|
جلسه 435
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: درس خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار: 435 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تهيه شده در سال 1368
توسط دفتر تبليغات حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم، بسم الله الرحمن الرحيم.
فرض مسأله اين بود كه دو تا شىء هر دو متنجّس بودند سابقاً. بعد بيّنه قائم شد بر اين كه يكى از اينها تطهير شده است، يكى معيّن. و تعيين كرد اين ثوبى كه در طرف شرق است اين تطهير شده است يا اينكه خود مكلّف اين ثوبى را كه در طرف شرق بود اين را تطهير كرد. بعد آن را كه در طرف شرقى بود بيّنه گفته بود تطهير شده است يا خود مكلّف او را تطهير كرده است، آن مشتبه به ثوب آخر شد. قاطى شد اين دو تا ثوبٌ. الان مكلّف هر دو تا ثوب را دارد و مىداند بر اينكه يكىاش را تطهير كرده است يا بيّنه قائم شده است بر طهارتش. ولكن فعلاً تعيينش را نمىداند. صاحب العروه فرمود، در اين دو صورت استسحاب نجاست فى كلّ منهما جارى است. هم در اين ثوب و هم در آن ثوب ديگر. علاوه بر اينكه به استسحاب النّجاسه به هيچ كدام از اينها نمىشود نماز خواند چون كه با ثوب نجس نمىشود نماز خواند بلكه اگر شىء طاهرى با يكى از اينها ملاقات بكند مع الرّطوبه، حكم مىشود به نجاستش. يعنى يكى از اين ثوبها افتاد در آب قليل يا افتاد توى انائى كه در آن لبن بود. آن لبن و آن ماء قليل هم حكم مىشود به نجاستش. عرض مىكنم اين كه ايشان فرمود استسحاب نجاست هم در اين ثوب جارى مىشود و هم در ثوب ديگر جارى مىشود، اين مبتنى است بر آن مسلك صاحب الكفايه كه ملتزم شده است در اطراف علم اجمالى اصولى كه مثبت تكليف هستند، آنها جارى مىشوند. اين دو تا ثوبى كه يكى از اينها را مىدانيم واقعاً نجس است و آن يكى تطهير شده است مقتضاى اين علم اجمالى اين است كه از هر دو تا بايد اجتناب بكنيم. نه در اين نماز بخوانيم و نه در آن ديگرى. مقتضاى خود علم اجمالى اجتناب از اطراف است. در اطراف اصول مثبت به تكليف است. آنى كه ما اطراف را...احتياطاً لازم بود ترك كنيم، استسحاب مىگويد اين اطراف مورد تكليف است هر كدام. مىگويد اين هم نجس است و آن يكى هم نجس است. اين اصل مثبت در اطراف آيا با اين علم اجمالى به خلاف كه يكى پاك شده است يا بيّنه گفته است يكى پاك شده است جارى مىشود يا جارى نمىشود، ايشان ملتزم شده است به جريان، مرحوم شيخ انصارى منكر شده است جريان را. گفته است در اطراف علم اجمالى چه اصل مثبت تكليف بشود مثل اين مثال، چه نافى تكليف بشود مثل اين كه دو تا اناء هر دو پاك بودند. علم دارم كه يكى از اينها نجس شده است. حالت سابقه طهارت است. استسحاب طهارت و عدم تنجّس در اين اناء و استسحاب عدم تنجّس در آن اناء كه نافى تكليف هستند آنها جارى نمىشوند. چه جورى كه در آنها جارى نمىشوند، در اطراف اگر اصل مثبت تكليف شد، باز جارى نمىشود. عرض كردم ثمره ما بين القولين در ملاقى احد الاطراف ظاهر مىشود. مثل اينكه يكى از ثوبينى كه بيّنه گفته بود پاك شده است يا من خودم يكى را تطهير كردهام و بعد مشتبه شدهاند، يكى از اين ثوبين در آب قليل افتاد يا در آن كاسه شير افتاد بنا بر استسحاب نجاست آن كاسه شير نجس مىشود. چون كه ثوب ملاقات كرده است با مايع و شارع مىگويد اين ثوب نجس است. سابقاً گفتيم كه شىء متنجّس مايعى را ملاقات كرد نجس مىكند. خود شارع گفته است. آن مايعى كه، آن ثمنى كه، آن زيتى كه، آن ماء قليلى كه به او متنجّس يا عين نجس افتاد، او نجس مىشود. ثوب افتاده است بالوجدان و شارع هم مىگويد ثوب متنجّس است. و امّا به خلاف مسلك مرحوم شيخ بنا بر مسلك مرحوم شيخ از ثوبين اجتناب مىشود.
يعنى در هيچ كدام نمىشود نماز خواند. ولكن اگر يكى افتاد توى شير، مىگوييم آن شير پاك است. چرا؟ چون كه نمىدانيم ملاقات با نجس كرده است يا نه. چون كه استسحاب نجاست در ثوب جارى نيست. نمىدانيم اين شير ملاقات با نجس كرده است يا نه نجسى، متنجّسى در شير افتاده است يا نه، استسحاب مىگويد كه نه نيفتاده است متنجّس. يا كلّ شىءٍ طاهر. شير پاك است كه عبارت بهتر قريب به فهمها است. اصالة الطّهاره جارى مىشود. مرحوم شيخ چرا گفته است اين استسحابها جارى نيست.
ايشان فرموده است اگر بنا بشود لا تنقض اليقين بالشّك بگويد آن ثوب هم در نجاستش باقى است و لا تنقض اليقين بگويد اين ثوب ديگر هم در نجاستش باقى است. نهى از نقض هم شامل بشود آن ثوب را و هم ثوب دوّمى را كه الان مشتبه هستند. با ذيل ادلّه استسحاب كه ولكن انقضه بيقينٍ آخر تناقض پيدا مىكند. چون كه ذيلش مىگويد آنى را كه سابقاً يقين داشتى به او، به يقين به خلاف نقض كن. يكى از اين دو انائين را كه من يقين داشتم سابقاً نجس بود، يقيناً پاك شده است آن يكى. انقضه يقينٍ آخر مىگويد نقض كن. صدر روايت شامل بشود آن سالبه كلّيه هر دو اناء را و بگويد نقض يقين به شك نكن. اين سالبه كلّيه هر دو تا طرف را بگيرد و ذيل موجبه جزئيه است كه ولكن انقضه بيقينٍ آخر كه در يكى كه در بعضى يكى است من يقين داشتم به يقين نقض شده است حالت سابقه. در او امر بشود به نقض يقين سابقى، با همديگر جمع نمىشوند. چون كه سالبه كلّيه با موجبه جزئيه متناقضين هستند. در هيچ كدام نقض نكن. ولكن در آن يكى نقض كن. نمىشود. بدان جهت تناقض مىآيد ما بين الصّدر و الذّيل اگر ادلّه استسحاب اطراف علم اجمالى را بگيرد ولو آن استسحاب در اطراف علم اجمالى مثبت لتّكليف بشود، تناقض كه شارع نمىگويد. پس معلوم مىشود كه اين ادلّهاى كه هست شامل اطراف علم اجمالى نمىشود. اين وجه را فرموده است. خوب، شما اگر توجه بفرماييد اين فرمايش ايشان مختص مىشود به استسحاب كه استسحاب در اطراف علم اجمالى جارى نمىشود. مثبتتاً كانت او نافيتاً چون كه از جريان استسحاب در اطراف علم اجمالى لازم مىآيد تناقض در ادلّه استسحاب بين الصّدر و الذّيل. بدان جهت اين موارد علم اجمالى را ادلّه اعتبار استسحاب نمىگيرد. اين فقط مورد استسحاب را مىگيرد. امّا ساير اصول اطراف علم اجمالى جارى نمىشوند، ديگر به او نفياً و اثباتاً دلالتى ندارد اين استدلال ايشان. اين را كه الان گفتم، ايشان اين جا گفتند در ما نحن فيه اين معنا را، اين به جهت يك مقدّمه ديگرى است كه ايشان مىگويند چون كه ادلّه استسحاب اطراف علم اجمالى را نمىگيرد لزوم المناقضه فى الادلّه، بدان جهت فرقى ندارد. اصل مثبت بشود، يا نافى بشود. اين فرمايش شيخ دو تا جواب گفته شده است كه هر دو جواب، جواب متينى است. جواب اوّلى كه تقرير صحيح جواب اوّلى اين است در بحث علم معلوم است كه علم قابل تصرّف شارع نيست. شارع نمىتواند در علم تصّرف كند نفياً او اثباتاً. مثلاً بگويد اگر يقين پيدا كردى اين مايع خمر است و شربش حرام است، واجب است اطاعت كنى. اين قابل تكليف نيست. بدان جهت علم نسبت وقتى كه متعلّق شد به حكم يا به موضوع الحكم، آن علم منجّز مىشود عقلاً و شارع هم اگر امر بكند كه فيتّبع بما علمت من التّكليف اين ارشادى مىشود. حكم مولوى نيست.
بدان جهت در ذيل اين اخبار استسحاب كه دارد ولكن انقضه بيقينٍ آخر، بايد به يقين آخرت عمل بكنى، نقض بكن و به يقين آخرت عمل بكن، اين حكم تكليفى نيست. اين ارشاد به اين است كه به يقين آخر موضوع استسحاب تمام مىشود. اين كه من نهى كردم از نقض اليقين بالشّك، وقتى كه يقين به خلاف آمد ديگر لا موضوع على الاستسحاب. معنايش اين است. خوب وقتى كه اين شد، اين مال علم تفصيلى مىشود. چون كه در موارد علم اجمالى كه من مىگويم اين ثوب يك زمانى يقيناً نجس بود. الان شك دارم آن نجاست سابقى باقى است يا نه، آن نجاست سابقى اين ثوب را من يقين ندارم به انتقاض. كه موضوع استسحاب تمام بشود. چون كه ارشاد به انتفاع موضوع استسحاب است كه به يقين آخر موضوع استسحاب منتفى مىشود، اين قهراً علم تفصيلى مىشود. وقتى كه من علم داشتم تفصيلاً اين ثوب نجس است، الان شك مىكنم كه آيا آن نجاست سابقى باقى است، اين ثوب بخصوصه شسته شده است يا شسته نشده است. يقين به خلاف ندارم. چون كه يقين به خلاف ندارم موضوع استسحاب محفوظ است. ذيل كه مىگويد ولكن انقضو بيقين آخر يعنى مىگويد اگر يقين آخر آمد لا موضوع على الاستسحاب، خوب آن معنايش يقين تفصيلى مىشود. چون كه تا مادامى كه يقين تفصيلى نيامده است، تفصيلاً ندانستم اين ثوب به عينه پاك شده است، موضوع استسحاب باقى است. بدان جهت هم موضوع استسحاب در اين باقى است و هم در آن ثوب ديگر باقى است. هر كدام را دست بزنيد، يقين به نجاست سابقى داشتيد، الان شك مىكنيد بر اينكه آن نجاست سابقى باقى مانده است يا نه. بله، علم اجمالى داريد كه يكى از اينها باقى نمانده است. خوب يك علم اجمالى بعد جريان الاصلٍ اثرى ندارد. چون كه مخالفت عمليه لازم نمىآيد. فقط مخالفت التزاميه لازم مىآيد. يعنى من بنا گذاشتهام بر دو تا حكمى كه مىدانم يكى از اينها در واقع نيست. فقط بناعاً مخالفت كردهام حكم واقعى را. در بحث خودش ثابت شده است كه مخالفت التزاميه محصورى ندارد. آنى كه محصور است، در مخالفت عمليه تكليف است و بما اينكه در جريان اصلين مخالفت عمليه نيست، هر دو اصل جارى مىشوند. اين يك جواب.
جواب دوّمى عبارت از اين است كه يا شيخ فرضنا انقضوا بيقينٍ آخر تكليف است، يكى از تكاليف الهى است و خودش هم اعم است از علم تفصيل به علم اجمالى. اگر علم پيدا كردى به خلاف حالت سابقه ولو آن علمت تفصيلى نباشد، اجمالى باشد، بايد نقض كنى يقين به حالت سابقه را. غايت الامر اين رواياتى كه اين ذيل را دارد نمىتواند موارد علم اجمالى را شامل بشود. چرا؟ چون كه صدر اگر شامل بشود، ذيل بايد شامل نشود. ذيل شامل بشود، بايد صدر شامل نشود. دو تا كه نمىتواند شامل بشود. افرض اين اخبار كه مذيّل هستند لا تنقض اليقين بالشّك ولكن انقضوه بيقينٍ آخر اينها موارد علم اجمالى را نمىگيرد. ولكن يك اخبارى مطلقه داريم كه آن اخبار مطلقهاى كه هست، لا تنقض اليقين بالشّك. هيچ ذيل ندارد. اين اخبار اين موارد علم اجمالى را مىگيرد. اين جواب را يك خورده توضيح مىدهم تا اين شبهه در ذهن شما نپرد. خوب اين مطلقات فايده ندارد. ذيل در اين روايات كما اينكه اين صدر در اين روايات را مقيّد كرده است، اطلاق در ساير روايات را هم تقييد مىكند. اين شبهه در ذهن شما نيايد. و به جهت اينكه شبهه به ذهن شما نيايد، شيخ نفرمود بر اينكه در استدلالش ذيل در اخبار مقيّد عموم هستند، مخصّص عموم صدر هستند، لا تنقض اليقين بالشّك عموم است. ولكن انقضوه بقينٍ آخر مخصّص آن عمومات است. شيخ اين را نگفت. تا لازمهاش اين است كه ساير عموماتى كه اين ذيل ندارم آنها را هم تخصيص بزنم. شيخ اين جور نگفت. گفت كه روايات مذيّله مجمل هستند. چرا؟ چون كه موارد علم اجمالى به انتقاض يا بايد از صدر خارج بشود كه لا تنقض آن موارد را نگيرد. فقط ذيل انقضوه بقينٍ آخر بگيرد كه نتيجهاش اين است كه استسحاب جارى نيست در هر دو تا. يا بايد آن اخبار به عمومشان اخذ بشود ذيل را تقييد كنيم به علم تفصيلى. بگوييم كه ذيل موارد علم اجمالى را نمىگيرد. چون كه مرادش موارد علم تفصيلى است. چون كه فرمود هم صدر را عمومش را بگيرى، هم اطلاق ذيل را بگيريد كه موجبه جزئيه است با همديگر سازگار نيست تناقض لازم مىآيد، آن روايات مجمل مىشود. من حيث شمولش به موارد علم اجمالى به انتقاض و عدم شمولش مجمل مىشود. حرف شيخ اين بود. بدان جهت مرحوم آخوند اين اشكال را كرده است. خوب افرض آن روايت مجمل شد. اجمال يك خطاب كه سرايت به خطاب ديگر نمىكند. آن رواياتى كه مطلق هستند لا تنقض اليقين بالشّك كه ذيل ندارند، به آنها تمسّك مىكنيم. صدر آنها مىگيرد موارد علم اجمالى را. بدان جهت اين جواب شيخى كه هست يعنى استدلال شيخ مردود است و در اطراف علم اجمالى وقتى كه اصل مثبت تكليف شد، نه اشكالى ندارد. استسحاب جارى است. ولكن مرحوم نائينى قدس الله نفسه الشّريف وجه آخرى گفته است. در عدم جريان استسحاب در اطراف علم اجمالى، آن استسحاب مثبت تكليف بشود يا نافع تكليف بشود. فرقى نمىكند. و اين وجهى كه ايشان فرموده است، مختصّ به استسحاب نيست. بلكه در تمام اصول اين وجهى كه در استسحاب گفته است جارى بشود، آن اصول هم جارى نمىشود در اطراف علم اجمالى. ايشان چه فرموده است؟ اصول عمليه را ايشان تقسيم كرده است به دو قسم.
فرموده است يك اصول عمليه اصول محرزه هستند. يك اصول علميهاى هست كه آنها غير محرزه هستند. اصول محرزه را ايشان به اين نحو بيان كرده است كه مفاد دليل اعتبار آن اصل تعدد به علم است. به مكلّف مىگويد تو عالم هستى. مثل خطاب استسحاب. لا تنقض اليقين بالشّك، نقض يقين به شك نكن، يعنى آن يقينى كه به حدوث الشّىء داشتى، آن يقين به بقاء هم هست. چون كه الان ترتيب اثر ندهى، آن يقين را نقض كردهاى. يقينت را نقض نكن. يعنى آن يقين باقى است. وجداناً آن يقين به بقاء متعلّق نشده است. آن يقين متعلّق به حدوث است. شارع تعبّد مىكند كه آن يقين به حدوث يقين به بقاء است. تعبّد به علم است. از قبيل استسحاب است مثل قاعده...و تجاوز. انّما الشكّ فى شىءٍ لم تجزه يعنى وقتى كه شيئى را گذشتى و فارغ شدى، شك ندارى. آن اصولى كه مفادشان تعبّد به علم است، آنها در اطراف علم اجمالى جارى نمىشود. چرا؟ چون كه اگر بنا بشود آن اصول در اطراف علم اجمالى به انتقاض جارى بشود، دو تا ثوب هر دو نجس بود يكى را شستيم. نمىدانيم كدام يكى است. اگر شارع بگويد آن ثوب را هم مىدانى فعلاً نجس است و اين ثوب را هم مىدانى فعلاً نجس است، اين تعبّد به خلاف وجدان است. من كى مىدانم هر دو نجس است. قطعاً قسم حضرت عبّاسى مىخورم كه دوتايش نجس نيست. شارع تعبّد كرده است مرا به خلاف الوجدان. چون كه تعبّد كرده است به خلاف الوجدان، به اين جهت اصل جارى نمىشود. ولكن به خلاف اصولى كه آنها غير محرزه هستند. كه تعبّد به علم نيست. مثل اين كه شارع مىگويد بر اينكه فرض بفرماييد علم دارم يا آن اناء نجس شده است يا اين اناء هر دو هم در سابق پاك بودند. شارع تعبّد، لا تنقض اليقين بالشّك مىدانى پاك هستند نمىتواند بكند. بر خلاف وجدان است. قطع نظر از لزوم مخالفت عمليه. امّا اگر امر به احتياط بكند كه هم در او احتياط كن و هم در اين احتياط بكن. حكم ظاهرى وجوب الاحتياط است. اين عيبى ندارد. اين فرمايشى است كه ايشان فرموده است روى اين اساس اگر اين مطلب تمام بشود، لازمهاش اين است كه آن اصولى كه در مفاد آنها تعبّد به علم است دليل اعتبار آنها، استسحاب جارى نشود.
اوّل اشكالى كه به اين مرحوم نائينى شده است اين است كه اين حرف شما مبتنى بر اين نيست كه استسحاب مفادش دليل اعتبار، مفادش اعتبار علم بشود كه تو مىدانى اين نجس است و مىدانى كه آن يكى هم نجس است. نه، اگر گفتيم دليل استسحاب مفادش جعل نجاست است در زمان ثانى كه مسلك مرحوم كفايه است. لا تنقض اليقين بالشّك يعنى شارع كه مىگويد نقض نكن يقين سابقى را به شك، يعنى مثل آن متيقّن سابقى فعلاً من حكم جعل كردهام، نجاست جعل كردهام، منتهى نجاست سابقى، نجاست نفسى بود. نجاستى كه فعلاً جعل كرده است حكم ظاهرى طريقى است كه او را منجّز كند. و آن يكى هم نجس است. اگر بگوييم مفاد استسحاب اين است كه جعل نجاست مىكنند، باز اين اصل درست نيست. چرا؟ چون كه بر خلاف وجدان مىشود. شارع بگويد هم او نجس است، هم او نجس است، من مىدانم وجداناً كه دو تا نجس نيست. آن امر به احتياط عيب ندارد. امر به احتياط نمىگويد كه نجس است. مىگويد احتياط كن. امّا اگر بخواهد نجاست جعل كند، آن هم بر خلاف وجدان لازم مىآيد. كلّ شىءٍ طاهر بگويد دو تا اناء هست كه مىدانم يكى نجس شده است، كلّ شىءٍ طاهر هم او را بگيرد و هم اين را بگيرد، گفتيم مخالفت عمليه قطعيه عيب ندارد. چون كه علم اجمالى است. اين تعبّد ممكن نيست. هم آن پاك است و هم اين پاك است. چرا؟ چون كه مىدانم يكى از اينها نجس است در واقع. تعبّد بر خلاف واقع است. پس اگر بنا بوده باشد دليل اينكه اصول محرزه در اطراف علم اجمالى جارى نيست، چون كه تعبّد بر خلاف وجدان مىشود، اين مختصّ به استسحاب نمىشود. و آن اصل محرزى كه دليل اعتبارش تعبّد به علم است، مختصّ به او نمىشود. هر اصلى كه مفادش تعبّد به علم است يا جعل حكمى است كه مىدانم آن دو تا حكم مجعول يكى مطابق با واقع نيست و در واقع نيست، اين تعبّد بر خلاف وجدان است. همان محصور لازم مىآيد. بدان جهت بعضىها گفتهاند مراد از اصول محرزه كه مرحوم مازيا است كه گفته است مراد از اصول محرزه آن اصلى است كه مفادش تعبّد به واقع بشود. ولو خودش واقع نيست حقيقتاً حكم واقعى نيست. كلّ شىءٍ طاهر يعنى هر شىء طاهر واقعى است. تعبّد به او است. ولكن اين طهارتى كه هست، حقيقتش تعبّد است. ولكن متعبّد به طهارت واقعى است. كلّ شىءٍ حلال متعبّد به حلّيت واقعيه است. اينها اصول محرزه هستند. اگر ملاك اصول محرزه اين بوده باشد كه آن جا انسان تعبّد به هر دو تا مىشود كه خلاف وجدان لازم مىآيد در آن اصول ديگر هم جارى مىشود. در غير امر به احتياط. در اصول ديگر هم كه مىدانيم مفاد آنها وجداناً در واقع نيست هر دو تا، آن تعبّد به خلاف وجدان است. ولكن حلّ اين مطلب اين است كه در اطراف علم اجمالى اصول جارى مىشوند اگر مثبت تكليف بشوند. چه اصول محرزه بشوند به آن معنايى كه مرحوم نائينى مىفرمايد و چه آن اصول محرزه بشود به آن معنايى كه مرحوم صاحب كفايه مىگويد. فرقى ندارد. اصول جارى مىشود. و الوجه فى ذالك اين است كه هر طرف يك اصل دارد. اين طرف يك اصل دارد. اين خطاب لا تنقض انحلالى است. اين طرف كه اين ثوب است اين خودش يك مورد از استسحاب است كه يقين داشتم اين ثوب نجس است، شك دارم در طهارتش. آن ثوب ديگر، استسحاب ديگر است. لا تنقض انحلالى است. در او هم يقين به نجاست سابقه داشتم. الان هم شك دارم. در هر كدام از اينها شارع بگويد بر اين بگويد كه تو علم دارى، خوب اين تعبّد بر خلاف وجدان نيست. چون كه احتمال مىدهم در واقع هم نجس بوده باشد. نجاست سابقى باشد. به اين يكى هم كه نگاه مىكنى، در اين هم احتمال مىدهم كه نجس واقعى باشد شارع مىگويد كه علم دارى. شارع به هر دو نجاست جعل بكند هر دو ممكن است. چون كه احتمال مىدهم اين نجاست واقعى داشته باشد يا احتمال مىدهم كه نه، اين يكى داشته باشد. هر دو تا هست. منتهى من مىدانم مجموع نيست. مجموع مىشود مخالفت التزاميه. اين مخالفت التزاميه محصورى ندارد. هم اين شمشير برّندهاى است كه هم حرف شيخ را دو تكّه مىكند و هم حرف مرحوم نائينى را. آن چيست؟ اين دو تا بزرگوار هر دو ملتزم هستند. دو تا انائى بوده باشد كه در سابق يكى نجس بود آن اناء شرقى كه آن ور گوشه است، او در سابق نجس بود، آن انائى كه در طرف غرب است، آن هم به عينه طاهر بود. من بعد علم اجمالى پيدا كردم يا آن انائى كه در طرف غرب بود و پاك بود او نجس شده است ديشب كه اهلاً دو اناء هر دو نجس است. يا آن انائى كه در طرف شرق بود او پاك شده است كه الان هر دو پاك هستند. الان علم دارم يا هر دو پاك هستند و يا هر دو نجس هستند. اين را علم دارم. حكم اين چيست؟ يك دفعه ديگر مىگويم. يك انائى در طرف شرق بود كه يقيناً نجس و آن اناء در طرف غرب يقيناً پاك، بعد علم پيدا كردم يا آن پاك نجس شده است و يا آن نجس پاك شده است. يعنى قهراً يا هر دو پاك هستند فعلاً يا هر دو نجس هستند. هم شيخ و هم مرحوم نائينى مىگويند اين علم اجمالى منجّز نيست. در ما نحن فيه استسحاب طهارت در آن اناء غربى جارى مىشود و استسحاب نجاست هم در آن اناء شرقى جارى مىشود. مسلك هر دو تا همين است. برويد هم شيخ در رسائل دارد و هم در تقيداتشان ايشان دارد در بحث علم اجمالى كه شرايط تنجيز است. در ما نحن فيه مىگوييم يا مرحوم نائينى چه شده است؟ استسحاب نجاست او و استسحاب طهارت او اين تعبّد به خلاف وجدان است. من مىدانم كه دو تا يا پاك هستند و يا دو تا نجس هستند. يكى پاك و يكى نجس نيست. مىدانم اين را. اين چه شد؟ چه جور ملتزم شديد؟ شيخ هم همين جور است. چه جور آن جا تناقض ما بين صدر و ذيل لازم نيامد يا شيخ؟ اگر مىآمد كه همه جا لازم مىآمد. بدان جهت در ما نحن فيه اين حرف درست نيست. استسحاب جارى است. تعبّد به علم كه مىدانى اين نجس است، اين تعبّد به علم حقيقى نيست. تعبّد به علم است. يعنى اگر نجاست واقعى داشته باشد منجّز است. اين معنايش اين است. به تو منجّز است. به جهت ترتّب آن اثر است. آن اثر هم مترّتب مىشود. بدان جهت مىگويند مفاد دليل اعتبار استسحاب تعبّد به علم عملى است. يعنى من حيث العملى كه هست، يعنى چه جور علم داشتى به نجاست واقعيه او علم منجّز بود، شارع كه تعبّد به علم مىكند تا آن اثر مترتّب بشود. و الاّ علم، علم حقيقى نيست. و اين هم ممكن است و مترتّب مىشود. اين هذا كلّ قطع نظر از مسأله ما.
در اين مسأله ما يك خصوصيت ديگرى هست كه ابتداعاً گفتم در اصول بحث نشده است و آن خصوصيت اين است كه ايشان در عروه فرض كرد يكى از انائين را بيّنه قائم شد كه من تطهير كردم اناء معيّن را يا آن اناء معيّن را من خودم تهطير كردم. ثوب معيّن را من خودم شستم. در ما نحن فيه گفته شده است اگر استسحاب در اطراف علم اجمالى به تكليف مثبت بشود استسحاب جارى بشود در اين مثل اين مثال جارى نمىشود. چرا؟ چون آن ثوبى را كه من طشت گذاشته بودم كنار حوض و هِى يك ساعت زحمت كشيدم با شستن علم تفصيلى پيدا كردم كه آن ثوب كه يقيناً نجس بود علم تفصيلى پيدا كردم كه او پاك شد. يا آن بيّنه قائم شد كه آن ثوب پاك است كه مثل همان علم تفصيلى است. بعد وقتى كه مشتبه شد، آنى كه من علم تفصيلى پيدا كردهام به انتقاض حالت سابقه او مورد استسحاب نيست. چون كه آن جا موضوع استسحاب تمام شده است. گفتيم ارشاد است. لا تنقض اليقين بالشّك و لاكن انقضو بقين آخر يعنى آخر آمد موضوع استسحاب تمام مىشود. آنى را كه من كنار حوض مىشستم آن ثوب معيّن در او موضوع استسحاب تمام شده است. مىماند آن يكى. آن يكى لا تنقض اليقين بالشّك ندارد. ولكن آن يكى ثوب. اگر احتمال مىدهم كه به او مطهّر واقع شده است عيبى ندارد در آن يكى استسحاب نجاست اگر احتمال مىدهم كه آن يكى شسته نشده است و در نجاستش باقى است آن هم موضوع استسحاب نيست. چون كه آن يكى را علم دارم به حصول طهارت. و در اين يكى هم، يعنى در آن جا علم به وقاع دارم نه شك. نسبت به اين ديگرى هم موضوع استسحاب تمام شده است. اين شبهه اين شده است كه فرق است ما بين اينكه دو تا ثوب نجس بشود و بعد من علم اجمالى پيدا كنم كه يكى پاك شده است. آقاى بيّنه كدام يكى بود؟ نمىدانيم كدام يكى بود. امّا يكى پاك شده است. آن حرف مرحوم شيخ درست نيست. مرحوم نائينى درست نيست. استسحابها جارى است. ولكن در اين مثل اين مثالى كه هست آن صحبت نيست. من علم تفصيلى داشتم. و بيّنه به آن تفصيل شهادت داده است. بدان جهت در ما نحن فيه استسحاب نمىماند. تمسّك به استسحاب در ما نحن فيه تمسّك به عام است در شبهه مصداقيه. اگر من در اين اناء استسحاب نجاست بكنم، اين احتمال مىدهم همان مصداقى باشد كه از استسحاب خارج است، موضوع استسحاب در او تمام شده است. تمسّك به استسحاب در اين اناء كه فعلاً نمىدانم كدام يكى بود. و تمسّك به استسحاب در آن اناء تمسّك به عام است در شبهه مصداقيهاش. چون كه يكى از اينها خارج شده است. اين اشكال مختص به مقام است. يك جواب دندان شكن كه يادتان بوده باشد كه ما قبول داريم وقتى كه علم تفصيلى آمد ديگر موضوع استسحاب نيست. ولكن علم تفصيلى مادامى كه باقى است موضوع استسحاب نيست. و امّا اگر علم تفصيلى مبدّل به علم اجمالى شد كما هو الفرض الان علم تفصيلى ندارد. نه در اين اناء و نه در آن اناء. در يكى از اينها علم تفصيلى سابقاً داشت. ولكن الان ندارد. الان يقين دارد اين ثوب نجس بود احتمال مىدهد همان نجاست سابقه در اين ثوب باقى بماند. مورد استسحاب است ديگر. اين يكى هم همين جور است. سابقاً نجس بود. احتمال مىدهد عين نجاست سابقى در اين باقى بشود. مورد استسحاب است. موضوع ما در ما نحن فيه استسحاب علم و شك است. نه امر واقعى است مثل خمر و خل كه دائر مدائر واقع بشود. اين علم و شك است كه تا مادامى كه علم باقى است به انتقاض استسحاب جارى نمىشود. چون كه موضوع استسحاب نيست كه. و امّا اگر علم زايل شد يعنى مبدّل به علم اجمالى شد كه شك در اطراف توليد شد، موضوع استسحاب زنده مىشود و استسحاب جارى مىشود و هيچ محصورى ندارد. اين جا تمسّك به عام در شبهه مصداقيه نيست. چون كه وقتى كه علم تفصيلى مبدّل به علم اجمالى شد آن علم تفصيلى نداريم كه استسحاب او را نگيرد. علم تفصيلى نيست تا بگوييم كه موضوع استسحاب تمام شده است. علم، علم اجمالى است. علم اجمالى باشد كه در اطراف جمع مىشود و استسحاب جارى مىشود و نتيجهاش هم حكم به نجاست ملاقى است. و الله سبحانه هو العالم.
|