاستنجاء ثلاثة احجار در حديث لا تعاد طهارت از خبث را نمىگيرد. چون كه ذيل دارد كه اين خمسه فرايض الله است و آن صحيحه را هم كه ديروز خواندم كه فرايض الله را فرمودهايم پنج تا است. غير اينها سنت است. فرايض الله است يعنى اين اجزاء و شرايط در كتاب مجيد ذكر شده است. مراد اين است. اين جواب را گفتيم. اما اشكالهاى ديگرى...
سؤال؟ در قرآن مجيد هست، در قرآن مجيد امر به دعا هست و بعضىها تكبيرة الاحرام را هم گفتهاند اين هم هست در قرآن. اين عيبى ندارد. گفتيم حديث يك قيودى دارد. على هذا الاساسى كه هست على هذا الاساس پس در ما نحن فيه اين طهارت خبثى در مشمول حديث لا تعاد است در ناحيه مستثنى منه. كه از خمسه اخلال رسيد اعاده مىشود، ولو خلل عن عذر باشد و در غير خمسه اگر خلل عن عذرٍ شد اعاده ندارد. چون كه حديث لا تعاد ناظر است به خلل عن عذر. خوب، اشكال دوم مىرسد در ما نحن فيه كه مرحوم حكيم در مستمسك به اين اشكال دوم و ديگران هم متعرض شدهاند. و آن اين است كه حديث لا تعاد با اين روايتين متقدمتين، متعارضتين هستند. بالعموم و الخصوص من وجه. بالعموم و الخصوص من وجه. وقتى كه بالعموم و الخصوص من وجه معارضه كردند در مورد اجتماع تساقط مىكنند. ديگر نمىشود به حديث لا تعاد تمسك كرد. چه جور اين خصوص من وجه است؟ چون كه اين دو تا روايت مىگويد كسى كه نجاست را بداند كه به ثوب اصابت كرده است و در آن ثوب نماز بخواند، نمازش را بايد اعاده كند. بلا فرق، جاهل بوده باشد به نجاست اين دم، ازره يا به اشترات الطهارت فى الثوب و الصلات. جاهل باشد عن تقصيرٍ او عن قصور او غير ذالك. بعله، جهلش، جهل تقصيرى باشد يا قصورى بوده باشد. غير ذالكش كه عمدى بود گفتيم اين روايت اين را نمىگيرد اين روايتين. كسى بداند دم اصابت كرد، دم نجس است و صلات هم مشروط است به طهارت الثوب مع ذالك با ثوب نجس نماز بخواند اين اصلا قصد انتصال ندارد. كلام در مصلى است كه قصد انتصال دارد. پس اين دو تا روايت مىگويد اگر خلل جاهل به نجاست الثوب يا به اشترات الطهارت الثوب صلاتش را در آن ثوب نجس خواند بواسطه جهل به حكم آن نماز بايد اعاده بشود چه جهلش، جهل تقصيرى باشد چه جهلش، جهل قصورى باشد. حديث لا تعاد با جهل تقصيرى كارى ندارد خواهيم گفت اين مىآيد انشاء الله بيانش. كه حديث لا تعاد ناظر به موارد اخلال عن عذر است.
و اما در جاهايى كه اخلال عمدى بشود يا كالعمد بشود كه تقصير است با آنها كار ندارد. پى اين يك مورد افتراق. اين حديثين اخلال به طهارت حدثى را عن تقصير مىگيرد، حديث لا تعاد كار ندارد. يك جا را هم حديث لا تعاد مىگيرد كه اين روايتين كار ندارد. مثل چه؟ مثل اين كه انسان خلل رساند، به ركوعش به سجودش و امثال ذالك. حديث لا تعاد مىگيرد، اين حديثى كه دو حديثى كه خوانديم، صلى فى ثوبى كه اصابه الدم او الجنابه كارى ندارد با آنها. در جايى كه انسان صلات را در ثوب نجس بخواند كه مىداند ثوب نجس است، يعنى دم اصابت كرده است منى اصابت كرده است ولكن از او جهل قصورى، چون كه دم را نجس نمىداند، آن دم مىگويد مثلا كمتر يا شرط صلات نيست چون كه كمتر از درهم است. يا بول خشاف را نجس نمىداند اين حديثين م يگويد اعاده بشود، حديث لا تعاد مىگويد لا تعاد، اعاده نشود. اين عموم، عموم خصوص من وجه است تساقط مىكنند. وقتى كه تساقط كردند به مقتضى، بايد به آن ادله اوليه عمل بكنيم كه مقتضاى ادله اوليه اعاده است، قضا است يا عدم قضا است كه بحث خواهد شد. پس اين حرف اشكالش اين است كه حديث لا تعاد مبتلا به معارض است. بعضىها از اين معارضه جواب گفتهاند. گفتهاند حديث لا تعاد حاكم است. و آن روايتين محكوم هستند. و در حاكم و محكوم نسبتگيرى نمىشود. دليل حاكم مقدم است بر دليل محكوم و ملاحظه نسبتگيرى هم نمىشود. مرحوم شيخ هم گفته است ديگر. چرا حاكم است؟ حكومت به جهت اين كه حديث لا تعاد ناظر است به اين كه آيا صلاتى كه به او خلل رسيده است اعاده بشود يا نشود؟ حديث لا تعاد ناظر به اين است صلاتى كه در اجزاء و شرايط او خلل رسيده است اعاده بشود يا نشود؟ مىگويد در خمسه اعاده مىشود و در غير خمسه اعاده نمىشود. و آن روايتين هم ناظر بر اين است كه طهارت بر ثوب و بدن شرط است.
اين طهارت ثوب و بدن شرط است اما اگر خلل رسيد، اعاده بشود يا نشود حديث لا تعاد ناظر به اين است. چون كه حديث لا تعاد ناظر به تهديد شرطيت است و اين روايات در مقام و بيان شرطيت طهارت الثوب و البدن است، حديث لا تعاد مقدم مىشود. مرحوم حكيم در مستمسك به اين حكومت اشكال كرده است. فرموده است هر دو ناظر به اعاده و عدم اعاده هستند. چون كه آن روايتهايى را كه ديروز خوانديم آنها ناظر بودند كه نماز اعاده بشود. نمازى كه در نجس خوانده شد، آن نماز اعاده بشود يا نشود؟ رجل اصاب ثوبه جنابة او دم، قال ان كان قد علم انه اصاب ثوبه جنابة او دم قبل عن يصلى ثم صلى و لم يغسل فعليه ان يؤيد ما صلى. آن مىگويد اعاده بشود اين هم مىگويد لا تعاد اعاده نشود. حكومت نيست كه. اينها هر دو لسانشان يكى است. آن حديثين ناظر هستند بر اين كه اعاده بشوند، عند الاخلال. اين هم لا تعاد مىگويد كه اعاده نشود. خوب معارضه بالعموم و الخصوص من وجه، حكومت يعنى چه؟
خوب، اگر شما بخواهيد يقين كنيد كه اينجا حكومت است و معارضه نيست اين مطلب را از ما بشنويد. (شروع طرف ب).
او مانعيت شيئى اصلا به لسان اعد و لا تعد بيان مىشود. اين يك تعبير از اعاده و عدم اعاده است كه امام عليه السلام در مقام بيان شرطيت شيئى للعباده مىگويد بر اين كه اگر اين شىء نشد نماز اعاده مىشود اين در مقام بيان شرطيت است. مثل من باب المثال، در آن نجاست خمر اشكال بود آخر. بعضى روايات مىگفت نجس نيست. در يك روايت اينجور كه، صحيحه على ابن مهزيار بود كه گفتيم به اين صحيحه بايد عمل بشود. آنجا اين بود كه اذا اصاب ثوبك خمر او نبيذ يعن المسكر فغسله ان عرفت موضع. موضعش را اگر فهميديد، و ان لم تعرف موضع، فاغسله كله كه اين بيان شرطيت است. و ان صليت فيه اعد. اين ان صليت فيه و اعد بيان شرطيت است. معنايش عبارت از اين كه اين طهارت ثوب، خمر نجس است و ثوبى كه متنجس به خمر است نماز بخوانى بايد اعاده كنى با علم بر اين كه خمر اصابت كرده است. با علم و عرفان بر اين كه به يك موضعش خمر اصابت كرده است به علم تفصيلى يا به علم اجمالى كه مىدانم يك جايش اصابت كرده است. اگر نماز خواندى فاعد، اعاده كن. يا در آن روايت ديگر مىگويد اذا اصاب ثوبك خمر او نبيذ مسكر فغسله ان عرفت موضع و ان لم تعرف موضع فغسله كله و ان صليت فيه فاعد. معنايش اين است كه شرطيت است. بدانى كه خمر اصابت كرده است نبيذ اصابت كرده است نماز خواندى، آن نماز باطل است. اين بيان شرطيت است. ولى اطلاقش اقتضا مىكند. فرقى نيست كه اين شرطيت را، اين را مىدانستى كه طهارت ثوب شرط است يا نه؟ يا فرض بفرماييد مىدانستى كه خمر قبلا نجس است، مىدانستى يا نمىدانستى بعله با اينها يا مطلق است يا كارى ندارد. خودش در بيان نجاست خمر است. كه خمر بسم الله نجس است و با او هم نمىشود نماز خواند. بيان شرطيت است.
حرف ما اين است عزيزان، حديث لا تعاد در مقام بيان شرطيت و جزئيت مانعيت نيست. چه چيز در صلات شرط است، چه چيز در صلات جزء است، چه چيز مانع صلات است، چه چيز قاطع صلات است؟ كارى با اينها ندارد. اين حديث لا تعاد ناظر است به تهديد آنى كه شرط است در صلات من قبل شرطيتى محرز است و جزئيتش به دليل آخر محرز است. مانعيتش به دليل آخر محرز است. آنى كه به آن ادله شرطيت، به آن ادله اجزاء و شرايط و موانع شرطيت و جزئيت و مانعيت محرز است آن مانعيت و شرطيت و جزئيت را تهديد مىكند. مىگويد در غير الخمسه شرطيتشان، شرطيت عند العذر نيست، جزئيت عند العذر نيست مانعيت عند العذر نيست ولكن در اين خمسه شرطيت و جزئيت مطلقه است. اختصاص به حالى دون حالى ندارد. معناى حكومت اين است. نه اين در هر دو تعبير به لا تعاد كرده است يا نكرده است، اعد كرده است يا نكرده است؟ لسان فرق مىكند. آن اعاده كه در آن روايات ذكر شده است در مقام بيان شرطيت و جزئيت ذكر شده است و اين لا تعاد كه در ما نحن فيه گفته لا تعاد و در اين خمسه تعاد امر به اعاده شده است اين ناظر به آن اجزاء و شرايط و موانع است. آخر چون كه صلات يك اجزاء و شرايط و موانعى دارد، آنها چيست لا تعاد، ناظر به آنها است. و از آن ادله استفاده شده است. هر كدام از آنها از اين خمسه شد اخلال له عذر شد اعاده مىشود و در غير خمسه شد اخلال نمىشود. حكومت معنايش اين است. تعبير به يك لفظ حكومت را از بين نمىبرد. حكومت در محتوا است كه آن يك لفظ در مقام بيان شرطيت ذكر شده است و اين حديث در مقام بيان شرطيت نيست، شرط اجزاء و موانع را ذكر نمىكند. تهديد مىكند آن موانعى كه شرطيت و جزئيت و مانعيت و قاطعيت از آنها استفاده شده است آنها را تهديد مىكند. اين حديث لا تعاد حاكم است.
فقط در ما نحن فيه اين معنا مىماند، كه چرا لا تعادى كه هست جاهل مقصر را نمىگيرد ولكن جاهل قاصر را مىگيرد؟ اين چه خصوصيتى است؟ از كجا مىگوييد كه حديث لا تعاد جاهل قاصر و موارد عذر را مىگيرد؟ عرض مىكنم بر اين كه ديروز عرض كرديم، دو تا قرينه داريم كه جاهل مقصر را لا تعاد نمىگيرد. ببينيد شخصى مىداند كه ثوبش به او خمر اصابت كرده است. و مىداند كه طهارت ثوب هم شرط است. نمىداند خمر نجس است يا نه؟ اصلا اين مسئله را نپرسيده است. خودش قوه اجتهاد دارد فحص نكرده است، عامى است اصلا تقليد نكرده است. نه از آخوندى پرسيده، نه به رسالهاى رجوع كرده است كه بفهمد. از آخوندى نپرسيده است كه مرجع تقليد چه مىگويد؟ بدان جهت مىگويد خوب على الله ما نماز مىخوانيم. هستند ديگر، عوام الناسى هستند همين جور مىخوانيم انشاء الله درست است. اين شخص مىگويند نماز، نمىگويند كه نمازت را اعاده كن. به اين مىگويند كه نخوان. چون كه عقل دارد. عقل اشتغال يقينى دارد به تكليف صلاتى و شبهه قبل الفحص است، عقل حاكم به اشتغال است. بدان جهت عقل مىگويد نخوان. بدان جهت جاهل مقصر داخل حديث لا تعاد نيست. حديث لا تعاد جايى او را مىگيرد كه عقل در حال صلات مىگفت بخوان. شارع بعد از صلات مىگويد كه نه اعاده كن. آن در موارد عذر است كه اجتهاد كرده بود، ديده بود كه بول خشاف پاك است. يا فرض بفرماييد بر اين كه دم اگر اقل من الدرهم شد و لا غير مأكول نه عقل مىگفت كه بخوان. تو اجتهاد كردهاى اين شرط نيست. محل كلام اين است كه حجت است براى خودش. در اين مواردى كه عقل مىگفت بخوان لا تعاد مىگويد كه آنجا اگر اخلال شد در آن شرايط واقعيه، آنجايى كه از غير خمسه شد لا تعاد. خواندهاى تمام شده است. اگر از خمسه شد نه تعاد، اعاده بايد بشود. آن حكم ظاهرى مجزى نيست. بايد خوانده بشود.
اما كسى كه جاهل مقصر است، عقل به او نمىگفت كه نخوان. مىگفت بدبخت برو ياد بگير بعد بخوان. تو فحص نكردهاى، ياد نگرفتهاى كه. روى اين حساب چون كه اينجور بود لا تعاد اينجا نمىگيرد. خود قرينه، قرينه داخليه است. تعبير به لا تعاد كاشف از اين است كه اين جاهايى را مىگيرد كه آن جاها وظيفه اتيان عمل بود به حسب حكم ظاهرى و به حسب حكم العقل لا اقل. و اما جاهل مقصر اينجور نيست. عقل از اول مىگفت چه مىخوانى از پيش خودت؟! برو ياد بگير بخوان. اين حرف، حرف خوبى است. اين حرف، حرف خوبى است ولكن فقط يك عيب دارد. آن يك عيب را بايد لحيم كرد. آن اين است كه جاهل مقصر دو جور است. يك جاهل مقصرى است كه موقع صلات هم ملتفت است كه شايد اين خمر نجس باشد من در ثوب نجس نماز مىخوانم اين همين جور است، لا تعاد نمىگيرد اين را.
ولكن يك جاهل مقصرى است كه اصلا ملتفت نيست. مىداند خمر اصابت كرده است. اصلا در ذهنش اين نيست كه خمر نجس باشد يا طهارت ثوب و بدن شرط بوده باشد كه در اين اهل قرا و بوادى پيدا مىشود كه اصلا ملتفت به اينها نيستند. مىدانند خمر اصابت كرده است.
سؤال؟ آقا، غفلتى كه ناشى بشود از ترك تعلم او عذر نيست. اين غفلتى كه ناشى از ترك تعلم است كه انسان عند البلوغ مىداند تكاليفى هست ياد نمىگيرد ثم غافل مىشود اين عذر نيست. ادله وجوب تعلم احكام اين غفلت را از عذريت انداخته است. انگشتر طلا را زمان آن طاغوت، الان ديگر همه فهميدهاند. مىپوشيد اصلا در ذهنش نبود كه اين بر مرد اين پوشيدن انگشتر طلا حرام باشد. اصلا احتمال نمىداد. اين غفلت ناشى از ترك تعلم است. و ادله وجوب تعلم چون كه ايجاد تعلم طريقى است، (حفظ كنيد آن مطالبى را كه گفتهام و مىگويم). اين ادله وجوب تعلم، وجود لفظى نيست سابقا گفتيم. ايجابش، ايجاب طريقى است تنجيز تكاليف است و اسقاط غفلتى كه ناشى از تركت تعلم است از عذريت. چرا ياد نگرفتى؟ خوب بالغ شدى اين تكاليف دارد، چرا ياد نگرفتهاى؟ روى اين حساب اين كسى كه اين جاهل مقصرى كه ياد نگرفت، يك روزى گفت بابا پا بشويم نماز بخوانيم، بى نمازى بد است. پا شد با آن ثوبى كه اصابه بول الخشاف يا خمر يا دم كلب كه مىگويد كم است عيبى ندارد. يك چيزى هم شنيده است، نمىداند كه آن دم كدام است كه كم باشد اشكال ندارد. نماز خواند، ولكن از اين حرفها كه طهارت شرط صحت صلات است يا محتمل است كه اين نجس بشود از اين غافل بالمره است. خوب اينجا كه عقل نمىگويد برگرد ياد بگيرد حين صلات كه اينجا لا تعاد اينجا را نمىگيرد. اين غافل است و غافل هم اگر تكليفى دارد همين است كه اتيان مىكند. تكليف هم ندارد كه ندارد. پس على هذا اين غافلى كه هست، اين غافل چه جور خارج مىشود از مدلول لا تعاد كه مىگوييد جاهل مقصر فرقى نمىكند. جاهل مقصرى باشد كه به او غفلت طريان كند يا غفلت طريان نكند. خوب اين علم خارجى است. وقتى كه آن يكى را حديث لا تعاد شامل نشد ما بين اين و آن فرقى نيست. چون كه هر دو را ادله وجوب تعلم يكسان شمرده است. ادله وجوب تعلم هر دو تا القاء عذريت كرده است و عرفا هم با اين ارتكاض فرقى ما بينها نيست. عرفا يعنى بعد از ملاحظه ادله وجوب تعلم.
كسى كه اين ادله وجوب تعلم را ببينيد و مىبيند ما بين اينها فرقى نيست. اين مسئله، مسئله طولانى است. من در حديث لا تعاد مختصر بحث كردهام. اين طولانى است به يك جايى نمىرسد انشاء الله بقيه بعد از ماه رمضان.
|