جلسه 769

* متن
*

بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: درس خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:769
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1371
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم، بسم الله الرحمن الرحيم.
صاحب العروه قدس الله نفسه الشريف، در ما نحن فيه بيان مى‏كند دم الحيض را. اين معنا معلوم است كه زن متصف مى‏شود به انّها حائض. اتصاف به حيض كانها حائضٌ در زن است. و اتصافش به انّها حائضٌ به اعتبار خروج دم خاص است. از زن دم خاصى خارج مى‏شود به اعتبار آن خروج متصف مى‏شود بانّها حائضٌ. حيض آن حالت خروج دم را مى‏گويند و العتزل النساء فى المهيز آن حالت خروج دم است، كه امر كرده است خداوند متعال، به اعتزال ناس از نساء.
اين دم خاصى كه به خروج او زن متصف مى‏شود بانّه حائض اوصاف آن دم را ذكر مى‏فرمايد در عروه. و اين معنا بايد معلوم بشود، اين اوصافى كه براى دم ذكر مى‏شود، بعضى‏ها مال وصف خود دم است. على الاطلاق. مثل لون الدم كه اسود بشود او احمر بشود. اين وصف مال خود دم است و بعضى اوصافى دارد دم حيض كه اين اوصاف دم على الاطلاق نيست، عند الخروج است. آن وقتى كه از زن خارج مى‏شود عند الخروج آن وصف را دارد و او اين است كه دم حار است و خودش هم ابيط است. ابيط يعنى تازه، صريح. در مقابل خون فاسد كه استحاضه، دم استحاضه به او دم الفاسد و دم محتبث مى‏گويند. به خلاف دم الحيض كه انّ الخروج حار است و تازه است و بعضى اوصافى دارد كه آن اوصاف مال خروج دم است؛ و آن اين است كه دم خارج مى‏شود بقوة و حرقه. مى‏سوزاند، سوزش دارد براى زن. اين وصف مال خروجش است. اين شش وصفى كه عرض كردم، لونش اسود است او احمر و عند الخروج فرض كنيد حار است، و هكذا تَر و تازه است و از تعبير مى‏شود در كلمات و در روايات تعبير شده است به ابيط. دم ابيط يعنى دم تازه. در مقابل دم محتبث و فاسد كه دم استحاضه مى‏شود. و اين كه وصف خروجش را عرض كرديم به دفع خارج مى‏شود به حرقة خارج مى‏شود، اينها در روايات مباركات وارد است اين اوصاف و آن رواياتى كه دلالت مى‏كند بر اين اوصاف آن روايت از اين قبيل است.
در جلد ثانى وسايل بابى دارد صاحب الوسايل ما يعرف به دم الحيض عن دم الاستحاضه. يك كلمه‏اى بگويم يادتان باشد كه اين اوصاف را كه ما در ما نحن فيه بحث مى‏كنيم به جهت اين است، در مواردى كه امر مردد است، دم مردد است ما بين اينكه دم حيض بوده باشد يا دم غير حيض، آن غير الحيض اگر استحاضه بوده باشد، كه دم مردد بشود كه دم، دم حيض است يا دم الاستحاضه است. در مواردى رجوع به تمييز مى‏شود، على ما سيعطى. كه شارع مقدس حكم كرده است در آن موارد به اختلاف الدم و به اوصاف الدم نگاه مى‏شود. و به اوصاف الدم تعيين مى‏شود يا استحاضه است. در مواردى، نه هميشه. اين اوصاف را كه مى‏گوييم در روايات وارد شده است به جهت اين كه در رواياتى كه امر شده است به مميز دم نگاه مى‏شود، يعنى به اين اوصاف نگاه مى‏شود. هر بحثى كه در اين روايات وارد شد در زن بوده باشد، حكم مى‏شود به مقتضاى آن غسل. و خودش هم معلوم بشود كه در مواردى كه امر شده است رجوع به تمييز به اين اوصاف مى‏شود موارد اشتباه الدم است به دم استحاضه كه دم يا دم الحيض است يا استحاضه است. يا دم نفاس است، يا استحاضه است و اما اگر معلوم بشود كه دم، دم استحاضه نيست، مردد بشود حال الدم ما بين دم الحيض و دم آخر مثل دم البكارة، سيعطى كلام فى كه آنجاها امر به اوصاف نشده است به اين اوصاف كه رجوع‏
بشود. بدان جهت صاحب وسايل، باب را كه عنوان مى‏كند ما يعرف به دم الحيض من دم الاستحاضه است. يعنى در جايى كه مردد بشود ما بين دو تا، آنى كه بواسطه او تشخيص داده مى‏شود، اگر نوبت به تميز رسيد، به اين اوصاف تميز داده مى‏شود.
از اين اوصاف، اين اوصاف مجموعشان در مجموع الروايات ذكر شده است. اينجور نيست كه... در بعضى روايات اوصاف كثيره‏اى از اينها ذكر شده است. ولكن روى هم رفته، مجموع فى المجموع ذكر شده است. يكى از اين روايات صحيحه حبص ابن بخترى است. صحيحه حبص ابن بخترى روايت دومى است در باب سه از ابواب الحيض. آنجا دارد بر اينكه روايت سومى، عن على ابن ابراهيم عن ابيه، عن ابن ابى عمير عن حبص ابن البخترى، قال دخلت على ابى عبد الله عليه السلام امرئة. داخل شد بر امام صادق عليه السلام زنى فسألته عن المرئه. سؤال كرد امام صادق را از زن يستمرُ بحدا فلا يستدرى احيضٌ هو او غيره. مستمر مى‏شود به آن خون، نمى‏داند حيض است يا غير حيض؟ فقال لها انّ دم الحيض حارٌ. اين يك وجه. ابيط، ابيط همان تازه است كه عند الخروج تازه است و خودش هم حار است. اسودٌ سياه است. له دفع و حراره. بر او دفع و حرارت است. آنى كه در اين نسخه است حرارت است كه تأكيد است. هم دفع دارد، قوت دارد هم حرارت دارد. در اين روايت، همه را ذكر فرموده است امام عليه السلام از اين اوصافى كه عرض كردم، غير از آن حرقه سوزاندن و غير از مسئله حمرة. سرخ بودن. اسود را ذكر كرده است و يك كلمه‏اى اينجا بگويم معلوم بشود اينكه دم الحيض اسود، مراد از اسود سياه سياه نيست. چونكه دم سياه، سياه نمى‏شود. خصوصا دم الحيض. سياه نمى‏شود. حمرتش منكدر است، به سياهى مى‏زند. حمرتش شديد است بدان جهت به سياهى مى‏زند. بدان جهت در اين رواياتى كه فرموده است اسود، معنايش همان حمرة شديده است. بدان جهت در ما نحن فيه كسانى ادعا كرده‏اند اصل سواد در لغة به حمرة هم اطلاق مى‏شود در عرف و در لغت به حمرة هم اطلاق مى‏شود. ما او را نمى‏گوييم. اين را ما هم نفهميده‏ايم كه اينجور باشد. ولكن در ما نحن فيه اطلاق سواد به اين اعتبار است. غرض در اين روايات همه آنهايى را كه گفتيم هست، غير از خرقت و غير از حمره.
يكى از رواياتى كه در ما نحن فيه هست موثقه اسحاق ابن جليل است. موثقه اسحاق ابن جليل روايت سومى است. عن عدة من اصحابنا، كلينى نقل مى‏كند، عن احمد ابن محمد، عن على ابن الحكم. همان على ابن حكمى كه از احمد ابن محمد ابن عيسى از او نقل مى‏كند. از اجلا است. عن اسحاق ابن جليل كه از ثقات است. روايت من حيث السند موثقه مى‏شود. قال سألتنى امرئة منا، سوال كرد اسحاق ابن جليل مى‏گويد، خواست از من زنى كه منا از طايفه ما ان ادخلها ابى عبد الله عليه السلام. كه او را پيش امام صادق ببرم. مسئله‏اى داشت.... لها از امام اذن گرفتم اين زن بيايد يا نه؟ فاذن لها، اذن داد امام. فدخلت، داخل شد الى ان قال. اسحاق ابن جليل ديگر آن مقدمات را ول مى‏كند. فقالت له، به امام عليه السلام عرض كرد ما تقول فى المرئه تحيض. حيض مى‏بيند. فتجوز ايامه، ايام حيضش مى‏گذرد دم مى‏بيند. قال ان كان ايام حيضها دون عشرة ايام، اين روايت را كه سر مى‏خوانم به مسائل حيض آشنا بشويد كه به حسب رواياتى اين احكامى كه ذكر شده است براى حائض. ان كان ايام حيضها دون عشرة ايام اذتظهرة بيوم. يك روزى استظهار مى‏كند. ثم هى مستحاضة، احكام مستحاضه را بار مى‏كند. يك روز صبر مى‏كند. عبادت را، احكام حيض را بار مى‏كند ثم هى مستحاضة. احكام مستحاضه به او بار مى‏شود. قالت، فان الدم يستمر بها الشهر و الشهرين. عرض كرد به امام كه يك ماه، دو ماه، سه ماه خون مى‏بيند. يستمر الشهر و الشهرين و ثلاث. كيف تصنع بالصلاة؟ قال تجلس ايام حيضها. ايام عادت را حيض قرار مى‏دهد ثم تغتسل بكل صلاتين، چونكه فرض كرده است دم، دم كثير است. ظاهرش اين است كه يك نفر است. قالت له، انّ ايام حيضها يستختلف عليها. عادت ندارد، يك وقت جلوتر مى‏بيند، يك وقت عقب‏تر مى‏بيند. انّ ايام عادتها تختلف عليها و كان يتقدم الحيض اليوم و اليوم و الثلاث و يتأخر مثل ذالك فما علمها بها. حيض را از كجا تشخيص بدهد؟ عادت اماره اوليه است ايام عادت كما سيعطى. فرض كرد زن كه اين اماره نيست.
نوبت به تمييز مى‏رسد. آنجا امام عليه السلام فرمود دم الحيض ليس به اخفاء ايضا دم حيض خفا ندارد. هو دمٌ حارٌ. بعله تجد له حرقة. اين حرقه اينجا است. چونكه احراز مى‏كند موقعى كه خارج مى‏شود اين دم حيض وقتى كه خارج مى‏شود اينجور است و دم الاستحاضه، دمٌ فاسدٌ. يعنى دم تازه نيست. دم تازه در حيض مى‏شود در استحاضه فاسد است. دمٌ فاسدٌ بارد، خودش هم خنك است. قال فالتفت الى مولا تا زن ديگرى هم همراهش بود به او التفات كرد فقالت اتريه، كان امرئة مرة. مثل اينكه اين آقا يك دفعه زن بود بعد مرد شده است. اين در ما نحن فيه از موثقه مباركه اينجور استفاده شد بر اينكه يكى از اوصاف دم حيض هم حرقة دم عند الخروج است كه امام عليه السلام در اين روايت ذكر فرمود. باز اين حار بودن در صحيحه معاوية ابن عمار هم كه در اين باب هست، هست. كه در آنجا دارد در صحيحه معاوية ابن عمار انّ دم الاستحاضة و الحيض ليس يخرجان من مكان واحد. يعنى از يك عرق خارج نمى‏شود. انّ دم الاستحاضه باردٌ انّ دم الحيض حارٌ. دم حيض هم حار مى‏شود. و اما حمرة كه در اين روايت سواد ذكر شده بود. اسود ذكر شده بود و اما حمرة كه اين حمرة داشته باشد اين از كجا استفاده مى‏شود؟ عرض مى‏كنم بر اينكه اين هم استفاده مى‏شود از روايات ديگرى. يكى از آن روايات موثقه اسحاق ابن عمار است. در موثقه اسحاق ابن عمار اينجور است.
موثقه اسحاق ابن عمار در باب سى از ابواب الحيض است. روايت ششمى است. و باسناد الشيخ عن الحسين ابن سعيد اهوازى رضوان الله عليه، اگر كتب او نبود، چه مى‏كرديم ما؟ محمد ابن الحسن باسناده عن الحسين ابن سعيد اهوازى عن فضالة ابن ايوب، عن اب مغرى، عن اسحاق ابن عمار، روايت من حيث السند موثقه است بواسطه اسحاق ابن عمار كه فتحى است. قال سألت ابا عبد الله عليه السلام ان المرئة... ترد الدم اليوم و اليومين. زن حامله، يك روز، دو روز خون مى‏بيند. قال ان كان دما ابيط. اگر دم تازه باشد فلا تصلى... و ان كان صفرة ... اين معلوم مى‏شود حمره باشد يا اسود باشد حيض است. اين صفرة باشد حكمش اين است. اين روايت يك خصوصيتى دارد بگويم در ذهنتان باشد. چونكه اقل الحيض سه روز. يكى، دو روز حيض نمى‏شود. اين روايت يا محمول است به آن صورتى كه سيعطى، يكى، دو روز خارج مى‏شود ولكن روز سومى در فضاء الفرج است. خواهيم گفت اين سه روز كافى است. خروج اينجورى كه بيايد مثل چشمه بيرون اين معتبر نيست. همين كه دم به بيرون آمد متصف به حدوث الدم بالخروج الدم، دم فى ما بعد در فضاء فرج بوده باشد به نحوى كه قطنه بگذارد به خون مى‏خورد اين استمرار حيض است در ثلاثة ايام اين كافى است. يا به اين حمل مى‏شود كه خروج يكى، دو روز است بقيه در آنجا است يا حمل به حكم ظاهرى مى‏شود. چونكه دم وقتى كه اوصاف را داشت و حادث شد، حكم مى‏شود به ترتب حيض. بدان جهت وقتى كه اسود و احمر و ابيط بود حكم ظاهرى‏اش اين است كه آثار حيض را بار مى‏كند.
و اما وقتى كه سفرت داشت، اوصاف را نداشت يكى از موارد تميز وجوب همين است. حكم ظاهرى است على ما سيعطى كه در غير ايام عادت يا كسى كه ايام عادت ندارد، دمى ديد، حكمش همين است. اوصاف را داشته باشد در ظاهر حكم مى‏شود به حيض. وقتى كه منقطع شد قبل از سه روز استمرار معلوم مى‏شود حيض نبوده است، تدارك بايد بكند اعمالش را. و اما استمرار كرد، معلوم مى‏شود حيض بوده است يا حمل به حكم ظاهرى مى‏شود يا حمل مى‏شود به آن معناى اول. نفرماييد كه در اين روايت اول يكى، دو روز حيض شد. باز از رواياتى كه دلالت مى‏كند بر اينكه حمرة در حيض است، دم احمر مى‏شود. يكى از آنها هم در همين باب، باب سيزدهم روايت شانزدهمى است. محمد ابن يعقوب عن على ابن ابراهيم، عن ابيه عن بعض رجاله، عن محمد ابن مسلم، عن احدهما عليه السلام، قال سألته عن الحبا... من الدم، قال تلك من الفراغت الدم. اين ريختن دم به خارج است. ان كان دما احمرا كثيرا فلا تصلى. قيد كرد بر اينكه در اين روايت دم، دم حيض احمر بوده باشد. باز در آن مرسله ابن ابى عمير كه در باب سى و يكم در من المحيض واقع شده است عن عدة من اصحابنا عن احمد ابن محمد روايت دومى است، عن حسن ابن ظريف عن ابن ابى عمير عن بعضى اصحابنا عن ابى عبد الله عليه السلام اذا بلغة المرئة خمسون سنه لم‏تر حمرة. حمره نمى‏بيند. اين حمره از اوصاف حيض شده است. بلكه ادعا شده است و بعيد هم نيست همين جور بوده باشد، هر جايى كه در روايات دم مطلق ذكر شده است و بعد از او گفته‏اند و ان كان صفرة ، مثل آن روايت اولى، موثقه اولى كه خواندم تمامى اينها دليل بر اين است كه دم الحيض مقابل سفره كه عبارت از حمره است تمامى اينها را شامل مى‏شود. اصل به صفرة خون حقيقة اطلاق نمى‏شود به آن بيانى كه عرض خواهم كرد. بدان جهت ان كان دما و لا تصلى و ان كان صفرة آن وقت فالتغتسل و تصلى. دم الاستحاضه‏اى كه هست اصل حقيقت هم به او دم اطلاق نمى‏شود. سرّش را مى‏گويم كه چرا اطلاق نمى‏شود. اين را ادعا كرده‏اند.
و كيف ما كان، لا شبهة بر اينكه سوادهم او الحمرة لون الدم. اينها از اوصاف دم الحيض است مطلقا. ولكن حرارت و حرقه، حرارت و هكذا ابيط از اوصاف دم الحيض است عند الخروج و هكذا دفع و حرقة از اوصاف دم الحيض است. يعنى خروجش متصف است به اينكه قوت دارد و خودش هم حرقتى مى‏آورد. حرقت دارد. اينها جاى كلام نيست. انما الكلام در وصف آخرى است كه صاحب العروه قدس الله نفسه الشريف در متن عروه براى دم الحيض ذكر كرده است و هى الغلظه. آن وصف، وصف غلظت است. دم ابيط غليظ. دم اسود او احمر غليظ، ترىٌ. ولكن آن غلظت را ذكر فرموده است. و در رواياتى كه بايدينا هست غلظ از اوصاف دم الحيض ذكر نشده است. رواياتى كه در يد ما هست، در اينها وصف غلظت نيست. اين اوصافى كه ثمره‏اش را گفتم. عند اشتباه الدم و عند موارد الرجوع و التمييز به اين اوصاف رجوع مى‏شود. غلظت در روايات نيست. بعله، در دائم الاسلام يك كلامى هست، كه ايشان اينجور نقل كرده است در روايت كه دم الحيض حارٌ، غليظٌ، منتنٌ. بو دارد است. اينها را ذكر كرده است. ولكن دائم الاسلام كما تعرضنا مرارا و تكرارا آنها نمى‏شود مستند فتوا بشود. كه اين هم بگوييم از اوصاف مميزه است. خصوصا بر اينكه بعضى‏ها ادعا كرده‏اند كه غلظت كه اصحاب ذكر كرده‏اند مستندشان دائم الاسلام نيست، بلكه اين را استفاده كرده‏اند جمعى از اصحاب از عنوان ابيط و تَرى كه در روايات وارد است. چونكه گفته‏اند بعضى اهل اللغت تفسير كرده‏اند تَرى را به خالص. به خلوص الشى‏ء. يعنى خون خالص بوده باشد. مى‏گويند وقتى كه خون خالص شد در مقابل دم استحاضه است. دم استحاضه به خون آبه شبيه است. بدان جهت صفرة دارد. اين كه در لغت فارسى ما مى‏گوييم خونابه به او شبيه است، و چونكه خونابه مخلوط است رقيق مى‏شود. وقتى كه خون، خون خالص شد، غلظت دارد. اين حرف هم پيش ما تمام نيست. اين حرف را گفته‏اند ثابت نيست. ابيط معنايش، همان ترى و تازه‏گى است اما آن هم غلظت شرطش است، نه بايد رقيق هم باشد، تازه باشد، همين جور است. خصوصا بعضى رواياتى هست كه از آن بعضى روايات اشعار بر اين معنا است. اشعار بر اين معنا دارد كه بعضى از آن روايات اين معنايى كه ذكر كرديم بر اينكه غلظت داشته باشد نه غلظت اعتبارى ندارد. آن بعضى روايات چيست؟
سؤال؟ اين غلظت به اين معنا دليلى نداريم، بلكه بعضى روايات اشعار بر اين است كه اعتبارى به او نيست. در باب اينكه باب سيزدهم از ابواب الحيض باب استسحاب و استظهار ذات الاعاده. آنجا روايت، روايت هشتمى است و باسناد الشيخ عن حسين ابن سعيد يا حسين ابن سعيد. عن عثمان ابن عيسى، عن سعيد ابن يسار، قال سألت ابا عبدالله عليه السلام عن المرئة تحيض ثم تطهر. مرئه حائض مى‏شود ثم پاك مى‏شود. و رما بعد رأت ذالك، ربما بعد از پاك شدن و غسل كردن رأت الشى‏ء من الدم رقيق. دمى كه رقيق است. اين مقابل غلظت است. بعد اغتسالها و الطهرها. بعد از اينكه اينجور كرده بود پيدا كرد. فقال تستظهر بعد ايامها بيوم او ثلاث ثم تصلى. يعنى بعد از اينكه دم رقيق آمد استظهار بكند. يعنى همان استظهارى كه خواهيم گفت، احكام حائض را مراعات بكند. با وجود اينكه سائل دمش رقيق است. اين معلوم مى‏شود كه اين غلظت اعتبارى ندارد و منهنا اين عنوان و خصوصيت غلظت را فسخ مى‏كنيم. يعنى در وجوب مميزات غلظت اعتبارى ندارد. باشد يا نباشد.
بعد عرض مى‏كنم بعد از اينكه اين معنا شد، يك مطلب ديگرى در ما نحن فيه است و آن مطلب ديگر عبارت از اين است كه اين دم، كه اوصاف دم الحيض است، وصف دائمى نيستند. بدان جهت در عبارت عروه تقييد فرموده است كما فى كلمات اصحابنا و هو فى الغالب اسود او احمر، حار يا ابيط. تقييد به قالب كرده است. سرّش اين است، اينها وصف لازم نيستند. اينها اينجور نيست كه با حيض ملازمه داشته باشد اين اوصاف. بدان جهت در مواردى ما حكم خواهيم كرد به اينكه زن حيض است با وجود اينكه دم اين اوصاف را ندارد. مثل صفرة در ايام عادتش. اين ماه در ايام عادتش دمش را اصفر ديد. حيض است. كما اينكه فرض كنيد حكم خواهيم كرد به حيض در صورتى كه اين اوصافى كه هست در ما نحن فيه نبوده باشد. مثل چيزى كه هست، دمى را كه ولو صفرة است قبل از حيض بيوم او يوم مى‏بيند. كه اينها خواهد آمد. اينكه اينها محكوم به حيض است. ربما حكم خواهيم كرد به عدم الحيض ولو اين اوصاف را دم داشته باشد. مثل اينكه عشرة ايام طهر فاصله نشده است، باز خونى ديد، تمام اين اوصافى كه گفتيم دارد. حتى بوى منتن هم بود دارد. حكم نمى‏شود. حكم مى‏شود كه استحاضه است و احكام استحاضه را بايد بار كند. پس اين اوصافى كه در ما نحن فيه گفتيم اماره قطعيه نيست، مثل اماره‏اى كه در منى گفتيم مى‏پرد انسان را سست مى‏كند. با شهوت خارج مى‏شود كه گفتيم آن همين جور است، عادتا همين جور است منى، اينها مثل آنها نيستند. اين اوصاف اينها اماره بر حيض مى‏شوند ولكن در مواردى كه رجوع به تميز تكليف باشد. و اما اينها اوصاف قطعيه نيستند. بعد از اينكه اين را ايشان فرمود، اين محل كلام نيست، خواهد آمد ادله‏اش كه با وجود اينها حكم شده است كه حيض نيست يا با نبود اينها حكم شده است كه حيض است مثل صفرة در ايام الحيض و لذا بعد ذالك ايشان شرط آخر را ذكر مى‏كند. مى‏گويد آن وقت به دم خارج حكم مى‏شود به حيض كه اين جاريه، اين دم را بعد از اكمال تسع سنين ببيند. اكمال تسع سنين يعنى 9 سال را تمام بكند.
و اما اگر دمى را دخترى قبل از اكمال 10 سال ديد، آن دم، دم حيض نيست. از شرايط كون الدم، دما حيضا كه حدوثش بعد از اكمال بوده باشد، يعنى بعد از اينكه اكمال تسع سنين شد آن وقت حكم مى‏شود. اين حكم كانّ ما بين اصحاب ما اتفاقى است، احدى خلافش را ملتزم نشده است كه قبل از اينكه 9 سالگى دختر تمام بكند 9 سالگى را دم ببيند او دم حيض نيست. كسى بگويد نه هست. نه، نيست. دم حدوثش بايد قبل از اكمال تسع بشود. دمى اگر قبل از اكمال تسع حاصل شد ولو به يك روز او دم حيض نيست. دم بايد بعد از اكمال بوده باشد و وقتى كه بعد از اكمال بود آن وقت حكم مى‏شود بانّه حيض اگر شرايط را داشته باشد كه خواهيم گفت. بلكه فرموده‏اند كه اين حرف ما بين علماء اسلام اختلافى ندارد. ظاهرا هم همين جور است. عامه و خاصه متفق هستند كه قبل از اكمال تسع سنين و بعد اليأس، بعد از اينكه زن يائسه شد دمى كه از اينها خارج مى‏شود اينها حيض نيستند. علاوه بر اينكه مسئله، مسئله اتفاقى است در ما نحن فيه روايتين است كه روايتينى داريم كه دلالت مى‏كند مال آن جاريه را كه قبل از بلوغ است. يكى از آن رواياتى كه در ما نحن فيه است، در جلد پانزده وسايل، باب سه از ابواب العدد، حديث پنجمى است. سند اينجور است. محمد ابن الحسن باسناده عن على ابن الحسن عن محمد ابن حسين ابن اب الخطاب عن صفوان، عن عبد الرحمان ابن.. شيخ الطايفه به سندش از حسن ابن على ابن فضال نقل مى‏كند. حسن ابن على حسن فضال هم نقل مى‏كند از محمد ابن حسين ابن خطاب اشعرى رضوان الله عليه. محمد ابن حسين هم نقل مى‏كند عن صفوان، اين صفوانى كه محمد ابن الحسين از او نقل مى‏كند صفوان ابن يحيى است. صفوان ابن يحيى هم از عبدالرحمان ابن حجاج كه از اجلا است نقل مى‏كند. متن روايت اين است قال سمع ابا عبد الله عليه السلام، يقول ثلاث يتزوجن على كل حال. سه طايفه از زنها هستند كه در هر حالى مى‏توانند شوهر كنند. التى يأسة من المحيض. آنى كه از حيض ديگر يأس پيدا كرده است. پيرزن شده است و مثلها لا تحيض. يعنى مثلش هم كه حيض نمى‏بيند. نه اينكه عارضه شده است، نه رسيده است به سنى كه ديگر حيض نمى‏بيند مثل او. قلت و مطا يكون ذالك. عرض كردند يابن رسول الله كى مى‏شود اين درست ما بفهميم؟ محل حاجت شايد بشود. قلت و يكون ما ذالك. قال اذا بلغ ستين سنه. اين روايت مباركه ستين سنه را فرموده است حدى اليأس است. بلا فرق ما بين قريشية و غيرها. بعد مى‏گويد براينكه فاذا بلغة ستين سنه، يعنى شصت را تمام كرد فقد يأسة من المحيض و مثلها لا تحيض.
يكى هم ثلاثون يتزوجن على كل حال. يكى هم التى لم تطهر و مثلها لا تحيض. آن دخترى كه حائض نشده است و مثل او هم حائض نمى‏شود. قلت و مطا يكون و كذالك يابن رسول الله. كى اينجور مى‏شود دختر؟ قال ما لم تبلغ تسع سنين. مادامى كه 9 سال نشده است، حيض نمى‏شود دختر. يعنى از شرايط كون الدم حيضا كه احكام حيض بار بشود بايد دم قبل از اين سن نبوده باشد. يكى هم و التى لم يدخل بها، ديگر قيد مدخول بها است او عده ندارد، هر وقت تزويج مى‏شود. بعضى‏ها مناقشه فرموده‏اند در سند اين روايت كه شيخ قدس الله نفسه الشريف اين روايت را از كتاب على ابن فضال نقل كرده است و سندش به كتاب على ابن حسن فضال، احمد ابن عبدون است، ديگرى هم على ابن محمد ابن زبير است. و آن احمد ابن عبدون كه از مشايخ نجاشى است عيبى ندارد اما اين على ابن زبير توثيقى ندارد. اين حرف را فرموده‏اند ولكن از اين حرف هم برگشته‏اند. درست هم همين جور است. سند شيخ به كتاب على ابن حسن فضال درست است. چونكه نجاشى قدس الله نفسه الشريف به كتب على ابن فضال سند معتبرى دارد كه در اواخر نقل شده است به آن سند و آن استاد هم شيخ بود هم نجاشى بود. محتمل نيست كه فقط آن كتاب را به نجاشى تنها گفته باشد. بدان جهت در ما نحن فيه آن سند شيخ هم هست. چونكه اينها هر دو تلميذ او بودند. بدان جهت روايت من حيث السند معتبر است. اگر كسى گفت من اين را قبول ندارم بلكه او خلوتى گفته است. مجلس درسى نبوده است به نجاشى سند دارد به شيخ ندارد. مى‏گوييم اين روايت صحيح است. چرا؟ چونكه در سند اين روايت كما ذكرنا كه شيخ كه نقل مى‏كند صفوان ابن يحيى است. شيخ در حق صفوان ابن يحيى در كتاب فهرست فرموده است كه جميع كتب و روايات صفوان ابن يحيى را نقل مى‏كنم به اين اسناد. اسناد سه سند معتبر ذكر كرده است. جميع كتب و روايات صفوان را، كه اين روايت از روايات صفوان است به اقرار شيخ چونكه شيخ نقل مى‏كند از على ابن فضال كه به صفوان ابن يحيى مى‏رسد. اين در كتاب صفوان هم نباشد از رواياتش هست. بدان جهت شيخ همان تبديل سند، سند دو قولى مى‏شود. بدان جهت اين روايت من حيث السند معتبر است و هيچ جاى خدشه و اشكالى در سندش نيست. اين يكى از اين روايات.
روايت ديگر كه وقت گذشت انشاء الله فردا.