|
جلسه 1007
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:1007 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1374
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
كلام در اين مسأله بود سبيعى كه بعد از حيات و تولّد حيّاً بميرد، آيا بر او صلاة ميت واجب است كه صلاة ميّت را بر آن سبيعت اتيان كنند. يا اين كه نه وجوبى ندارد. عرض كرديم در مسأله اقوال ثلاثه است.
يك قول كه قول مشهور است، اين است كه سبيع اگر شش سال را تمام بكند، و كذالك السّبيعه شش سال را تمام بكند، بر او نماز خوانده مىشود بر ميّت او كما اين كه بر ميّت بالغه اين نماز خوانده مىشود و اين وجوب الصّلاة على ميّته ثابت است. و امّا در مقابل اين قول مشهور دو قول ديگر بود.
يك قول اين است كه سبيع وقتى كه حيّاً متولد شد، چه جورى كه تغسيلش واجب است، چه جورى كه تكفينش واجب است، صلاة على ميّته هم واجب است. تفصيلى ما بين تغسيل و تكفين و صلاة عليه نيست. اين قولى است كه اختيار كرده است از اصحابنا ابن الجنيد و فتاواى عامّه بر طبق اين قول است كه سبيع وقتى كه به دنيا آمد صلاة بر ميت او خوانده مىشود.
قول ثالث قول ابن عقيل است از اصحابنا رضوان الله عليه. فرموده است صلاة على ميّتٍ تابع خود آن ميت است. اگر بر خود آن ميّت قبل الموت صلاة واجب بود كه صلواتش را اتيان كند. واجب است بر ميّت او هم نماز خوانده بشود. و امّا اگر بر آن ميّت عند مردن صلاة مستحب بود صلوات يوميه. مثل سبيعى كه شش سالش را تمام كرده باشد كه مستحب است شرعاً. اگر اين جور بوده باشد، صلاة بر ميّت او مستحب است. صلاة على الميّت تابع صلاتى كه مشروع بود به خود آن ميّت فى حال حياته. اگر واجب بود صلوات بر او بر ميتش هم صلاة واجب مىشود. قهراً بعد البلوغ واجب مىشود بر سبيع و سبيعه. سبيع و سبيعه بعد از بلوغ مردن بايد به ميّتشان نماز خوانده بشود. و امّا اگر قبل البلوغ مردند، صلاة بر آنها مشروع بود. مستحب بود. منتهى مشروعيّت از شش سالگى است كما سنه بيّن. بدان جهت از شش سال به بعد مردن، صلاة بر ميّت آنها مستحب است. فعلاً كلام ما در اين فتواى مشهور است. بحث، بحث مهمّى است. چون كه اين كلماتى كه در ما نحنى فيه گفته مىشود، معلوم مىشود كه اين كلمات در خيلى جاها بايد مصرف بشود. نظير اين حرفها گفته بشود و اشاره هم مىكند. بحث، بحث مفيدى است. آنى كه مشهور به او ملتزم شدهاند، گفته شده است بر اين كه بر اين فتواى مشهور دلالت مىكند صحيحه حلبى و زراره كه صحيحه حلبى و زراره دلالت مىكند بر اين تفصيلى كه مشهور ملتزم شدهاند. اين در با 13 از ابواب صلاة الجنازه، محمد ابن على ابن الحسين كه صدوق عليه الرّحمه است. روايت اولى است. باسناده عن زراره و عبيد الله ابن على الحلبى كه سند صدوق به اينها صحيح است. سند صدوق به محمد ابن مسلم ضعيف است. امّا به زراره سندش صحيح است و سندش هم به عبيد الله ابن على الحلبى هم صحيح است. آن جا جميعاً اين دو تا بزرگوار نقل مىكنند عن ابى عبد الله(ع) انّه سئل عن الصّلاة على السّبيع متى يصلّى عليه. متى يصلّى عليه. اين كلمه عليه را متوجّه باشيد. سؤال شد از نماز خواندن بر سبيع كه چه وقت يصلّى عليه، چه وقت بر سبيع نماز مىخواند يعنى بر سبيع ميّت چه وقت نماز مىخوانند. قال اذا عقل الصّلاة. آن وقتى كه مميزّ بود. يعنى صلاة را فهميد. مميّز در باب صلاة و صوم يعنى صلاة و صوم را فهميد كه چه هستند، چه عبادتى هستند. اينها را فهميد. قلت متى تجب الصّلاة عليه. من گفتم بر اين كه زراره و حلبى مىگويند متى
تجب الثصّلاة عليه. يعنى متى تجب عليه الصّلاة خودش بايد كى نماز بخواند؟ سبيع بايد كى نماز بخواند؟ قال اذا كان ابن ستّه سنين. وقتى كه شش ساله شد سبيع بايد نماز بخواند. اين دوّمى كه متى تجب الصّلاة عليه، يعنى متى تجب عليه الصّلاة خودش بايد كى نماز بخواند؟ آن جايى بخواند كه شش ساله بوده باشد. مىدانيد كه اذا اقلّ الصّلاة و هكذا بلغ ستّه سنين نسبت ما بين اينها عموم و خصوص من وجه است. ممكن است سبيعى خيلى فهيم باشد. قبل از شش سالگى بفهمد كه صلاة صوم چيست ممكن است سبعيى قوى بوده باشد و در شش سالگى هم بفهمد كه نماز و صوم چه جور است. مثل اكثر سبايايى كه در بلادى زندگى مىكنند كه آن جا اهل علم منتشر شد. اهلشان خيلى اهل ديانت نيستند، آن صحيحه اصلاً نمىفهمند كه اين صلاة و صوم يعنى چه. بدان جهت در ماه رمضان بالغ هم شد افطار مىكند. خيال مىكند محصورى ندارد. گرفتى گرفتى. نگرفتى هم گرسنه است شد عيبى ندارد بخورى صوم را. اين ما بين اقل الصّلاة و ما بين بلوغ ستّه سنين عموم و خصوص من وجه است. بدان جهت در ما نحن فيه گفتن اين كه شش سالش را تمام كرد بر ميّتش بايد نماز خواند، حتماً بايد شش سال را تمام بكند كه مشهور ملتزم هستند، استدلال به اين روايت اشكال دارد. چون كه در ما نحن فيه اذا اقل الصّلاة فرموده است. ولكن اين زرارهاى كه با حلبى بود، يك روايت ديگرى دارد. يك صحيحه ديگرى دارد. آن صحيحه اين غبارى را كه گفتيم اين غبار و اين ابهام را از بين مىبرد. آن صحيحه كدام صحيحه است؟ آن صحيحه، صحيحهاى است كه روايت دومى است در اين باب. اين صحيحه نكاتى دارد. درست متوجّه باشيد. محمد ابن يعقوب عن محمد ابن يحيى عن احمد ابن محمد ابن عيسى عن محمد ابن خالد و الحسين ابن سعيد، محمد ابن خالد با حسين ابن سعيد جميعاً عن النّذر ابن سويد عن يحيى ابن عمران الحلبى عن عبد الله ابن مسكان عن زراره قال زراره اين قضيه را نقل مىكند. قال مات ابنٌ لابى جعفرٍ (ع). براى امام باقر سلام الله عليه پسرى بود كه فوت كرد در بچّگى. فاخبر بموته. امام (ع) خبر داده شد كه پسر شما فوت كرده است. فامر به فغسل و كفّن امر كرد كه ببرند بشورند. كفن بكنند. و مشى معه و صلّى عليه. امام خودش به آن پسر ميّتش رفت و بر پسر ميّتش نماز خواند. و...عليها. خمره يعنى سجّاده. سجّادهاى را براى امام(ع) انداختند كه نماز خواند. فقام عليها. ثمّ قال على قبره. بعد از دفن هم بر قبرش دعا كرد. قام عليها و لا تقم على قبره يعنى دعا كرد بعد از دفن كه همان جور كه مرسوم است. حتّى فرغ منه. حتّى اين كه از اين عمل فارغ شد ثمّ انصرف برگشت به طرف خانه. زراره مىگويد وانصرفت معه. با امام من برگشتم. وانصرفت معه حتّى انّى لامشى معه. برگشتم نه اين كه مستقلاً برگشتم. با امام يكى بودم برگشتم. يعنى با آن مصاحب بودم. امام (ع) موقع برگشتن درددل كرد. فقال اما انّه لم يكن يصلّى على مثل هذا. من امام باقر به مثل اين بچّهاى كه مرده است نماز نمىخواندم. و كان ابن ثلاث سنين. زراره مىگويد پسر امام هم سه ساله بود. كان علىٌّ (ع) يأمر به فيدفن و لا يصلّى عليه. جدّمان على (ع) در اين اطفالى كه هست امر مىكرد كه همين غسل كنند و كفن كنند و دفن كنند و نماز نمىخواند. و لكنّ النّاس صنعوا شيئاً. ولكن اين مردم كارى كردند. اين عامّه را مىگويد. اينها همين فتوا دادند. شايع شد ما بين آنها كه به بچّه هم بايد نماز خواند. تغسيلش و تكفينش و صلاة در او يكى است. فنحن نصنع مثله. ما هم لا محال مثل آنها مىكنيم. اين تقيه مىشود. اين كارى كه مىكنم اين تقيه كه شيعه متّهم نشويم كه نه ما آن دين را قبول نداريم. بر موتى نماز نمىخوانيم. كان يأمر فيدفن و لا يصلّى عليه. ولكنّ النّاس صنعوا شيئاً فنحن نصنع مثلاً. خب زراره فهميد ديگر. زراره فقيه بود كه اين صلاة مشروع نيست شرعاً فى نفسها. اين صلاة تقيه است. سؤال كرد قلت فمتى تجب عليه الصّلاة؟ بر اين سبيع وقتى كه مىميرد كى صلاة واجب است؟ فقال اذا عقل الصّلاة و كان ابن ستّه سنين. آن وقتى واجب مىشود كه صلاة را بفهمد و خودش هم ستّه سنين باشد.
ظاهرش اين است كه اين ستّه سنين تفصير عقل الصّلاة است. و اين كه امام (ع) در روايات تعبير به عقل الصّلاة فرموده است، اين يك نكتهاى دارد كه از اول نفرمود كه اذا كان ستّه سنين. اين طعن بر عامّه است كه كسى كه اصلاً نماز را
نمىفهمد به او نماز خوانده نمىشود. آن تكليف ندارد كه به او دعا كنيم. رحمت بفرستيم. روى اين حسابى كه هست در ما نحن فيه امام فرمود اذا عقل الصّلاة و كان ابن ستّه سنين. يا تفصير او است، يا تقييد او است. عقل الصّلاة هم باشد بايد ستّه سنين باشد. اين مىشود فتوا المشهور. اين فتوا المشهور مىشود كه بر ميّتى نماز مىخوانند كه ستّه سنين داشته باشد. و اگر ستّه سنينش كامل نشده است، نه نماز خواندن بر او واجب نيست. بعضىها اشكال فرمودهاند كه اين روايت فتواى مشهور را معلوم نيست دلالت كند. به چه بيان؟ به اين بيان كه گفت زراره از امام پرسيد كه كى به سبيع ميّت نماز خوانده مىشود؟ زراره پرسيد كه بر سبيع كى نماز واجب مىشود كه خودش نماز بخواند. وجوب هم به معناى ثبوت است. وجوب به معناى لغوى است. اين به عهده من است كه اثبات خواهم كرد كه وجوب در اين روايات كه ذكر مىشود، و در هر جايى كه ذكر مىشود به معناى لغوى است. يعنى ثبوت. منافات ندارد كه وجوب اصطلاحى نباشد. مستحب بوده باشد. وجوب به معنا الّغوى مستحب را هم شامل مىشود. وجوب يعنى ثابت. مشروعيّت دارد. زراره سؤال مىكند كه بر سبيع كى نماز خواندن مشروع است بر خودش. چه جورى كه در فقره ثانيه صحيحه زراره متقدمه با حلبى گفتيم فقره ثانيه راجع به اين است كه سبيع وقتى كه شش ساله شد، بر او صلاة واجب مىشود يعنى ثابت مىشود. مشروعيّت پيدا مىكند. اين هم مثل او است. زراره از او مىپرسد كه گفت كه ميّت را مىپرسد. متى زراره كانّ كه مىگفت متى تجب عليه الصّلاة يعنى كى بر سبيع صلاة واجب مىشود. ربطى به صلاة ميت ندارد.
بعضىها روى اين مناقشهاى كه هست در دلالت اين روايت به فتوا المشهور اشكال كردهاند. ولكن اين اشكال درست نيست. چرا چون كه وقتى كه امام درددل كرد و گفت اين ميت نماز خواندنى نيست، جدّمان على ابن ابيطالب كه علم دين در يد او بود به اينها نماز نمىخواند. مىگفت اينها را دفن كنيد به همان تغسيل و تكفين دفن كنيد، اين زراره از اين پرسيد فمتى تجب عليه الصّلاة؟ به فاء تفريع پرسيد. پس شما كه مىگوييد به اينها نماز خوانده نمىشود به اين سبيع، فمتى تجب؟ اگر وجوب صلاة را مشروعيّت صلاة را بر خود سبيع كه حيّاً نماز بخواند از او مىپرسد فا نمىخواست. مىفرمود كه فمتى تجب عليه الصّلاة. اين كه مىفرمايد فمتى تجب عليه الصّلاة، اين معنايش اين است كه كى بايد نماز ميّت خوانده بشود، امام فرمود بر اين كه اين فا تفريع كه در اين روايت مباركه در اين صحيحه وارد است كالصرّيح است در اين كه اين صلاة مراد صلاة على ميت بر سبيع است كه كى خوانده مىشود؟ امام فرمود آن وقتى كه شش سال داشته باشد. اين فتوا المشهور.
سؤال؟ بله ديگر. صلاة عليه. الصّلاة عليه كى واجب مىشود؟ يعنى صلاة ميت. بدان جهت در ما نحن فيه كه هست، اين روايت در ما نحن فيه دليل مىشود، و هيچ شبههاى ندارد. و يك عقدهاى را هم حل مىكند. و آن عقده اين است در روايات كثيره و متعدده وارد شده است كه سبيع مولود وقتى كه حيّاً به دنيا آمد، نماز خوانده مىشود. هر چند سال داشته باشد. سال ملاك نيست. مثل چه؟ مثل اين صحيحه على ابن يقطين. در صحيحه على ابن يقطين اين جور است. در باب 14 روايت 2 است. و باسناد الشّيخ عن احمد ابن محد عن الحسن ابن على ابن يقطين عن ابيه عن اخيه الحسين. حسن ابن على ابن يقطين برادرى داشت كه حسين ابن على ابن يقطين بود. هر دو اجلاّ هستند. آن هم نقل مىكند، حسين هم از پدرش على ابن يقطين. حسين اكبر بود عن حسن سنّاً. از پدرش نقل مىكند قال سألت ابا الحسن (ع). از موسى ابن جعفر سلام الله عليه پرسيدهاند، لكم يصلّا على السّبيع اذا بلغ من السّنين و الشّعور. در كدام زمان بر سبيع نماز خوانده مىشود يعنى نماز ميت؟ اذا بلغ السّبيع من السنين و الشّعور. وقتى كه چند ساله شد نماز خوانده مىشود. قال يصلّى عليه على كلّ حالٍ الاّ ان يسقط لغير تامٍّ. مگر اين كه قبل از ولوج روج ساقط بشود. تام نشده است، ولوج روح نشده، حيّاً ساقط نمىشود. در اين صورت نماز خوانده نمىشود. اين عين فتواى عامّه است كه ابن جنيد اختيار كرده است. ما اگر يادتان بوده باشد گفتيم روايت را در دو مورد حمل بر تقيه مىكنيم. اينها اصول استنباط است.
استفاده احكام است در موارد از روايات. در دو مورد روايتى را كه موافق عامّه است، طرح مىكنيم. يكى در مورد معارضه. يكى اين است كه يك روايتى بر طبق فتوا العامّه باشد. يكى روايتى مخالف با فتوا العامّه باشد، ولكن اين دو تا روايت تباين داشته باشند. جمع عرفى نداشته باشند. چون كه اگر جمع عرفى ما بين دو تا روايت شد، او متعارضين نيست. چون كه يكى قرينه بر ديگرى است. قرينه بر مراد از ديگرى است. آن وقتى در خبرين متعارضين موافق با عامّه را حمل بر تقيّه مىكنند، مىگويند متعارضين باشد. دلالتشان متباينين بوده باشد. متباينين بالتّمام او متباينين فى مورد الاستماع كه نسبت ما بينشان عموم و خصوص من وجه مىشود.
و امّا در مواردى كه ما بين دو تا روايت جمع عرفى باشد، يك روايتى امر مىكند به فعلى، در روايت ديگر نه، مىگويد نه مىتوانى او را ترك بكنى. ترخيص قرينه است كه آن امر استحبابى است. اين جا جاى حمل بر تقيّه نيست. اين يك مورد است. مورد ثانى در جايى است كه روايتين متعارضين نيستند. جمع عرفى است ما بينشان. مثل ما نحن فيه. اين روايتى كه مىگفت شش سال داشته باشد، ملتزم مىشويم كه آن جا واجب است. وجوب بر سبيع ميّت وجوب صلاة ميّت بر سبيع ميّت در شش سالگى است. آن روايتى كه مىگويد قبل از شش سال هم زنده به دنيا آمد نماز بخوان مىگوييم كه نه اين مستحب است. مشروع است. چون كه آن روايت كه مىگويد وجوب بعد از شش سالگى است، او ترخيص مىدهد كه قبلاً مىشود ترك كرد. اين روايتى كه امر مىكند قبل از او هم مىشود اتيان كرد، حمل بر استحباب مىشود. كما اين كه فقهاى ما همين جور هستند. حتّى صاحب العروه قدّس الله سرّه الشّريف. در همين عروهاى كه در دست شما است، فتوا داده است. و امّا سبيع اگر بالغ بر ستّه سنين نشد، صلاة ميّت بر او مستحب است. ولكن ما چه گفتيم؟ گفتيم در مواردى كه جمع عرفى هم باشد متعارضين نباشد، در خود روايات يك قرينهاى بوده باشد كه اين روايت موافق با عامّه ولو جمع عرفى دارد با روايات ما اينها تقيتاً صادر شده است، آن جمع عرفى نگاه نمىشود. ولو تعارض نيست. رواياتى كه موافق با عامّه است طرح مىشود. ما نحن فيه از صغريات اين كبرى است. چون كه اين صحيحه زراره مباركه در فقه امثالى داريم به اين مورد. خود اين صحيحه زراره مباركه كه امام (ع) زراره برمىگشت با او درددل كرد. گفت من به اين جور سبيع نماز نمىخواندم. جدّمان على به اينها نماز نمىخواند. امرٌ سمع النّاس ما هم متبّع شديم يعنى تقيّه، تقيه مداراتى است. تقيّه مداراتى كرديم، اين قرينه است بر اين كه رواياتى كه وارد شده است وقتى كه سبيع زنده به دنيا آمد به او نماز خوانده مىشود، اين تقيه است. ديگر بهتر از اين مورد پيدا نمىشود كه در ما نحن فيه در خود روايات قرينه است. ولو مقام، مقام تعارض نيست. جمع عرفى است، ولكن به ما اين كه در خود روايات قرينه است كه آن روايات موافق با عامّه تقيتاً است، طرح مىشود. و منهنا ملتزم مىشويم كه سبيع اگر شش سالش را تمام نكند، صلاة ميت خواندن به او مشروع نيست. چون كه در ما نحن فيه تقيه نيست. الحمد الله بلاد مؤمنين است. مشروع نيست. عيبى ندارد. چون كه در ما نحن فيه مدرك ما روايات است. اين روايات كه موجب علم وجدانى به حكم واقعى نيست. اينها طرق معتبر هستند. اگر كسى بخواند بايد رجاعاً بخواند. رجاعاً بر سبيعهاى كه شش سالش را تمام نكرده است صلاة ميت بخوانند، چه جورى كه شك مىكنند شش سالش را تمام كرده بود يا نكرده بود در شبهه مصداقيه رجاعاً نماز مىخوانند، اين جا هم اگر بدانند شش سالش را تمام نكرده است، سه ساله است، دو ساله است. به رجاء مطلوبيّت مىشود نماز خواند. امّا استحبابى كه فتوا داده است صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف ما نمىتوانيم فتوا بدهيم.
سرّش اين قاعده كلّيه است كه در آن مواردى كه اخبار ولو قرينه حساب مىشود يا قرينه تصرّف در اخبار بر آنها موجود است، موارد جمع عرفى است، ولكن اگر قرينهاى قائم بشود كه خود اين اخبار كه قرينه حساب مىشوند، يا ذوالقرينه حساب مىشوند اين حال رعايت تقيّه است، آنها فايدهاى ندارند. و صحيحه زراره در ما نحن فيه شاهد بر اين است كه
اين روايات لرعايت التّقيه است. و بما انّه اين قرينه است لرعايت التّقيه است، بدان جهت به اين افرادى كه دلالت كرده است در اقّل من ستّه سنين نماز خوانده مىشود، اينها حمل بر تقيه مىشود. ولو روايات كثيرهاى بوده باشد. حمل بر تقيه مىشود. روايت قطعى الصّدور عن امام هم بوده باشد، حمل بر تقيه مىشود. براى اين كه قرينه دلالت كرد كه اينها كه ما نماز مىخوانيم وجهاش اين است كه اينها صنعوا شيئاً فنحن نتّبع خوفاً و...من الاتّهام به اينها تبعيّت مىكنيم. آن وقت در كلام يك مرحله مىماند. يك مرحلهاى مىماند كه فتواى مشهور زنده بشود كه مخالفين اخبار كه تحديد به...شده است، مخالف اينها پيدا نشود معارضش. معارضش كه قابل حمل بر تقيه نيست. چون كه اين روايات مخالفشان آن رواياتى بود كه حمل بر تقيه كرديم. طايفه ثانيهاى با اين دو تا صحيحه مخالفت دارد طايفه ثانيه ولو يك روايت باشد كه آن روايت ديگر با اين كه در اين دو صحيحه وارد شده است منافات داشته باشد. بسا اوقات گفته مىشود بر اين كه اين صحيحه على ابن جعفر كه خدمت شما مىخوانم، اين منافات دارد با اين دو تا صحيحهاى كه خوانديم خدمت شما و گفتيم فتوا المشهور است.
آن صحيحه على ابن جعفر كدام است؟ روايت چهارمى است در باب 13. محمد ابن الحسن باسناده عن احمد ابن محمد ابن عيسى كه سندش صحيح است. عن موسى ابن القاسم. اين موسى ابن القاسم بجلى است. از اجلاّ است كه نوعاً مرحوم شيخ در كتاب الحج روايات حج را نوعاً قسمت كثيرش را از اين موسى ابن قاسم بجلى نقل مىكند. موسى ابن قاسم بجلى از روات على ابن جعفر است. عن على ابن جعفر عن اخيه موسى ابن جعفر(ع). روايت من حيث الصّحيحه است. قال سألته از موسى ابن جعفر از برادرم پرسيدم عليه الصّلاة و السّلام. عن السّبيع ايصلّى عليه اذا مات؟ وقتى كه مرد به سبيع نماز خوانه مىشود؟ و هو ابن خمس سنين. پنج ساله است. قال اذا عقل الصّلاة صلّى عليه. وقتى كه صلاة را فهميد صلّى عليه. بر او نماز خوانده مىشود. خب اين را نمىشود حمل به فتواى عامّه كرد. به تقيّه حمل كرد. چون كه عامّه عقل الصّلاة... ندارد. مىگويند هر مولودى كه زنده است بايد نماز خواند. آن روايت را حمل كرديم. اين روايت مىگويد كانّ شش سال لازم نيست. پنج سال هم داشته باشد صلاة را بفهمد، بايد نماز خواند بر او. اين جور است ديگر. اين منافى با صحيحتين مىشود كه...ايصلّى عليه. امام مىفرمايد اذا مات و هو ابن خمس سنين فقال اذا عقل الصّلاة صلّى عليه. امام مىفرمايد كه السّبيع اذا عقل الصّلاة صلّى عليه. نه اين كه اذا بلغ خمس سنين. اين معنايش اين است. اين السّبيع اذا عقل الصّلاة صلّى عليه. اگر صلاة را فهميد كه شش سالگى مىگويد. امام (ع) اين جور فرمود در آن صحيحه. آن وقت نماز خوانده مىشود. اين قيد نيست كه و هو ابن خمس سنين يعنى ابن خمس سنين اذا عقل الصّلاة. ضمير عقل كه هو به ابن خمس سنين برنمىگردد. به مطلق السّبيع برمىگردد. ولو به قرينه صحيحتين متقدمتين. چون كه در صحيحه متقدمتين ستّه سنين فرموده است. اين جا هم ضمير به سببع برگردد عين آنها مىشود. اين معنايش اين مىشود كه شش سال بايد داشته باشد. اذا عقل باشد. پنج ساله به درد نمىخورد. اين عيبى ندارد. چون كه ندارد كه عن السّبيعٍ سؤال سألته عن سبيعٍ از يك بچّه سؤال كردم. عن السّبيع طبيعى السّبيع. طبيعى السّبيع وقتى كه پنج ساله شد نماز خوانده مىشود، امام فرمود طبيعى السّبيع وقتى كه عقل الصّلاة شد نماز خوانده مىشود. سرّ اين است كه در سؤال طبيعى السّبيع را فرض كرده است. نه سبيع خاص را. چون كه طبيعى السّبيع است اين قابل تقييد است. در سؤال گفته بود پنج ساله باشد تقييد كرده بود، امام مىفرمايد نه اذا عقل الصّلاة. بايد ستّه سنين بوده باشد. بدان جهت اين صحيحه هم با آن صحيحتين متقدمتين منافات ندارد. بدان جهت فتوا المشهور زنده مىشود. امّا ابن عقيل چه فرموده است؟ ابن عقيل چرا اين جور راه دور رفته است و از اصحاب جدا شده است؟ در ما نحن فيه يك موثّقهاى است كه من حيث الرّوايه موثّقه است. در آن موثّقه گفته شده است كه اين روايت موثّقه بر مذهب ابن عقيل دلالت دارد.
آن روايت موثّقه، موثّقه عمّار است. در باب 14 از ابواب صلاة الجنازه روايت 5 است. و عنه عن احمد ابن الحسن شيخ قدس الله نفسه الشّريف نقل مىكند اين روايت را از محمد ابن يحيى العطّار. آن هم نقل مىكن عن احمد ابن الحسن. احمد ابن حسن فضّال است. عن عمر ابن سعيد كه ديروز گفتم. فتحى است. عن مصدّق ابن صدقه عن عمّار الثّاباتى. عن عمّار يعنى عن عمّار ثاباتى. عن ابى عبد الله (ع). انّه سئل عن المولود ما لم يجر عليه القلم. سؤال شد از امام (ع) عن المولود از طفلى كه ما ليم يجر عليه القلم. مادامى كه قلم تكليف بر او جارى نشده است. يعنى مادامى كه بالغ نشده است. هل يصلّى عليه؟ بر آن طفل اگر مرد نماز خوانده مىشود؟ امام در جوابش فرمود لا. خوانده نمىشود. انّما الصّلاة على الرّجل و المرئه اذا جرا عليه و القلم. صلاة بر مرد و زن واجب مىشود كه قلم تكليف بر آنها جارى شده است. خب اين دليل مىشود كه صلاة ميّت وجوبش آن جايى است كه بالغ بشود سبيع و سبيعه. و صحيحتين را حمل مىكنيم به مستحب. يعنى اگر قبل از بلوغ بوده باشد، شش سالش تمام شده باشد، چون كه عامّه شش سال نمىگويند. مخالف عامّه است آن روايات هم. روايت اگر اين است كه اگر شش سال داشته باشد مستحب است. از شش سال تا بالغ تا حدّ بلوغ مستحب. وقتى كه بالغ شد، آن وقت در ما نحن فيه چه مىشود؟ حكم، حكم وجوبى مىشود. علاّمه فرموده است نه، اين روايت با آن دو تا صحيحه منافات ندارد. اين روايت موثّقه با آن دو صحيحه منافات ندارد. چرا؟ چون كه در اين روايت سؤال مىكند عن السّبيع و السّبيع ما لم يجر عليه القلم. قلم كه نفرموده است قلم الوجوب و الحرمه. قلم يعنى قلم تكليف. ولو تكليف استحبابى باشد. سبيع و سبيعه هم در صلاة و صوم و هكذا در مثل حج، در مثل اغسالى كه خواهد آمد، اين واجبات و مستحبّاتى كه عبادت هستند از قبيل تصرّفات ماليّه نيستند مثل زكات و خمس، اين سبيع هم جرى عليه القلم. قلم بر او جارى شده است. اوجبت الصّلاة اذا بلغ ستّه سنين وجبة الصّلاة يعنى جرى عليه قلم التّكليف. يعنى...در اين جا نفرموده است كه ما لم يجر عليه القلم بالتّكليف. امام(ع) مىفرمايد كه عن المولود سؤال شد عن المولود ما لم يجر عليه القلم هل يصلّى عليه؟ قال لا. يعنى شش سال نباشد، نماز خوانده نمىشود. انّما الصّلاة آن وقتى است كه جرى عليه القلم التّكليف. قلم تكليف جارى بشود، يعنى شش سال داشته باشد. اين عين همانها است. اين با آنها منافات ندارد. غايت الامر اين قلم مراد قلم وجوب حرمت نيست، قلم مشروعيّت است، قرينهاش صحيحه است. دو تا صحيحه است. و روايات ديگرى است كه سبيع خواهيم گفت اين روايات را. سبيع و سبيعه شش ساله شدند، صلاة در حقّ آنها مشروع مىشود. وضع عليهما القم مىشود. عبادات صلاة و صوم در حقّشان وضع مىشود. منتهى وضعش به وضع استحبابى است. به نحو مشروعيت است. آن دو صحيحه قرينه بر اين مىشود.
سؤال؟ آن قلم الزام است كه گفتيم. گفتيم اگر قرينه نباشد همين جور. عرض مىكنم بر اين كه گفتيم سابقاً قلم ظهورش قلم تكليف است. اين را ما منكر نيستيم. جايى كه مىگوييم قلم غير تكليف مراد است، قرينه داشته باشد. مىگوييم صحيحتين قرينه دارد كه مراد اين قلم تشريع است. اين صحيحتين قرينه است كه مراد قلم تشريع است. و قرينه دارد. اشكالى ندارد. بعضىها فرمودهاند قدّس الله اسرارهم اين كه علاّمه فرموده است، اين با اين روايت جور در نمىآيد. چون كه در روايت دارد كه انّما الصّلاة على الرّجل و المرئه. اين رجل و مرئه آن وقتى گفته مىشود كه بالغ و بالغه باشند. چون كه مادامى كه سبيع است رجل گفته نمىشود. بدان جهت مىگويند الحمد الله مرد شده است اين. يعنى بالغ شده است. رسيده است. آن دختر را هم همين جور مىگويند. انّما الصّلاة على الرّجل و المرئه. صلاة ميت بر رجل و مرئه است. اين درست است. اين اشكال هم وارد نيست. حرف علاّمه صحيح است. چرا؟ چون كه اين رجل و مرئه معناى ظاهرىاش او است. ولكن در ما نحن فيه قرينه قطعيه است كه مراد از رجل ذكر است، و مراد هم از مرئه انثى است. كما اين كه بعضاً استعمال مىشود همين جورى كه هست. در روايات هم كثير است كه سؤال شده است عن
المرئه عن الرّجل نه حكم مال ذكر و انثى است. قرينه قطعىاش چيست؟ چون كه امام مىفرمايد انّما الصّلاة على الرّجل و المرئه اذا جرى عليهما القلم. خب اگر رجل و مرئه بالغ و بالغه باشند اين قيد لغو مىشود. اين اگر مراد از رجل و مرئه بالغ و بالغه باشند اذا جرى عليهم القلم لغو مىشود. چون كه بالغ شد تكليف دارد ديگر. اين مثل السّماع فوقنا مىشود. كرامات شيخنا چه عجب برف را ديد گفت مىبارد مىشود. پس معلو ممى شود مراد از اين رجل و مرئه ذكر و انثى است. وقتى كه ذكر و انثى شد اذا جرى عليهما القلم. يعنى قلم تكليف. اين همان است كه علاّمه مىگويد. بدان جهت حرف ابن عقيل درست نيست، اين موثقه آنى كه علاّمه فرموده است او صحيح است، و قلم هم قلم تشريع است و رجل و مرئه تعبير كردن قرينه نمىشود. چون كه مراد از رجل و مرئه ذكر و انثى است در اين روايت. آن وقت مىماند در مقام يك روايت ديگرى كه آن روايت ديگر روايت حشام ابن حكم است. اين را بگويم. مقدّمه باشد تا بعد بحث كنم. ولو روايت، روايت حشام است. ولكن قرينه است كه اين حشام ابن حكم است. اين حشام ابن حكم با اين مخالفين در مىافتاد به مباحثه. مباحثه مىكرد. در يك جايى مانده بود. اين را از امام سؤال مىكرد. در مسأله عامّه چون كه به همه آنهايى كه مردهاند نماز مىخوانند ديگر. ولو بچّه بوده باشد. گفتيم زنده كه به دنيا آمد نماز خوانده مىشود. اين مسأله محلّ بحث بود. مابين اين حشام و مابين مخالفين. حشام مىگفت بر كسى كه صلاة مشروع نيست در حال حيات و صلاة بر او واجب نيست، بر ميّت او هم نماز خوانده نمىشود. همان حرفى كه مشهور مىگويند. و ما هم مشروعيت ستّه سنين گفتيم. آنها نقض مىكردند كه يا حشام بيا جواب بگو. يك نصرانى بود كه مسلمان شد. يك نصرانى، يك يهودى مسلمان شد. گفت اشهد ان لا اله الاّ الله، اشهد انّ محمداً رسول الله و مسلمان شد، به مجرّد اين كه مسلمان شد مرد. اسلام براى او خوش نيامد. همين كه مسلمان شد مرد. قبل از اين كه بتواند نمازى بخواند. قبل از اين كه وقت نمازى برسد ولو نماز مستحبى. خب اين را يا حشام اين را غسل بدهيم يا ندهيم؟ خب حشام ماند ديگر. گفت خب مسلمان شده است. بايد غسل بدهند ديگر. خب گفتند كه صلاة مىخوانيم بر كسى كه لم تجب عليه الصّلاة. لم تشرع عليه الصّلاة. چون كه صلاة قبلى كفّار هم مكلّف باشند به مجرّد اسلام ساقط مىشود. اين كسى بود كه هيچ صلاتى مشروع نبود. صلاتى نخواند و ما بايد به ميّتش نماز بخوانيم. اين حشام آمد اين مسأله را اعم بر صحّت روايت حشام اين مسأله را از امام (ع) پرسيد كه چه جوابى بگوييم. آنها اين جور گفتند، ما مانديم. امام (ع) تعليل كرد جوابش را كه انشاء الله بعد.
|