|
جلسه 645
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:645 ب
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:8/10/1370
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
صاحب العروه قدس الله نفسه مىفرمايد: اگر شخصى در حالى كه عبادت را انجام مىدهد كه محلّ الكلام در مقام وضو است و در اين حكم وضو با غيره من العبادات مشترك است. چون كه در تمامى عبادات معتبر است قصد الخلوص و الخلّو من الرّيا حين العمل شك مىكند كه آيا قصد من و نيّت من بر اتيان اين عبادت در او ريايى هست يا ريايى نيست. اين را مىدانيد كه اگر عمل را كما اين كه ديروز گفتيم تمام بكند بعد العمل شك كند در علمى كه سابقاً اتيان كرده بودم ريايى در آن عمل بود يا نبود، قاعده فراغ يعنى رواياتى كه قاعده فراغ را معتبر مىدانند كلّ ما مذى من صلاتك و طهورك فشكشت فيه و شكّ كليس بشىء كلّما شكشت فيه من ما مذى فامضه كماهم اين روايات مقتضاى اطلاق و عمومشان عدم الاعتنا است به اين شك بعد الفراغ كه ساير الشّقوق فى البطلان. و امّا اين شك اگر حال عمل و اثنا العمل بوده باشد كه در اثنى العمل شك مىكند و تردد مىكند قصد من اخلاص است يا نيست. فرمود در اين صورت عمل محكوم به بطلان است. چرا؟ حيثٌ كه از شرط صحّت العمل شرط صحّت العمل اخلاص است در آن عبادت. و بما اين كه اين شخص آن اخلاص را احراز نكرده است عمل محكوم به بطلان مىشود. يعنى اكتفا به اين عمل نمىتواند بكند. مثل كسى كه در حال الصّلاة شك كند كه وضو دارم، طهارت از حدث دارم يا ندارم. اكتفا به آن صلاة نمىتواند بكند اگر احراز طهارت را نكند.
و امّا اگر احراز طهارت را بكند مثل اين كه يادش افتاد كه قبلاً وضو گرفته بود. ولكن شك مىكند كه آن وضو را به هم زده يا نزده است استسحاب وضو را كرد، وضو احراز مىشود شرط و صلاة را تمام مىكند. كانّ فرمايش صاحب العروه اين است كه وقتى كه شك كرد در اين عمل كه عملش اخلاص دارد يا در او ريا هست اين عمل كافى نيست. يعنى نمىتواند اخلاص را احراز كند. خوب ما حساب بكنيم ببينيم مىتواند يا نمىتواند. اگر يادتان بوده باشد عرض كرديم آنى كه متصوّر است در ريا، اين است كه تارتاً ريا داعى مستقل است الى العمل. ولكن امر شارع دائميت ندارد. فقط امر شارع مورد ريا را درست مىكند. و موضوع ريا را درست مىكند. مثل اين كه اگر شارع به صلاة الّيل امر نكرده بود موضوع براى ريا به آن صلاة نبود. مثل اين كه شارع به صلاة پنج ركعتى امر نكرده است. شخصى صلاة پنج ركعتى بخواند رياءً. خوب امر ندارد. ريا محقق نمىشود. اين امر شارع فقط مورد ريا را درست كرده است. ولكن تمام الدّاعى بر اتيان اين صلاة الّيل از اين شخص اين است كه نشان بدهد به مردم كه من آدم خوبى هستم. به من بگوييد آدم خوب. تمام داعىاش اين است كه در بعضى سلاطين جور و...جور متصوّر مىشوند عمل را اتيان مىكنند. هيچ حساب خداوندى نيست. به جهت اين كه مردم را گول بزنند كه ما آدم خوبى هستيم. نعم العبد هستيم. عبد صالح هستيم. تارتاً ريا اين جور مىشود.
و اخرى گفتيم نه هم امر شارع و هم اين ريا به مجموعهما داعى هستند كه اين عمل را اتيان بكند. تنها اگر امر شارع به صلاة الّيل بود، اتيان نمىكرد. تنها نشان دادن خودش به مردم كه آدم خوبى هستم اين بود، باز صلاة الّيل را اتيان نمىكرد. مىگويد هم خدا، هم خرما. هم شارع امر كرده است و هم اين غرض در او هست، پس بلند شوم اين صلاة
الّيل را بخوانم كه مجموع بما هو المجموع دعوت الى العمل كرده است. گفتيم اين هم يك قسم ريا است. عمل باطل است. كما تقدّم. قسم ديگر اين بود كه نه كلٌّ من امر الشّارع و الرّيا هر كدام داعى مستقل است. اگر اين مردم نمىديدند و خيال نمىكردند كه من آدم خوبى هستم باور نمىكردند، باز من اين صلاة الّيل را اتيان مىكردم. اگر امر شارع نبود و فقط خيال كردن مردم بود كه من آدم خوب هستم باز اتيان مىكردم. هر كدام داعى مستقل است. منتهى الان هر دو تا جمع شده است. هم امر شارع است و هم اين جماعت هستند. اعتقاد مىكنم بر اين كه من آدم خوبى هستم. اين هم يك قسمش بود كه كلٌّ من الرّيا و امر شارع داعى مستقل و دائميت مستقله داشت.
قسم ديگر عبارت از اين بود كه نه امر شارع دائميت مستقله داشت. فقط اين ريا مؤكّد دائميت بود. امر شارع نبود اصلاً اتيان نمىكردند. مردم خيال بكنند يا نكنند. امر شارع دعوت كرده است مرا به عمل. ولكن وقتى كه ديدم مردم مىبينند عمل مرا، امر شارع دائميتش مؤكد شد اين دائميت. به دائميت امر شارع يك چيز ديگر هم آمد و او را مؤكّد كرد. كه مثال مىزدم مثال آن رفيق از سفر آمده است كه مىرفت به ديدنش، در وسط راه گفتند كه پدرش هم مرحوم شده است. آن وقت مىگويد رفتن من دائميتم قوى شد. قوّت گرفت. مثل او كه مثال زدم. در تمامى اين صور حكم كرديم به بطلان عبادت الرّيا. ولكن عرض كرديم خدمت شما در آن جايى كه ريا داعى مستقل است يا امر شارع با ريا مجموعش دائميت دارد به حيثٌ كه هيچ كدام از اينها مستقل نيست تنها بود دعوت الى العمل نمىكرد، آن جا گفتيم بطلان على القاعده است. چون كه قصد تقرّب ندارد اصلاً اين شخص. جايى كه داعى فقط ريا است، روايات ريا هم نبود، مىگفتيم در آن دو قسم عمل باطل است. چرا؟ چون كه قصد قربت ندارد. قصد قربت اين است كه عمل را به دائميت امر شارع به ذالك العمل اتيان كنيم. در جايى كه امر شارع هيچ دائميتى ندارد، يا دائميت مستقله ندارد تنها بود دائميت نداشت، اين قصد قربت موجود نيست. در آن دو قسم اخيرى كه هر كدام دائميت مستقله داشتند يا ريا مؤكّد بود اينها گفتيم كه از روايات استفاده مىشود كه عمل به ريا باطل مىشود. اخلاص معتبر است. قطع نظر از قصد تقربّ اخلاص معتبر است. چون كه اخلاص نيست عمل باطل است.
سؤال؟ صلاة كه كلّما مذى من صلاتك يعنى عنوان صلاة موجود شده است. كسى كه بعد از نماز شك مىكند كه وضو داشتم يا نه، متعلّق تكليف نمىداند موجود شده است يا نه، ولكن عنوان صلاة مىداند اصل اين صلاة وجود پيدا كرده است. اين جا مىداند اصل صلاة موجود شده است قاعده فراغ.
سؤال؟ متعلّق امر عبادت نيست. متعلّق امر صلاة است. اقيم الصّلاة. اذا قمت من الصّلاة. آن عبادت يعنى شرطش قصد تقرّب است.
سؤال؟ ركن باشد. طهارت ركن است. ركوع ركن است. سؤال؟ آن عنوان قصدى است. اين قصد تقرّب اخلاص است. قصد صلاة اليّل را كرده است. عنوان قصدى شكّ در وجود است. اين شكّ در قصد تقرّب اخلاص است كه شرط صحّت است. پس در ما نحن فيه كه هست، در ما نحن فيه در اين دو قسم اخيرى چون كه اخلاص معتبر است، مىگفتيم عمل باطل است. خوب على هذا مىگويم اگر شك كردم كه آيا من در حال حاضر كه نماز مىخوانم ريا دارم يا ريا ندارم اين صلاة اليّل را مىخوانم ريا دارم يا ريا ندارم، وضو مىگيرم ريا دارم يا نه، اولاً اين شك متصوّر نيست. شكّ بمعنا التّردد. از فاعل حين العمل در آن امورى كه علم عامل به آنها علم حضورى است. مثل القصد. آن امورى كه عمل العامل به آنها علم حضورى است، نه علم حصولى. در آنها شك متصوّر نمىشود. آنى كه معقول است، معقول اين است كه سابقاً ريا كردهام در اين عمل يا نه. يا نمىدانم بعد از اين شيطان گول مىزند در اين عمل ريا مىكنم يا نه. اين معقول است. و امّا آتى بالعمل حين العمل متردد باشد كه انّما اعطى به فيه الرّيا هست يا نيست. اين متصوّر نيست. چون كه گذشته باشد آنى كه معلوم بالنّفس بود حضوراً وقتى كه زمان گذشت، عمل به او مىشود حصولى. و امّا تا مادامى كه انسان آن شىء حاضر عند النّفس است كه مفروض ما اين است، شك متصوّر نيست. ممكن است انسان چيزى كه علمش به او حصولى است در او شك كند. شك هم در او مىشود. نمىدانم وضو گرفتهام يا اگر گرفتهام الان وضو دارم يا ندارم. شك مىكنم در اين. و امّا چيزى كه فرض كنيد علمش به او حضورى است كه الان گرسنه هستم يا نيستم. اين ديگر شك نمىشود در اين. قصدم از اينها است كه الان من فلان شىء را مىدانم يا نمىدانم. اين نمىشود. بدان جهت گفتهاند كه مسألهاى هست در باب صلاة كسى كه در ركعات صلاة شك كند اگر ظن داشته باشد به يك طرف بايد به نام ظنّش بگذارد. در حال تردد بوده باشد، بنا مىگذارد در بعضى شكوك صحيح هستند بناى بر اكثر مىگذارد و صلاة را تمام مىكند. آن جا يك مسألهاى ذكر كردهاند كه انسان مصلّى نداند كه شك است يا ظن. شك دارد كه دو ركعت خوانده است يا سه ركعت. ولكن نمىداند اين ظن به سه ركعت دارد يا شك است فقط در دو و سه. بعضىها اشكال كردهاند كه نمىشود. متصوّر نيست. چرا؟ چون كه آن هم همين جور است. شك از صفات نفسانيه است كه علم نفس به آنها علم حضورى است. در آن اثنا انسان شك كند، من شك دارم يا ظن دارم، اين معناى معقولى ندارد. چون كه ظن ترجيح عن الطّرفين است. نفس ترجيح بدهد. نفس اگر ترجيح مىدهد ظن است. نمىدهد شك است. بدان جهت در ما نحن فيه آن شخصى كه غافل است غافل متصوّر مىشود انسان از علم حضورىاش غافل بشود نفس. ولكن شك به معنا التّردد در او كه آيا اين جور است فعلاً يا اين جور نيست اين صفت نفسانى كه علم نفس به او حضورى است، اين يك معناى معقولى ندارد. فرضنا اگر فرض كرديم معقول است. فرض كرديم به قول ايشان به زور كسى گفت معقول است. خيلى خوب به زور ما هم قبول كرديم كه معقول است. شك كرد اين شخص ريا دارد يا نه. اگر شكّش در قسمين اوّلين بود كه يعنى احتمال مىدهد كه داعى مستقلّش فقط ريا است. امر شارع هيچ دائميّت ندارد. يا امر شارع با ريا احتمال مىدهد مجموع داعى هستند. هيچ كدام دائميت مستقله ندارند. اين جور باشد بله عمل محكوم به بطلان است. چرا؟ چون كه قصد تقرّب محرز نشده است. چه جور طهارت شرط در باب الصّلاة است، قصد تقرّب معتبر در باب صلاة است. عمل را به دائميت امر شارع اتيان بكند. به حيثٌ كه امر شارع دعوت كند. دعوت آن وقت مىشود كه استقلال داشته باشد به اتيان عمل. و محكوم به فساد است. امّا شكّ در قسمين اخيرين بكند كه آيا امر شارع مىدانم داعى مستقل الى هذا العمل است. مىدانم اين را. احتمال مىدهم ريا هم داعى مستقل باشد. يا احتمال مىدهم ريا مؤكّد اين داعى بوده باشد. اگر اين باشد استسحاب مىكند عدم تأكّد را. اين امر شارع كه فعلاً داعى به اين عمل است كه قصد قربت بالوجدان محرز است. شكّ در اخلاص است. مىگويد اخلاص اين است كه آن عملى كه به حساب خدا اتيان مىكنى حساب غير خدا در او داخل نشود. اين بود ديگر. خوب شك دارم بر اين كه امر شارع كه داعى به اين عمل است مؤكّد شده است به آن رؤيت النّاس و ارائة العمل لنّاس مؤكّد شده است. استسحاب مىگويد نه مؤكّد نشده است. در جايى كه حدوث ريا در اثنا احتمال بدهيم كه پر واضح است. استسحاب، استسحاب عدم محمولى است. اول كه قصد قربت داشتم،
سؤال؟ معناى اخلاص اين است كه حساب غير خدا داخل نشود. غير از اين بود قصد تقرّبى داشته باشد كه حساب غير خدا داخل نشود. اگر بر اوّل امر قصد تقرّب بود و حساب خدا هم داخل نبود در اثنا شك بكند كه محلّ كلام اين است. در اثنا شك مىكند كه فعلاً اين جور است، مىگويد اين از اول به حساب خدا بود و به حساب غير خدا مؤكّد نبود داعى داخل نشده بود و الان كما كان. مثل استسحاب طهارت. و اگر از اوّل شك دارد كه الله اكبر كه شروع مىكند نمىداند در اين صلاة ليلش غير امر خدا تأكيدى آورده است يا نياورده است مىگويد اين امر شارع كه داعى است. نمىدانم دائميت اين به شىء آخرى مؤكّد شده است كه حساب النّاس است يا نيست استسحاب مىكند...پس بدان جهت اخلاص خلّو العمل عن الشّرك است. آنى كه در لسان روايات اين بود كه من عمل لى و لغيرى. من براى خدا عمل مىكنم وجداناً نمىدانم براى غير عملى مىكنم به يكى از...استسحاب مىگويد نه. و امّا در قسم اولين هم اصلاً شك دارم كه عملم براى خدا هست يا نه. اصل براى خدا بودن هست يا نه. آن شك است. در اصل قصد تقرّب محكوم به بطلان است و اين يكى شك است در اخلاص و اخلاص اين است كه عمل خالى بشود از قصد الغير. از حساب غير خدا خالى بشود. حساب خدا در اين عمل هست و حساب غير خدا هم نبود. الان هم نيست. احراز كردم لا تنقض اليقين بالشّك. مثل ساير شرايط. اين جا يك نكتهاى مىماند. نكته خيلى مهم است اگر توجّه بفرماييد. اختصاص به مقام ندارد. در تمام مواردى كه نظير ما نحن فيه هست جارى مىشود و آن اين است كه يكى از شماها حقّش اين بود كه اشكال بفرمايند. آن اشكال اين است چه فرق است ما بين جايى كه مجموع امر شارع و مجموع ريا اين مجموعشان داعى الى العمل بشود. به حيثٌ كه هيچ كدام دائميت مستقله ندارد. گفتيد اگر آن جا شك كند عمل محكوم به بطلان است. اين جور گفتيم ديگر. و فرق چيست ما بين آن صورتى كه حكم به بطلان كرديم و ما بين آن جايى كه احتمال مىدهند امر شارع كه دائميت مستقله دارد، ريا هم دائمست مستقله داشته باشد. چون كه اين دو تا اگر دائميت مستقله داشته باشند فعلاً دائميت در عمل مجموع است. چون كه بگوييد يكى داعى است آن ديگرى اگر هر دو موجود بود و داعى مستقل بود گفتيم عند اجتماعشان مجموع داعى مىشوند. چرا؟ چون بگوييم اين جا داعى است دون آن ديگرى ترجيح بلامرجّح است، بگوييم آن داعى است، دون اين ديگرى ترجيح بلامرجّح است اجتماع الى المستقله وقتى كه شيئى با هر كدام از اين دو شىء صادر مىشود آن دو شىء هر دو موجود شدند، دو تا تير خورد به قلب شخص. يكى را زيد زد، يكى را هم در همان آن زد كه در هر دو در آن واحد وارد به قلب انسان شدند. اين هم رفت به آن دار فانى. اين قتل موجود شده است. هر كدام تنها بود مىكشت اين را. الان ولكن هر دو موجود شدهاند. شما چه مىگوييد؟ مىگوييد كه نه قتل مستند به دو تا است. به مجموع. اين جور مىگوييد ديگر. بدان جهت در ما نحن فيه در جايى كه هم ريا امر شارع داعى مستقل است، احتمال هم بدهد بر اين كه ريا هم داعى مستقل است اگر ريا داعى مستقل باشد، مجموع داعى الى العمل است. و استسحاب عدم انضمام الرّيا كه ريا منضم نيست، اين اثبات نمىكند كه عمل تمام استنادش به امر شارع است. مثبت مىشود. در آن جايى كه ملتزم شديم هم امر شارع داعى مستقل است و هم ريا داعى مستقل است، اين در اجتماع مجموع داعى بر عمل مىشود. وقتى كه مجموع داعى بر عمل شد، عمل مستقلاً مستند به امر شارع نمىشود. مجموع داعى است. پس در صورتى كه ما شك كنيم ريا داعى مستقل است يا نيست، استسحاب عدم انضمام الرّيا اثبات نمىكند كه امر شارع فعلاً داعى مستقل است. اين را اثبات نمىكند. و بما اين كه شرط اين است در صّحتّ عمل كه داعى مستقل فعلاً بايد امر شارع بوده باشد لا غير، اين معنا اثبات نمىشود. اصل مثبت مىشود. به خلاف قسم رابع.
در قسم رابع امر خدا داعى مستقل است. احتمال مىدهم تأكّد آن داعى مستقل را. اصل مىگويد تأكّد پيدا نكرده است. همان داعى مستقل كه بالوجدان محرز است، او مؤكّد نشده است. قصد اخلاص احراز مىشود. و امّا در جايى كه احتمال بدهيم آن ريا داعى مستقل است كه امر شارع كه اگر هر دو داعى مستقل شدند مجموعشان داعى مىشوند لا يكى بخصوصه كه امر شارع باشد يا آن ديگرى باشد ترجيح بلامرجّح است پس آن جا استسحاب عدم انضمام الرّيا كه آن داعى مستقل ديگر نيست، اثبات نمىكند كه عمل مستند است مستقلاً به امر الشّارع فعلاً بالفعل. اين مثبت مىشود. پس چه فرق است بر اين كه آن جا حكم به بطلان كرديم، و در ما نحن فيه اصل احراز كرديم. آن جا هم حكم به بطلان مىشود. چون كه اصل فايدهاى ندارد. اخلاص را احراز نمىكند. چه جورى كه آن جا اخلاص احراز نمىشود، اين جا هم احراز نمىشود. اصل فايدهاى ندارد. اين نكته و اشكالى است كه ذهن بعضى فقها را گرفته است در مقام. بدان جهت در مسألهاى كه فردا عنوان خواهيم كرد راه ديگرى رفتهاند غير از راه صاحب العروه كه مسأله انضمام ساير الدّواعى. ولكن جوابش پرواضح است. نه اين اصل مثبت نيست. فرق دارد. چرا؟ چون كه ما كه مىگوييم دو تا داعى مستقل جمع شدهاند هر دو داعى هستند، نه اين كه يك دائميّت كه آن يك اصل دائميت به دو تا موجود مىشود. ما اين را نمىگوييم. زبانمان لال كه اين را بگوييم. اين در جايى است كه امر شارع داعى مستقل نباشد. ريا هم داعى مستقل نباشد. جمع شدند يك داعى مىشوند. اين جا مىگوييم كه يك داعى به مجموع باطل شده است. قصد تقرّب نيست. على القاعده اين عمل محكوم به بطلان است اين عبادت.
و امّا در جايى كه هر دو داعى مستقل بوده باشند ما نمىگوييم كه اصل يك داعى به دو شىء موجود شده است. اين را نمىگوييم. اين خلاف الواقع است. مثل اين است كه يك مثالى برايتان بگويم. نه اين كه تصرّف در مال الغير حرام است، نه اين كه اثير العنبى بعد القليان و قبل از ذهاب ثلثين شربش حرام است، كسى اثير عنبى كه مال الغيراست، ملك غير است دزديده است و آورده است و جوشانده است و قبل از ذهاب الثّلثين مىخورد. اين...كه مىكند و مىخورد اين چند عمل حرام را مرتكب مىشود؟ يك شرب بيشتر نيست. مىگوييم كه نه اين دو تا عقاب دارد. دو تا حرام را مخالفت كرده است. يكى شرب الاثير كه قليان پيدا كرده است قبل از ذهاب الثّلثين، يكى هم اكل مال الغير عدواناً. عدواناً مال الغير را خورده است. دو تا عقاب دارد ديگر. مىگوييد بله، دو تا حرمت كه در مورد جمع شد مىشود يك حرمت مؤكّده. نه اين كه اصل حرمت يكى است. حرمت تأكّد پيدا مىكند. يكى شكم ديگرى مىرود. تأكّد پيدا مىكند. در موارد دعاوى مستقله هم اين جور است. اينها كه جمع شدند يك داعى مىشوند.يك داعى شكم گنده دار. گنده دارند اين داعيّه. شكم گنده دارد. بدان جهت مىگوييم كه استسحاب اين است كه اين شكم گنده نشده است. اين دائميّت مؤكّد نشده است. همان اخلاص معنايش همين است. استنادش به امر الشّارع مستقلاً كه مستند به امر شارع است بالوجدان محرز است، احتمال مىدهد اين گنده شده باشد و تأكّد پيدا كرده باشد. مىگوييم اصل اين است كه تأكّد پيدا نكرده است يادتان باشد اين مطلبى است كه مسائل آتيه را حل خواهد كرد.
فرق ما بين دو تا داعى كه عند الاجتماع دائميت پيدا مىكنند، مستقلاً دائميّت ندارند، فرق ما بين اين و ما بين آن اجتماع دو تا داعى كه اگر جمع هم نمىشدند هر كدام دائميّت مستقله داشتند فرقشان اين است. كه در صورت اوّل عند الاجتماع اصل دائميّت پيدا مىشود. ولكن به خلاف صورت ثانيه. در صورت ثانيه اصل دائميّت پيدا شده است لا محال. به اين دوّمى به دو تا آن دائميّت مؤكّده مىشود. دائميّت تأكّد پيدا مىكند. وقتى كه تأكّد پيدا كرد شك كرديم كه آيا دائميتى كه بالوجدان محرز است امر شارع مؤكّد شده است به داعى مستقل ديگرى يا نه استسحاب مىگويد كه نه مؤكّد نشده است. يحرز به الاخلاص. اخلاص معتبر در عبادت در اين قسمين اخيرين غير از اين نبود كه به آن حساب خداوند كه عمل اتيان مىشود به آن حساب، حساب غير خدا داخل نشود. ثمّ من ما ذكرنا يعلم اين ريايى كه ما ملتزم شديم دو تا حكم دارد. يك حكمش اين است كه يكى از محرّمات الهيه است. مثل الكذب و الغيبة بلكه بالاتر از آنها از معاصى كبيره است اين ريا كه به حدّ شرك است. شرب بالله العظيم است شرك عملى. وقتى كه اين ريا از محرّمات شد، يك حكم وضعى هم دارد و آن حكم وضعى اين است كه عبادت را باطل مىكند. عمل را باطل مىكند كما ذكرنا. هر جا داخل شد عمل باطل مىشود. اين حكم اوّل كه گفتيم ريا حرام است و از معاصى است، اين مختص به عبادات است. آن عباداتى كه خداوند متعّال آنها را اختيار كرده است كه به آنها تخضّع كنند و خشوع به خداوند متعّال بكنند در آنها ريا حرام است. و امّا واجبات توسّليه كه آنها اختيار در آنها عبادت نشده است، در آنها كسى ريا بكند فعل حرامى نكرده است. انسان قرض مردم، طلب مردم را در سر موعد مىدهد كه مردم خيال كنند بر اين كه از اين شخص از خدا مىترسد. اين اگر يك قرينهاى نصب كند يا فعلش حكايت از اين باشد داخل كذب است. و الاّ اگر قرينهاى نباشد مىگويد من اگر اين جور حسابم را دادم مردم مىگويند آدم خوب است خصوصاً هم كه ريش هم گذاشته است. مىگويند آدم خوبى هست. اين فعلش فعل حرمتى ندارد. اين فعلش يك فعل حرامى مرتكب شده است نه حرمتى ندارد. چرا؟ چون كه شارع كه امر كرده است به وفا الدّين غرض تعبّد الله نيست. غرض اين است كه متعلّق حاصل بشود. متعلّق حاصل شده است. تكليف هم ساقط مىشود و عمل محرّمى هم دليل نداريم كه حرمتى را آنى كه ما دليل داشتيم آن اين است آن عملى كه بايد براى خداوند اتيان بشود كه تعبير از او به عبادت مىشود. خداوند متعّال امر كرده است عباد را به آنها، كسى در آنها خدا را بگذارد يا كسى ديگر را بگذارد اتيان كند براى كس ديگر يا او را هم ادخال با خدا بكند أنا خير شريكٍ ان عمل لى و لغيرى...لغيرى يا...لمن عمله كه غيرى كه در روايات بود. كلام ما اين است كه ادلّه حرمت الرّيا قاصر است غير العباداتى كه هست غير العبادات را نمىگيرد. مثلاً آن رواياتى كه از آنها حرمت استفاده مىشد.
از آن رواياتى كه حرمت الرّيا از آنها استفاده مىشد كه ريا حرام است، اين روايت بود، اين صحيحه على ابن جعفر بود كه در باب 12 از ابواب مقدّمات العبادات بود. محمد ابن على ابن الحسين ابن...فى كتاب عن عقاب الاعمال عن ابيه كه على ابن الحسين است عن محمد ابن يحيى العطّار است، عن...الخراسانى كه نيشابورى است عن على ابن جعفر عن اخيه موسى ابن جعفر (ع). عن ابيه عن آبائه صلوات الله عليه قال رسول الله يعمل...الى النّار فيقول لهم...النّار در جلد اوّل، باب 12، روايت 1، يؤمر برجالٍ الى النّار كه اينها را توى آتش بيندازيد...جهنّم مىگويد به آنها يا اشقيا ما كان حالكم؟ اشقيا يعنى مرتكب شدهاند فعل مقبوض را ديگر. يا واجب را ترك كردهاند اشقيا ما كان حالكم؟ قالوا كنّا...غير الله. خوب ظاهر عبارت اين است كه آن جايى كه ما مكلّف بوديم كه عمل را لله اتيان بكنيم لغير الله اتيان مىكرد كه همان ادلّه ريا است. حرمت الرّيا است. كنّا نعم لغير الله يعنى آن جايى كه مأمور بود و ما امروا الاّ ليعبدوا الله كه آن عبادت را براى خداوند اتيان بكند، آن جا لغير الله عبادت مىكرديم. به ما گفتهاند خضوع ثوابتٌ من ما عملتم له. از آن چيزى كه جزايتان را بگيريد از آن كسى كه براى او عمل مىكرديد. خوب كسى كه عباداتش را براى خدا اتيان مىكند در توسّلياتى كه قصد قربت نيست. و سقوط تكليف هم به اتيان ذات الفعل است. انسان اگر ذات فعل را آورد، ديگر عقابى ندارد. چون كه ذات فعل را اتيان كرده است.
سؤال؟ ما مىگوييم حرمت ندارد. نمىگوييم كه توسّليات با ريا اتيان كرد ثواب مىدهد. هيچ كس نمىدهد. ثواب در توسّليات و تعبّديات هر دو شريك هستند كه بايد عمل لله انجام بگيرد تا ثواب داشته باشد. انّما الكلام فى العقاب است. كه اگر كسى لله اتيان نكرد. در عبادات اين مرتكب ترك واجب كرده است. مرتكب حرام شده است. عقاب دارد. ولكن در توسّليات عقابى ندارد. چون كه تكليف را موافقت كرده است. انتصال نكرده است. و مفروض اين است كه غرض اتيان به ذات المتعلّق است. بدان جهت در ما نحن فيه كه يا اشقيا در توسّليات جاى اشقيا نيست كه. كسى عباداتش را لله مخلصتاً اتيان كرده است. ولكن در توسّليات كه در مرتكض شيعه هم همين جور است خارجاً هم همين جور است. اينها را به حساب خودشان كه مردم اعتبار داشته باشند كه پيش مردم اتيان مىكنند. همينها را اتيان كرده است. به اين نمىگويند يا اشقيا. اشقيا نيست كه. واجباتش را اتيان كرده است. عباداتش را لله اتيان كرده است. توسلّياتش را هم اتيان كرده است. اين كه يا اشقيا معنايش اين است كه غير از...چيز ديگرى نياورده است اين. اين به آن مىشود كه در عبادات مىشوند كه در آنها قصد قربت معتبر است، آن جا لغير الله عمل كردهاند. در روايات كه ريا شرك لله العظيم شرك در عبادت مىشود. مشرك به غير خدا عبادت مىكند. اين ريا شرك است يعنى عبادتى كه در او ريا هست، مثل عبادت وسن است. آن كسى كه مشرك است و به غير خدا عبادت مىكند. اين خود تعبير كردن از ريا به شرك كه ريا شرك است و شرك در عبادت مىشود مشرك به غير خدا عبادت مىكند در عباداتش به غير خدا عبادت مىكنند، در وفاء الدّين و امثال ذالك ربطى به مشركيّت ندارد. ربطى به وسن و اينها ندارد. چه جورى كه در عبادات مشرك به غير خدا عبادت مىكند، در ما نحن فيه هم شخص مسلمانى كه اسمش مسلمان است در عباداتش حساب غير خدا را داخل كند در عباداتش مثل آن مشرك مىشود. مثل شرك مىشود. بدان جهت در ما نحن فيه لااقلّ نسبت به حرمت تكليفيه اطلاقى در اين روايات استفاده نمىشود. خصوصاً به ملاحظه تعبير به شرك كه ظاهرش و منصرفش اگر شرك در عبادت نبوده باشد كه همين جور هم هست لااقلّ ظهورى در عموم ندارد. بدان جهت در ما نحن فيه للفقيه نمىتواند ملتزم بشود كه ريا در غير العباداتى كه هست، حرام هستند. بلكه بعضىها در بعضى روايات هم ظاهر مىشود كه ارائة النّاس عمل عملش را به مردم نشان بدهد، در بعضى موارد نشان دادن و اعلام كردن عملش براى مردم به جهت جلب محبّت مردم براى خودش، خودش استحباب دارد. بعضىها تعبير مىكردند ريا مستحب ما اين جور تعبير نمىكنيم. مثل اين كه فرض بفرماييد كه كسى مىخواهد مردم دوستش داشته باشند. بدان جهت يك كسى همسايهاش ناخوش بود. به حساب خدا هم رفت براى زيارتش كه جلب كند محبّت او را. رفت ديد كه نيست او. در خانه بسته است و كسى آن جا نيست. در را كسى باز نكرد. برگشت. اين خودش استحباب دارد كه به او بگويد كه من فلان روز آمدم از در خانه برگشتم و نتوانستم تو را ببينم. جلب مىكند محبّت را. امر به اين معنا شده است. ولكن در عبادات اين جور نيست. اين...است كه فردا انشاء الله بحث خواهيم كرد. بدان جهت در ما نحن فيه آنى كه استفاده مىشود، حرمت الرّيا در عبادات است و امّا در غير الرّوايات ثواب را...مىكند. چون كه به حساب خداوندى اتيان نشده است. و الحمد الله ربّ العالمين.
|