|
جلسه 1049
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار: 1049 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1374
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
كلام در اين مسأله بود كه ميت را نقل كنند به مشاهد مشرّفه در صورتى كه اين نقل مستلزم فساد جسد الميت است. جسد متعفّن مىشود. فرمود صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف در اين صورت عيبى ندارد. اين التزاع مع ائمه است. تمسّك به ائمه الهدى است اين نقل. اعتصام بالله سبحانه است. بدان جهت حكم كرد بر اين كه اين معنا جايز است. بلكه نقل كرديم شيخ جعفر تحمد الله فرموده است كه اگر نقل مستلزم تقطيع جسد الميت بشود، باز جايز است. مدّعاى ما اين است كه در هيچ كدام از اين صورتين نقل جوازى ندارد. و ميت را قبل از فساد بايد دفن بكنند. ولكن بيان ذالك.
اين را بدانيد كما اين كه صاحب الجواهر و غير صاحب الجواهر قدس الله نفسه الشّريف فرمودهاند ميت را كه شارع امر كرده است به تجهيز او ميت را قبل از فساد بايد تجهيز بكنند. تغسيل ميت و تكفين ميت و هكذا و صلاة عليه و دفنه بايد ميت را قبل از اين كه جسد فاسد بشود، اين تجهيز را جارى كنند بر او. حتّى صاحب الجواهر نسبت به جماعتى داده است. از جماعتى از فقها نقل كرده است و ديگران فرمودهاند اگر ميت مرده است، ولكن تا آب بياورند اين را غسل بدهيم، كفن مىآورند كفن بكنيم اين ميت فاسد مىشود جسدش. گفتهاند انتظار جايز نيست. ميت را بلاغسلٍ با تيممٍ و بلاكفنٍ و بلاصدرٍ و كافور غسل لازم نيست. آب نيست. نماز مىخوانند و دفن مىكنند. پس اين وجوب التّجهيز كه از جمله آنها وجوب الدّفن است، اين قدر از فساد جسد ميت بايد صورت بگيرد. و آن روايتى هم كه در تعليل وجوب الدّفن وارد شده بود، در آن روايت فضل ابن شازان آن جا هم اين جور بود كه لان لا يظهر فساد الجسد. اين جور است بر اين كه اگر آن روايت به او تمسك نمىكنيم. ظهور عرفى امر به تجهيز الموتى چون كه ظاهرش اين است اين تجهيز الموتى احترامى است بر ميت مسلم، غايت تجهيز تا ظهور فساد الجسد است. تا آن وقت مىتوانند تجهيز را تأخير بيندازند. به حيثٌ كه تجهيز را تمام كردند فساد جسد هنوز نشده است.
و امّا انتظارش كه كفن بيايد، جسد فاسد مىشود، اين جايز نيست. اين را داشته باشيد. روى اين اساس در ما نحن فيه اين ميتى كه مرده است، اين را قبل از ظهور جسد بايد اين را دفن بكنند. به مقتضاى همان فتوايى كه اصحاب ما هم دارند. منتهى صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف فرمود اطلاق من تمسّك بهم و من ارتجع اليهم و هكذا و من اعتصم بهم مقتضايش اين است كه نه اين در ما نحن فيه ولو فساد جسد مىشود نقل كنند. آن مرحوم از شيخ الجعفر ايشان فرمود بر اين كه اين هتك نمىشود. چون كه هتك نمىشود بدان جهت تقطيع هم جايز است. هيچ كدام از اينها مطلب صحيحى نيست به نظر قاصر ما.
درست توجّه كنيد. يك مطلبى را مىگويم و آن مطلب عبارت از اين است كه اين تمسّك به ائمه عليهما السّلام...كه همين جور است من ارتجع اليهم و من تمسّك بهم اين ديگر مأيوس نمىشود به فوض مىرسد، اين عقيده ما است. همين جور است. اينها واسطه در شفاعت هستند. خداوند متعال اينها را وسائط قرار داده است بين ما و بين خودش. اينها را قبول داريم. الاّ انّه اين التجاع و تمسّك بايد به نحو مشروع بوده باشد. اين اثرى كه فوض است، اين تمسّك به اينها و التجاع به اينها اين اثر كه بار مىشود، در صورتى است كه به نحو مشروع بوده باشد. اگر به نحو مشروع بوده باشد
همين جور است. مثلاً فرض كنيد كسى رفته است در جوار علىٍّ(ع) يك منزلى را غصب كرده است. خانه مردم است. عمداً و متعمداً. كما اين كه همين جور هم اتّفاق مىافتد. نشسته كه من جوار على را اختيار كردهام. او خاك به سرش. او جوار نيست. آن التجاع نيست. بايد به نحو مشروع باشد. انّ الله يتقبّل من المتّقين. انسان بايد در عملش متّقى بوده باشد. يعنى خلاف مشروع را نكند. وقتى كه اين حضرات قبول كردند كه غايت دفن ميت فساد جسد ميت است، اين را قبول كردند صحبت هتك نيست كه اين كه تأخير بيندازند هتك مىشود. تا شيخنا جعفر بفرمايد اين هتك نيست در مقابل آن حيات اخروى. نه ما به هتك تمسّك نمىكنيم. اين بعد از اين كه قبول كرديد غايت دفن اين است كه تا مادامى كه ظهور فساد در جسد نشود، تأخيرش خلاف تقوا است. مشروع نيست. اين ولو به قصد التجاع باشد. مثل آن كسى كه آن جا غصب كرده است خانه را كه من ملتجع شدم به مولانا امير المؤمنين روحى له الفداه. آن نمىشود. بايد متّقى باشد در عملش. عمل بايد فى نفسه در او تبرى بوده باشد. انّما يتقبّل الله من المتّقين. همان مثل معروف. مال مردم را دزدى كرد و صدقه مىدهند كه صدقه ده مقابل است ثوابش. اين نمىشود. چون كه فعل خودش فى نفسه غير مشروع است. بدان جهت مىگوييم مقتضاى ظاهر ادلّه تجهيز به جهت اين احترام ميت اين را شارع واجب كرده است، تجهيز ميت قبل از ظهور فساد جسد است. به نحوى كه اگر خواستيم كفن بيايد، احترام بشود، غسل بدهيم، با سلام و صلوات دفن كنيم جسد فاسد مىشود. مىگويند نه. همين جور دفن كنيم. بايد دفن بشود. قبل از اين كه ظهور فساد جسد بشود. خودشان فتوا دادهاند و صحيح هم هست. روى اين اساس تأخير جايز نيست. وقتى كه تأخير جايز نشد، به تأخيرى كه غير مشروع است، نمىشود تمسّك به ائمه عليهما السّلام كرد. التجاع به آنها كرد. به حبل الله تمسّك كرد. و منهنا كتبنا اگر تمسّك ميت بوده باشد، تمسّك ميت نيست. اگر تمسّك مشيّعين بوده باشد بايد مشروع بشود عمل. امّا تمسّك ميت به اين مىشود كه وصيّت كند مرا. جنازهام را دفن كنيد به عتبات ببريد. خب به عتبات بردن موجب مىشود بر اين كه بدنش متعفّن بشود. تأخير بيفتد. اين وصيت نافذ نيست. چرا؟ وصيت به عملى كه فى نفسه مشروع است، وصيت به او نافذ است. و امّا وصيت اگر به غير مشروع شد، او وصيّت به غير معروف است. او نفوذى ندارد. وصيت مثل نذر مىماند ايّها العلما. چه جورى كه نذر مشرّع نمىشود. متعلّق نذر بايد فى نفسه مشروع بشود. تا نذر منعقد بشود. الاّ در آن دو موردى كه نصّ خاص دارد. احرام قبل از ميقات، صوم ندبى فى السّفر كه نذر كند. عمل بايد فى نفسه مشروع باشد تا نذر به او واجب الوفا بوده باشد. وصيّت هم بايد به چيزى باشد كه فى نفسه مشروع باشد، وصيّت به او واجب العمل بوده باشد. بدان جهت ذكرنا فرقى ندارد ميّت وصيت كند به نذر يا وصيّت نكند. وقتى كه نقل مستلزم فساد الجسد شد فضلاً عن التّقطيع اين نقل مشروع نيست و اين نقل مشروعيّتش ثابت نيست، ولو وصيت بكند. بايد ميت را دفن كرد. و عمل به وصيت لزومى ندارد. اين كه در بعضى روايات دارد در آن خبر يمانى كه اين را در مستدرك نقل كرده است كه مولانا امير المؤمنين اين خرفاتى كه مىرفت، مىرفت خارج از كوفه درد و دلش را خالى بكند ديد يك شخصى مىآيد. يك جنازهاى با او است. در زهر كوفه بود كه نجف است. آن جا بود. ديد شخصى يك جنازهاى مىآورد. گفت از كجا مىآيى؟ گفت بر اين كه از يمن اين جنازه را آوردهام كه اين جا دفن كنم. پرسيد كه چرا در آن بلادتان دفن نكرديد؟ گفت بر اين كه ميت وصيت كرده بود كه در اين زهره كوفه رجلى دفن مىشود كه از آن جا قائم مىشود مشهور مىشود، سبعون الف شخص يدخلون جنّت بغير حساب. فرمود بر اين كه مىدانى آن شخص كيست؟ آن من هستم. مولانا اميرالمؤمنين به خودش اشاره كردن. اين خبرى كه خب گفتهاند كه جنازهاى را از يمن بياورند به نجف خصوصاً در ازمنه سابقه، آن جنازه كه در حال صحّت نمىشود. آن جنازه فاسد مىشود. گفتهاند در اين روايت مولانا امير المؤمنين او را تقرير كرد به آوردن كه ميت وصيت كرده بود. رد نكرد. معلوم مىشود كه ميت اگر وصيت كند عيبى ندارد. نافذ است. بدن هم بدن تام بود. جنازه را حمل كرده بود. ميت را قبل از دفن حمل كرده بود. وصيت كرده است او. اين روايت همين جور است. دلالت به اين معنا مىكند. ولكن به آن روايت ما نمىتوانيم تمسّك بكنيم. ضعف سند دارد. سندش ضعيف است. غير صالح است. و شايد هم امام (ع) ديگر چيزى نفرمود چون كه كار گذشته بود. آورده بود. فعلاً بايد دفن بشود. بدان جهت ايستاد به دفن كردن. بدان جهت اين روايت هم دليل بر خلاف اين معنا نمىشود مقتضايش اين است.
اين را بدانيد اين كه ما مىگوييم اين جور نقل مشروعيّتش ثابت نيست، اين در جايى است كه ميت را دفن نكرده باشند. يا اگر دفن هم كرده باشند، ميت منبوش بشود به واسطه زلزلهاى يا سارقى يا حيوانى خارج بشود از قبر، قبرش منبوش بشود. ميت منبوش شد، اين جا ايشان مىفرمود صاحب العروه كه اگر اين بوده باشد نقل به مشاهد مشرّفه عيبى ندارد. ولو فاسد بشود. تمسّك هم من تمسّك بهم كه تعليقه ما اين تمسّك بايد به نحو تقوا بوده باشد. اين اثر آن وقت مترتّب مىشود. و در جايى كه اين نحو نبوده باشد، آن اثر معلوم نيست مترتّب بشود كما بيّنا. بدان جهت يك چيزى هم يك تعليقهاى آمد بگويم براى شما. مىبينيد كه فصل حجّاج هم مىرسد. حجّاج مىروند به حج كه خدا همهشان را موفق كند. يك حاجى است كه خمس و حقوق الله را نداده است. خيلى هم جمع شده است در ضمّهاش. مىگويد بابا من امسال پنج ميليون كه منفعت كردهام اين پنج ميليون را تخميس مىكنم و مىروم به مكّه. سابقاً كه خمس ندادهام، ندادهام. آنها باشد. اين پول فعلى را تخميس مىكنم كه حجّم بلااشكال باشد. اين درست است. اگر اين پول را تخميس كند و به حج برود تكليف حجّى ساقط است. ولكن انّما يتقبّل الله من المتّقين كه واجب است حقوق را بدهد. چون كه آن حقوق سابق تكليف است. اين حج اين جور است كه او را روز قيامت خلاص نمىكند كه تو حاجى هستى. پس بيا برو بهشت. انّما يتقبّل الله من المتّقين. بدان جهت است كه عادت السّلف و علماء صلحاء سلف ما مىگفتند حقوقت را بايد ديون النّاس و حقوق شرعيه همهاش را بدهى تا بروى به حج. تا به آن ثواب حج نايل بشوى كه در روايات است، روى اين مطلب بود و اين در زيارت ائمه هم دفن در مشاهد مشرّفه هم صادق است كما ذكرنا گفتيم.
پس كلام ما در جايى بود كه نقل موقوف به نبش قبر نبوده باشد. فعلاً كلام ما در جايى است كه شخص بعد از دفن نبش قبر مىكند و حمل مىكند و افرض هم يك جورى حمل مىكند كه فساد جسد هم نشود. چون كه فساد جسد حكمش را گفتيم. اين بعد از دفن ميت را دفن كردهاند. يك روز است، دو روز است. هوا سرد است. زمينها يخ است. ميت تا يك ماه هم چيزى بر او نمىشود. خوفى بر جسدش نيست. زمينها يخ است. در مىآورند ببرند به مشاهد مشرّفه. بعضىها گفتهاند مانعى ندارد. اين جور دفن كردن و بعد در آوردن و به مشاهد مشرّفه بردن عيبى ندارد. بعضىها گفتهاند كه اگر ميت وصيت كند اشكالى ندارد. از ما ذكرنا معلوم شد كه وصيّت ميت مدخليتى ندارد. اگر اين نبش القبر مشروع بود، وصيت بكند يا نكند نقل عيبى ندارد. چون كه فساد جسد نمىشود. به طيّاره مىگذارند بعد از يك ساعت در عتبات است انشاء الله. نيم ساعت يا در مشهد الرّضا سلام الله عليه است. يا فرض بفرماييد در جاى ديگر است از مشاهد مشرّفه. يك وقت اين است كه فساد جسد نيست. فقط اين نبش حلال بوده باشد وصيت بكند يا نكند نافذ است. و اگر اين نبش جايز نبوده باشد قد ذكرنا فايدهاى ندارد. چون كه وصيت غير مشروع را مشروع نمىكند و اين كلام مرا ياد داشته باشيد. چون كه مرحوم سيّد فى ما بعد در مسأله نبش القبر يك تفصيلى گفته است. آن جا حكمش معلوم مىشود. خب كلام اين است كه اين نبش جايز است يا نه؟ بعضىها گفتهاند دليل بر حرمت نبش قبر اجماع است و در ما نحن فيه اجماعى نيست. چون كه نقل به مشاهد مشرّفه مىكند و بدن هم فاسد نمىشود. يا حتّى بنا به قول كسانى كه نقل كردهاند با نقل كردن هم فاسد بشود عيبى ندارد. گفتهاند اجماع است. اجماع در اين صورت اين جرأت را كه نبش بكند و به مشاهد مشرّفه ببرند اجماع در اين صورت نيست. چون كه علماء تجويز كردهاند بعضىها. اجماع در ما نحن فيه نيست. عرض مىكنم بر اين كه خود بعضى از فقهاى ما از سلف فرمودهاند اين فرمايش را. از آنها به ما رسيده است. ولكن رسيدنش كه حرف صحيح ديدهايم قبل از اين كه آنها مثلاً فرمودهاند به جهت مجرّد فرمودن آنها نيست. امر به دفن الموتى كه هست، متفاهم عرفى اين است كه امر كرده است به دفن الموتى كه موتى زير خاك بماند. آن موتى وقتى كه موارات فى الارض شد، در موارات فى الارض بماند. اين معنا است. اخراج كردن او دوباره اين منافى با امر به دفن است. امر به دفن ظاهرش اين است كه اين را دفن كنيد كه بماند زير خاك. در آن روايت فضيل هم بود در ما نحن فيه. تا مادامى كه دفن نكردهاند بگذارند بيرون كه فساد جسد نشود، خصوصاً به ملاحظه اين كه در عصر ما سردخانهها است. جسد را دفن نكنند. بگذارند آن جا. بعد نقل كنند به عتبات يا غير ذالك، آن اشكالى ندارد كه فاسد نمىشود. دفن نشده است. امّا بعد الدّفن بعد از اين كه آن دفن مصداق واجب بود، و واجب در خارج موجود شد و تكليف ساقط بود، مقتضاى آن واجب اين است كه اين زير خاك بماند. اين دار غربتش هست و در اين دار غربت بماند. وقتى كه اين متفاهم عرفى اين شد، ظهور ادلّه اين شد نبشش جايز نمىشود ولو فساد جسد هم نداشته باشد. وصيت بكند يا نكند. چون كه وصيت بايد به چيزى بكند كه مشروع بوده باشد. بعد الدّفن مرا نقل بكنيد اين وصيت نافذ نيست.
سؤال؟ ميتى مثلاً ديشب وصيت كرده است مرا به كربلا نقل بكنيد جسدم را. صبح ديدهاند كه كربلا كه راهش باز نيست خدا باز بكند به قدرت خودش. اين را دفن كردند. بعد از يك روز گفتند كه نه آزاد شد. راه باز شد. كلام اين است كه در بياورند و به وصيت عمل كنند. اين درست نيست. چون كه دفن شده است. دفن مصداق واجب است، و وقتى كه مصداق واجب است در آوردن او مشروعيّتى ندارد، بله يك چيزى مىگويم يادتان بماند. اگر كما اين كه علماى سلف هم همين جور، متشرّعه در سلف هم همين جور بود. اگر جسد فقط استخوانش بماند بعد از مدّتى كه ديگر نمانده است از ميّت الله جسد، نقلش عيبى ندارد. چه وصيّت بكند، چه نكند. نبش قبر كنند و عضام را حمل بكنند، در آن صورتى كه وصيت دارد حتّى در صورتى كه وصيت ندارد، اين عيبى ندارد. مشروع است. چرا؟ به جهت اين كه رواياتى داريم كه در آن روايات روايت معتبرهاى است كه دلالت مىكند نقل العضام عضام ميت را حمل كردن به مكانى كه در او شرافتى هست و از مكانى كه در او شرافتى نيست از او خارج كردن عيبى ندارد. بلكه امكنه مشرّفه نمىخواهد. جزام را خارج كردن ولو به غرضى كه در آن اخراج احترام بر ميت است كه آن جا نماند. جا، جاى غير مناسبى است. آن جا نماند. در اخراج نبشش و آوردنش و دفن كردن در مكان ديگر بر او تعظيم است، اين عيبى ندارد. مثل آنهايى كه به واقعه آن جنگ لعنتى كه تحميل شده بود بر اهل الايمان. خداوند ذليلشان بكند، اين بچّههاى حسابى آنهايى كه آن جا شهيد مىشدند و آنها زير خاك مىماندند. بعد لحم و اينها كه همهاش رفته است. يك استخوان بوده است. در آوردند كه تعظيم بشوند، از آن وهن خارج بشوند، آن عيبى ندارد. اشكالى ندارد. نقل العضام را عرض مىكنم. نقل العضام را عيبى ندارد.
از آن رواياتى كه دلالت مىكند بر جواز اين نقل العضام، يكى از آن رواياتى كه دلالت مىكند موثّقه حسن ابن على ابن فضّال است. صدوق عليه الرّحمه در علل و در عيون الاخبار و در خصال نقل كرده است از پدرش از سعد ابن عبد الله عن احمد ابن محمد عن الحسن ابن على ابن فضّال عن اب الحسن (ع) انّ الله اوهى الى موسى لا موسى ابن عمران عن اخراج عضام يوسف من مصر استخوانهاى حضرت يوسف را از مصر خارج بكن فستخرجه من شاطه النّيل در اين صورت فى صندوق المرمر فلمّا اخرجه طلع القمر. آنها گذشت. آن جا مىگويد كه اوهى الله الى موسى ابن عمران ان اخرج عضام يوسف من مصر. خب بايد اين عضام را خارج كردن بايد عمل مشروع بوده باشد. به قول صاحب جواهر فرموده است بعضىها مناقشه كردهاند كه اين در شرايع سابقه بود. نه اين جور نيست. امام (ع) اين را كه نقل مىكند، ظاهر نقل اين است كه اين مشروعيّت دارد. از آن مكانى كه مصر محلّ فراعنه است كه مركز فراعنه مصر معروف است ديگر. آنها مدفون بودند. يوسف را از آن جا خارج بكن كه با آنها نماند. نقل بكنند به شاع. در اين صورت از اين روايت و روايات ديگر كه اينها مؤيّد است و سند اين معتبر است. از اينها استفاده مىشود بر اين كه نقل العضام عيبى ندارد، و بما اين كه نقل العضام عيبى ندارد عضام را به مكان مشاهد مشرّفه حمل كردن يا حتّى غير امكنه مشرّفه فقط وهن است در آن محل ماندن عضام. نقل دادن به محلّى كه در او تعظيم است اين عيبى ندارد.
سؤال؟ عرض مىكنم بر اين كه در باب 13 از ابواب الدّفن روايت 2 است. يك سندى دارد. آن سند ضعيف است. مرسله است. ولكن صنع رواه فى العلل مسند است كه سندش را گفتم. يك چيزى گفتم متوجّه باشيد. ما گفتيم منتظر شدن به ميتى كه آب بيايد و غسلش بدهند، صدر و كافور بيايد تا غسلش بدهند، يا كفن بياورند كفنش كنيم ميت فاسد مىشود منتظر شدن، گفتيم جايز نيست. همين جور دفنش مىكنند. نمازش را مىخوانند بدون كفن و بدون غسل با كفن دفنش مىكنند. اين در صورتى است كه اين تجهيز در حال فساد نبوده باشد. انتظار موجب فساد مىشود. اين را گفتيم. و امّا اگر ميتى پيدا كرديم در خارج كه آن ميت بو گرفته است بدنش. مثلاً مىرفتند در بيابان كه ميتى پيدا كردند بو گرفته است، او را نمىگوييم كه همين جور دفن كن. او بايد غسل داده بشود. كفن بشود. و نماز خوانده بشود و دفن بشود آن ميت در آن حال. اين را از كجا استفاده كرديم؟ گفتيم غايت تجهيز فساد الجسد است. اين زمان تجهيزش گذشته است. از كجا؟ از آن رواياتى كه وارد شده است در اكيل السّبع آن ميت در باب 38 از ابواب صلاة الجنازه بود. محمد ابن على ابن الحسين باسناده عن على ابن جعفر انّه سأل روايت من حيث السّند صحيحه است ديگر. سابقاً خوانديم. محمد ابن على ابن حسين باسناده عن على ابن جعفر انّه سأل اخاه موسى ابن جعفر (ع). ان الرّجل يأكل السّبع او الطّير فيبقى عضامه بغير لحمٍ. كيف يصنع به؟ قال يغسّل و يكفّن و يصلّى عليه و يدفن. امام تفصيل نداد كه بو گرفته است يا نگرفته است. نوعاً هم بود مىگيرد ديگر مدّتى بماند. چون كه آن رطوباتى كه در عضام هست و خودش هم بعضى جلود و اينها كه چسبيده است به بدنش گوشت ندارد، اينها بو مىگيرند. امام نفرمود كه يأكل السّبع را بو دارد يا ندارد. فرمود بر اين كه بايد على الاطلاق تجهيز بشود. از اطلاق اين استفاده مىشود بر اين كه اگر ميت وجدان پيدا شد در حال الفساد ممكن شد او را، يك وقت ممكن نيست. لحمها پراكنده مىشود. نمىشود آب ريخت. دست زدن نمىخواهد. آب ريختن ممكن نيست و تيمم دادن هم ممكن نيست. له و لورده شده است. نمىشود نزديكش رفت. او دفن مىشود. و امّا آنى كه نه مىشود. بو دارد ديگر. مىشود تغسيلش كرد. آب ريخت. به كفن منتقل كرد و دفنش كرد او بايد دفن بشود و تجهيز بشود. هذا در اين جهت.
بعد صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف به بالى تمام اطراف مسأله را بحث كردهام. آن كسى كه دقّت بكند بيان كردم آنى كه در مقام لازم بود گفته بشود.
بعد مىرسيم به مسأله گريه و داد و فرياد كردن و داد و فغان كردن از كسان ميت. آنهايى كه ميتشان مرده است. صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف بگذاريد از عبارتش بخوانم. تا عبارت ايشان هم معلوم بشود. ايشان مىفرمايد گريه كردن بر ميت است. گريه كردن بر ميت امر جايزى است. حرمتى ندارد. بلكه كراهتى هم ندارد. امر جايز است. مىشود انسان به مرده خودش گريه بكند. گريه كردنش هم تارتاً گريه به گريه بى صدا مىشود كه اشك مىريزد. يك وقت نه گريه كردن با صدا است. با صدا گريه مىكند. مىشود. عيبى ندارد. اين جايز است. بعد مىرسد بر اين كه اين گريه كردن در بعضى موارد مستحب است. آن كدام موارد است؟ اين را بدانيد. فعلاً كلام در گريه كردن به ائمّه عليهما السّلام به آنهايى كه منسوب به ائمه هستند علما و فقهايى كه از دست مىرود گريه كردن به آنها فعلاً محلّ كلام ما نيست. كلام در گريه كردن است به اهلش، به دوستش، به اقربائش. در اينها است كه اين گريه كردن امر جايز است. اشكالى ندارد. مىفرمايد يجوز البكاع على الميت ولو كان مع الصّوت. ولو با صدا بوده باشد. قد يكون راجحاً بلكه اين جور گريهاى كه گفتيم محلّ كلام فعلاً او است، او راجح مىشود. كما اذا كان مسكناً للحزن و حرقة القلب. مصيبتى كه وارد شده است توى خودش نگه بدارد، برايش احتمال خطر است. مستحب است بر اين كه گريه كند كه تسكين پيدا كند قلبش و حزنش بنشيند. ساكت بشود. كما اذا كان مسكّناً على الحزن و حرقة القلب. آن سوختن قلب را كه قلبش مىسوزد، او را تسكين مىدهد. بدان جهت آن كسانى كه كسى از آنها مىميرد گريه نمىكنند كسان ديگر وادار مىكنند كه گريه كند. يك جورى مىكنند كه گريه كند تا اين كه قلبش آرام بگيرد. چون كه از او مىترسند كه در درون نگه بدارد. برايش ضررى وارد بشود. اين منصوص است. اين كه مىگويد مستحب است منصوص است اين معنا كه خواهيم خواند. كما اذا كان مسكّناً للحزن و حرقة القلب بشرط ان لا يكون منافياً لرّضا بقضاء الله. اين استحباب در صورتى است كه رضا به قضا الله منافات نداشته باشد. اين گريهاى را كه مىكند و گفتيم مستحب است، به قضا خداوندى راضى است. ولكن چه كنم كه دل مىسوزد كه همين جور نقل شدهاند كه رسول الله (ص) وقتى كه ولدش ابراهيم وفات كرد، آن وقت رسول الله فرمود بر اين كه اشك ريخته مىشود از چشمها، ولكن ما به رضاى رب راضى هستيم. منافات با قضا الله نداشته باشد. و لا فرق بين الرّحم و غيره. اين گريه را بر رحم بكند يا غير الرّحم بكند. آن جهات دينى را گفتهاند بگذاريد كنار. آن بحث ديگرى دارد. و لا فرق بين الرّحم و غيره. قد مرّ استحباب البكاع على المؤمن. بر مؤمن گريه كردن مستحب است. منصوص هم هست بر مؤمن. بل يستفاد من بعض الاخبار جواز البكاع على اليف ضال. از بعضى اخبار استفاده مىشود كه بر اليف ضال گريه كردن مستحب است. ضال يعنى گمراه. اليف آن كسى كه انسان با او الفت داشت. در قضيه نهروان بود كه مولانا امير المؤمنين ديد بعضى اصحابش گريه مىكنند بر آن كشتگان نهروان كه كشته شده است. پرسيد از ايشان چه شده است؟ مگر شما با آنها هم مرام هستيد؟ گفتند يا على ما مثلمان همان مثل آنى است كه رسول الله (ص) گفت. با آنها الفت داشتيم. بر آن كه الفت ما بر او گريه مىكنيم كه الفت ما ضايع شد. اينها ضال شدند و خودشان را از بين بردند. اين عيبى ندارد. بر اليفى كه بر آن صديقى كه ضال شده است و گمراه شده است بر او گريه كردن عيبى ندارد. فضلاً از مؤمنى كه مؤمن صالح بوده باشد. اين فتواى ايشان است كه مىفرمايد به يك قسم. به جزع و فزع نرسيده است. گريه است فقط مجرّد گريه. در او بحث مىكنيم. تا ببينيم انشاء الله كجا مىرسد.
|