|
جلسه 1094
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار: 1094 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1375
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
كسى كه عطش دارد نمىتواند آب نجس را استعمال كند و وضو هم كه با آب نجس جايز نيست. و اين شخص فاقد التّراب است. نمىتواند تيمم بكند. مثل...سابقى نيست كه آن جا متمكن از تيمم بود. تيمم ممكن نيست. دو تا آب دارد. يكى طاهر، يكى متنجّس. و خودش هم عطش دارد. عطش بالفعل دارد كه بايد آب بخورد. عطش، عطش مهلك است يا آن عطشى است كه موجب ضرر محرّم مىشود بر شخص. ايشان مىفرمايد در ما نحن فيه آيا در ما نحن فيه به ماء طاهر وضو بگيرد و نماز بخواند و آب نجس را در آن رفع عطشش استعمال بكند، يا اين كه نه، در ما نحن فيه بايد آب طاهر را در رفع عطش استعمال بكند. و تكليف صلاتى از اين شخص ساقط است. چون كه فاقد الطّهورين است. تيمم ندارد، و از آن طرف هم كه وضو ندارد. چون كه آب را بايد صرف در رفع عطش بكند طاهر را. ايشان با اين تردد مىگذراند كه ممكن است آن جور گفته بشود و ممكن است اين جور گفته بشود. ما نحن فيه از موارد تزاحم است. بنا بر اين كه صلاة فاقد الطّهورين محكوم به بطلان باشد. و صلاة فى كلّ حالٍ طهارت مىخواهد از حدث. اين طهارت مائيه او طهارت ترابيه. و الاّ اگر مثل بعضى اصحاب كسى ملتزم شد فاقد الطّهورين صلاة را بايد با آن حدث اتيان كند و در موارد اضطرار طهارت مثل ساير الشّرايط ساقط مىشود. اگر كسى اين مسلك را قبول بكند، در ما نحن فيه تزاحمى نيست. چرا؟ چون كه حرمت شرب ماء النّجس در ما نحن فيه حرمت شرب ماء النّجس اقتضا مىكند ضرورت و اضطرارش را به شرب ماء طاهر رفع كند. چون كه ماء طاهر دارد و از آن طرف هم تكليف صلاتى وقتى كه طهارت ندارد، مع فقد الطّهورين نماز مىخواند. واجب است. گلى ندارد اين. در آن جايى كه قائل شديم فاقد الطّهورين مكلّف به صلاة فى الوقت است، اشكالى ندارد. و راهى ندارد، كه آب طاهر را بايد در رفع عطش استعمال كند. چون كه واجب است رفع كردن. اين ايجاب اضطرار به شرب ماء طاهر چون كه مضطر به حرام نيست. اضطرار به حرام، حرام را حلال مىكند. اين مضطر است به شرب احد الانائين كه يكى از آنها پاك است. به آن جامع مضطر است نه بر آن حرام. جامع حرام نيست. خصوص يكى حرام است.
بدان جهت چون كه مضطر به حرام نيست، عقل مىگويد بايد اضطرارت را به اين حلال دفع كنى. شارع حرام كرده است آن مائى را كه نجس است شرب او را. مضطر به او نيستى. وقتى كه رفع اضطرارش را كرد، فاقد الطّهاره مىشود...و تراباً بايد صلاة را مع فقد الطّهورين اتيان كند. انّما الكلام در صورتى است كه نه گفتيم فاقد الطّهورين صلاتش باطل است. صلاة لا محال طهارت مىخواهد. كلام در ما نحن فيه مورد تزاحم است. در ما نحن فيه دو تكليف است. يكى اين كه صلاة را بايد به طهارت اتيان كند. صلاة را به طهارت اتيان كردن اين است كه با ماء طاهر وضو بگيرد. متمكّن است به اين. تكليف ديگر اين است كه حرام است شرب ماء النّجس و مىتواند اين شخصى كه شرب ماء به او واجب است آب طاهر بخورد. به اين هم متمكن است فى نفسه. به جمع بينهما قادر نيست. هم براى صلاة وضو بگيرد و هم از ماء نجس اجتناب بكند. به جمع بينهما قادر نيست. مىشود باب تزاحم. در باب تزاحم نگاه مىشود به آن تكليفين كه كدام يكى اينها در نظر شارع اهم است. يا محتمل الاهميّه است كه در نظر شارع اهم بوده باشد. اگر محتمل الاهميه شد يا اهميتش محرز شد، او مقدم بر انتصال مىشود. و وقتى كه او را انتصال كرد، قدرت را صرف در انتصال
آن اهم يا محتمل الاهميّه كرد، نسبت به مخالفت تكليف ديگر مضطر مىشود.
گفته شده است در ما نحن فيه اشكالى نيست كه صلاة يوميه عمود الدّين است. بنى عليه الاسلام است. اين صلاة اوّل ما يحاسب به الرّد است. شارع راضى نمىشود اين صلاة ترك بشود. حتّى به اين شارع به آن كسى كه مريض است و بدنش هم نجس، فرموده است بايد نماز را بخواند. ولو مستلقياً ولو على جنبه الايمن او على جنبه الايسر. صلاة را در هيچ حالى ساقط نكرده است. بدان جهت صلاة محتمل الاهميه اگر معلوم الاهميه نباشد، لااقل محتمل الاهميّه است از شرب ماء نجس. بدان جهت بايد وضو بگيرد. نماز خواندن موقوف به وضو گرفتن است. چون كه تيمم ندارد. آن وقت وقتى كه نماز وضو گرفت براى نمازش، مضطر مىشود به شرب الماء النّجس. در متزاحمين اين جور است ديگر. وقتى كه صرف قدرت را در يكى كرد، در اهم يا محتمل الاهميّه كرد، نسبت به ديگرى عاجز مىشود. اين تعجيز هم جايز است. نگوييد انسان خودش را عاجز از انتصال تكليف بكند، خودش را به اضطرار به شرب الخمر بيندازد. به شرب النّجس بيندازد اين حرام است، جايز نيست. پريروز گفتيم. آن اضطرار انداختنى كه به واسطه انتصال تكليف الهى نشود. آن اضطرارى كه مكلّف به او مىافتد از ناحيه انتصال تكليف ديگرى كه بايد انتصال بكند، آن اضطرار مرفوع است. ما من محرّمٍ الاّ و قد احلّه الاضطرار. بدان جهت وقتى كه صرف قدرت را كرد در وضو گرفتن، شرب ماء نجس برايش حلال مىشود. مقتضايش اين است. جاى تردد در ما نحن فيه نيست. بله اگر متمكن از تيمم بود بايد آب طاهر را مىخورد و براى صلاة تيمم مىكرد كه سابقاً گذشت. گذشتيم اين فرع را.
بعد صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف در مسأله ديگر دو تا فرع ذكر مىكند. يك وقت اين است كه انسان پول دارد. آب ندارد كه براى وضو بگيرد آب را. و از آن طرف هم لخت و عريان است. ساتر بايد تحصيل كند. مختصر پولى دارد. با آن پول مىتواند آب بگيرد، وضو بگيرد. ديگر بايد لخت نماز بخواند. مكشوف العوره نماز بخواند. يا آن پول را بدهد يك لنگى بگيرد براى نمازش تيمم بكند. امر داير است چون كه هر دو شرط صحّت صلاة است. هم ستر العوره، ساتر شرط صحّت صلاة است و هم وضو شرط صحّت صلاة است. در ما نحن فيه پولى دارد كه مىتواند با او آب تحصيل كند، و مىتواند ساتر تحصيل كند. امّا متمكّن از تيمم است. در اين صورت ايشان مىفرمايد كه بايد ساتر تحصيل كند. ايشان فتوا مىدهد بر اين كه لا يبعد تقديم السّاتر و ان كان فيه اشكالٌ ولو اشكال است. ايشان مىفرمايد بر اين كه احتياط مستحب است. چون كه ساتر مقدم است. آن فتوا است. احتياط مستحب اين است كه اول پولش را صرف در ساتر بكند، بعد از آن كه ديگر پول ندارد تيمم بگيرد براى نمازش. چرا اين ساتر را مقدم كرد در اين فرض؟ در فرض دوم ببينيد چه مىگويد.
مىگويد انسان مىتواند يكى از دو شرط را تحصيل كند. يا برود آب پيدا كند، آن وقت ديگر نمىتواند الى القبله نماز بخواند. چون كه قبله را نمىشناسد. و مىتواند برود پى قبله شناختن كه قبله كدام ور است، ديگر نمىتواند آب تحصيل كند. نمىتواند جمع كند ما بين الوضو و الصّلاة على القبله. مىفرمايد در تقديم احدهما بر ديگرى اشكال است. در ساتر مىگويد ساتر مقدّم است. ولكن وقتى كه به قبله و هكذا وضو رسيد، آن جا مىگويد بر اين كه در تقديم احدهما اشكال است. آن وقت مىبينيد كه انسان متحيّر مىشود شخص ابتداعاً نگاه كند اين چه فرق پيدا كرد؟ فرقش اين است كه ستر شرط صلاة است. ولكن اين شرط بدل ندارد. اين شرطى است كه بدل ندارد. انسان مضطر شد، مكشوف العوره نماز مىخواند. به خلاف وضو. وضو بدل دارد كه تيمم است. ايشان حساب كرده است كه در صورت اولى امر داير است ما بين آنى كه ليس له بدل كه ساتر است و ما بين صرف قدرت در آنى كه له البدل كه وضو است. آنى كه ليس له البدل او مقدم مىشود آن ساتر مىشود. و امّا در مسأله قبله. چه جورى كه وضو بدل دارد، قبله هم كه عبارت از توجّه الى الكعبه است بدل دارد. براى اين كه امام(ع) فرموده است بر اين كه لا صلاة الاّ الى قبلةٍ و ما بين
المشرق و المغرب قبلةٌ. توسعه داده است. قبله را اضطرارى درست كرده است. يك قبله اختيارى است كه طرف كعبه است. يك قبله اضطرارى است كه انسان عند الاضطرار مىخواند، به بين المشرق و المغرب. وقتى كه صلاة عرض كرديم كه در اين صورت نقطه مشرق و نقطه مغرب را به آنها نمىايستد. بين المشرق و المغرب مىايستد. به هر جا ايستاد نمازش صحيح است. خب وضو هم بدل دارد، قبله هم بدل دارد. ترجيح يكى به ديگرى احتياج به دليل دارد. چون كه دليل مرجّح ندارد قهراً حكمش ترجيح اشكال دارد، و حكم، حكم تخييرى مىشود. عرض مىكنم بر اين كه عرض كرديم كه در اين قيود واجب و شرايط واجب و اجزاء واجب امر نفسى نيست. امر، امر غيرى است. امر غيرى تابع امر نفسى است. شارع در اين موارد هم ستر را اخذ كند در صلاة اين مكلّف و هم وضو را اخذ كند اين تكليف به ما لا يطاق است كه امر اولى اختيارى است. او رفته ساقط است. ولكن مىدانيم كه شارع از صلاة رفعيت نكرده است از اين شخص. امّا آن صلاتى كه از اين خواسته است كدام يكى است؟ صلاة مع السّتر است با تيمم، او صلاة مع الوضو است عرياناً يا مخيّر ما بينهما است؟ كدام يكى است؟
و هكذا در فرض ثانى نمىدانيم مكلّف است به صلاة مع الوضو يا الى الصّلاة مع القبله، يا مكلّف است به جامع ما بينهما كه تخيير است. گفتيم مقتضى الاصل تخيير است در آن مواردى كه هر دو شرط دليل دارد. خب كسى اگر در اين ما نحن فيه اين جور گفت، گفت وقتى كه دليل مىگويد بر اين كه لا صلاة الاّ الى القبله و از آن طرف هم دليل مىگويد كسى كه واجد الماء است وقتى كه قيام الى الصّلاة كرد بايد وضو بگيرد، اذا قمت من الصّلاة فاغسلوا وجوهكم شما گفتيد كه اينها همديگر را نفى نمىكنند. وضو مىگويد من مدخليت دارم، آن يكى هم مىگويد بر اين كه قبله مدخليت دارد. نسبت به مأموربه اولى با هم تعارضى ندارند. و امّا نسبت به مأموربه امر ثانى كه امر اضطرارى است، يك دليل اگر بگويد فرض بفرماييد روز جمعه صلاة الظّهر واجب است، يك دليلى بگويد روز جمعه صلاة الجمعه واجب است و احتمال هم بدهيم كه حكم تخييرى است، چه مىكنيم آن جا؟ آن جا گفتيم جمع عرفى است. حمل مىشود به تخيير كه وجوب اينها تخييرى است. چرا؟ چون كه آنى كه مىگويد ظهر بخوان، او صريح است در اين كه ظهر مجزى است. منتهى ظهور اطلاقى دارد كه واجب تعيينى است. عدل ندارد، ظهور اطلاقى است. آنى هم كه مىگويد جمعه واجب است، او مىگويد بر اين كه جمعه مجزى است. صريح در اين است. امّا معيناً واجب است، ظهورش اطلاقى است. يرفع ان اطلاق كلّ الماء بصراحت الاخر. اين مىشود جمع عرفى. خب كسى بگويد اين جمع عرفى را اين جا پياده كنيد. براى اين كه اين مىگويد صلاة بايد الى القبله بشود، آن هم مىگويد كه صلاة بايد با وضو بشود. اين از ظهور هر كدام در تعيين رفعيت مىشود به قرينة الاخر. چون كه تعارض آخرى افتاده است. حمل به تخيير مىشود. اين اشتباه است. كما اين كه ديروز گفتم اين واجبات ضمنيه جاى ترجيح و جمع عرفى و اينها نيست. واجبات ضمنيه. چرا؟ براى اين كه ما كه مىگفتيم در جمعه از وجوب عينىاش رفعيت مىكنيم، و اصل وجوبش را نگه مىداريم، چون كه در اصل وجوب صريح بود. و امّا اين كه تعيينى است، اين بالاطلاق بود. آن جا هم در صلاة ظهر عكسش بود. در وجوب صلاة الظّهر عصرش تصريح بود، در اين كه ظهر تعيينى است بالاطلاق بود. رفعيت مىكرديم از صراحت هر كدام به اطلاق. اين جا اين جور نيست در واجبات ضمنيه. در واجبات ضمنيه اين كه مىگويد قبه من بخصوصيهاش قيد در صلاة هستم اين را به اطلاق مىگويد. چون كه در آن صورتى كه من متمكن بودم، هر دو تا شرط بود. نفى نمىكردم. اين كه مىگويد بر اين كه من شرط هستم، آنى كه تصريح صريح بود در اعتبار وضو حال تمكّن از او بود كه متمكّن بوده باشد و از شرايط ديگر هم متمكّن بشود. در آن وقت وضو صريحاً واححب بود. اين كه الان امر دومى آمده است كه ما كشف كردهايم، دلالتش بر اين كه من وضو در امر دومى هم مدخليت دارم، اين خودش بالاطلاق است. اين خودش بالاطلاق است. اين من مدخليت دارم به خصوص هم به تعيينش و هم به اصل دخالتش، هر دو به اطلاق است. آن يكى هم كه
مىگويد بر اين كه من قبله مدخليت دارم، در اين حال اصل دخالتش و تعيين دخالتش آن هم بالاطلاق است. بدان جهت اينها جمع عرفى ندارند. مىشوند متعارضين.
بدان جهت گفتيم در ما نحن فيه تساقط مىكنند. جمع عرفى نمىشود اين جا كرد. چون كه مورد جمع عرفى نيست تساقط كردند، اصل جارى مىشود. اصل اقتضا مىكند تخيير را. و هكذا آن رواياتى كه وارد شده است مثلاً دو تا روياتى رسيد يكى موافق با كتاب شد او را بگيريد، يكى مخالف شد طرع كنيد، آنى كه موافق با عامّه است اخذ كنيد، طرع كنيد موافق با عامّه را بگيريد، اين در آن دو روايتى است كه در مدلول اوّلىشان با همديگر تعارض دارند كه تعارض ابتداعى است. آن جا يك حكم در شريعت يا او است كه مخالف با عامّه است، يا او است كه موافق با عامّه است. و امّا در ما نحن فيه اين جور تعارض نيست. هر دو صحيح بودند. هر دو صادق بودند. در آن صورتى كه مكلّف متمكّن بود. هر دو حكم شرعى واقعى بود. هم وضو شرط صلاة بود، و هم هكذا نمىدانم قبله شرط بود. اين تعارض روى علم اجمالى ما آمده است كه شارع صلاة را ساقط نكرده است، اين مىگويد من مدخليت دارم، آن هم مىگويد من مدخليت دارم. اين جا اين تعارض مىشود. روايات ترجيح به اين تعارض تارى كه روى اضطرار ناشى شده است، اينها را نمىگيرد. روى اين حساب است كه در اين موارد رجوع به اصل عملى مىشود، مگر اين كه يكى از اين خطابها لسان نداشته باشد. اجماع باشد كه او لال است. او نمىگويد من مدخليّت دارم. اين مىگويد دارم. اخذ به او مىشود. وقتى كه هر كدام يك زبان درازى كردند، خطابها هر دو زبان داشتند هر دو به هم مىخورند. اين سرّ اين است كه در واجبات ضمنيهاى كه و قيود واجبى كه عند الاختيار همهشان قيد بودند. و همهشان جزء بودند. با هم تنافى نداشتند. اضطرار من است و عدم قدرت من است كه علم پيدا كردم شارع تكليف ديگرى جعل كرده است، در اين صورتى كه هست، اين تعارض عرضى كه مىافتد، اين تعارض عرضى حكم متعارضين را ندارد. اين روى اضطرار من است و گفتم آن وجه جمع عرفى ما بين صلاة ظهر و صلاة جمعه نمىآيد، و هكذا در ما نحن فيه اخذ به موافق عامّه چون كه اصل حكم صحيح است. اضطرار من است در مورد اضطرار كه اين هم ثابت است، اين جا است. بدان جهت و روايات ترجيح نه روايات تخيير هيچ كدام در ما نحن فيه جارى نيست، حتّى جمع عرفى هم جايز نيست به آن ملاكى كه گفتم كه در موارد جمع عرفى به قرينة النّص از اطلاق ديگرى رفعيّت مىشود. اين جا اصل الدّخاله و تعيّر الدّخاله بالاطلاق است. بدان جهت در ما نحن فيه يكى احد الاطلاقين بر ديگرى مزيّتى ندارد، تساقط مىكنند و رجوع به اصل عملى مىشود. گذشتيم اين را. از اين جا معلوم شد كه در هر دو فرض مكلّف مخيّر است يا وضو بگيرد، عرياناً نماز بخواند، چون كه صلاة عارياً هم بدل از صلاة است. آن وقتى كه انسان نتواند صلاة را ساتراً بخواند، شارع امر كرده است به عارياً. هر وقت نتواند با وضو بخواند، امر كرده است با تيمم بخواند. هر دو بدل دارند. اين جور نيست كه ساتر بدل نداشته باشد. الصّلاة عارياً خودش بدل است. بدل اضطرارى است. آن بدل را مىخواهد يا صلاة مع التّيمم را صلاة الى القبله مىخواهد يا صلاة مع الوضو مىخواهد وقتى كه ادلّه و خطابات در اين تعارض كردند نوبت به اصل عملى مىرسد كما ذكرنا. هذا نسبت به اينها.
سؤال؟ ممكن است تخييرى بشود، ممكن است جامع بشود. من كه علم غيب ندارم. آن يك واجب مقيّد است به احد الامرين.
سؤال؟ نه. صلاة به احد الامرين خواسته است. جامع. احتمال مىدهم در واجب تخييرى اين جور گفتيم آخر. تكليف متعلّق به جامع بينهما مىشود. احتمال مىدهم به جامع متعلّق شده است. اين را ايشان يك چيزى گفت. يادم افتاد. اين كه ما در آن موارد صلاة جمعه و صلاة الظّهر حمل بر تخيير كرديم، چون كه اين خطابات طريقى هستند. من باب اماره حجّت هستند ظهوراتشان. اگر بدانيم كه در واقع تخيير نيست، مثل اين كه يك روايتى قائم شده است كه اگر چهار
فرسخ رفتى، چهار فرسخ را برگشتى قصر بخوان. يك روايتى گفت بر اين كه چهار فرسخ را رفتى، چهار فرسخ برگشتى تمام بخوان، اينها جمع عرفى ندارند. چرا؟ چون كه احتمال تخيير نيست. اين شخص اگر مكلّف است، مسافر است بايد قصر بخواند در نظر شارع. مسافر نيست بايد تمام بخواند. آن جاها نمىگوييم كه مخيّر است تمام بخواند يا قصر بخواند. مىگوييم روايتين متعارضيتن هستند. در ان مواردى كه احتمال تخيير مىدهيم، آن جا اين جور جمع عرفى مىكنيم. و در ما نحن فيه تعارض وجودى نيست كما ذكرنا. ولكن احتمال تخيير واقعى مىديد كه امر رفته باشد امر دومى روى صلاة مقيّداً به جامع الامرين كه عبارت از يكى وضو است و ديگرى استقبال قبله است. بدان جهت احتمالش هست، مقتضاى اصل عملى هم او است. چون كه در وجوب آن جامع برائت جارى نمىشود. خلاف امتنان است. گذشتيم اين را. بعد ايشان در ما نحن فيه صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف فرع ديگرى را مىفرمايند. آن موجب ديگرى را مىفرمايند. آن امر ديگر كه مجوّز تيمم است، زيق الوقت است. اين موجب تيمم خيلى مباحث مهمى دارد. بدان جهت در اين امر آخر كه زيق الوقت است، مسائلى كه در ما نحن فيه فرض مىشود و فروضى كه در زيق الوقت فرض مىشود، هر كدام را مستقلاً بحث مىكنيم.
يك وقت اين است كه زيق الوقت تبعى است. مكلّف صلاتش را به تأخير نينداخته است. مثل اين كه شخص جوانى بود. شب خوابيد. صبح كه پا شد ديد كم مانده است كه آفتاب بزند. صلاة صبح يك جورى است كه اگر بخواهد جنب است. برود غسل بكند و بيايد صلاة ظهر را اقتدا كند، اصل شمس طالع است. يعنى صلاة الصّبحش به تمامه بعد الوقت واقع مىشود. غسل آن قدر وقت مىخواهد كه اگر آن غسل را بكند، وقت صلاة بتاتاً خارج شده است. صلاة صبح را ولو بعضش را هم بخواهد در وقت بياورد ممكن نيست. وقت تمام شده است. و هكذا در وضو اين جور است. آب دور است. اگر بخواهد برود وضو بگيرد و بيايد، اصل صلاة وقتش تمام مىشود. در اين صورت اگر تيمم بكند، تمام صلاة را در وقتش اتيان مىكند از اول تا آخر صلاتش را در وقت اتيان مىكند. اين صورت اولى است كه فرض مىكنيم. وضو و غسل موجب مىشود خروج وقت فريضه را كه فريضه را در وقت اصلاً ولو بعضش را نتواند اتيان كند، تيمم كردن موجب مىشود فريضه را فى وقتها اتيان بكند. متسالمٌ عليه بين اصحاب ما اين است كه در اين صورت بايد تيمم بكند. اين تيمم قدر متيقّن است از ادلّهاى كه دلالت كرده است به مشروعيّت تيمم، اين فرض قدر متيقّن است. يكى از ادلّه قوله سبحانه است. اذا قمت من الصّلاة فاغسلوا وجوهكم. صلاة، صلاة اختيارى است. يعنى صلاتى كه از اولش تا آخرش بايد در وقت واقع بشود. اگر به آن صلاة پا شديد چون كه گفتيم اين الفاظ منصرف با اختياريشان هستند. سابقاً گفتيم. آن صلاة صبح اختيارى را كه اتيان مىكنى من اوله الى آخره الوقت اگر توانستى چون كه اذا قمت فاغسلوا گفتيم مال واجد الماء است. اگر توانستى وضو بگيرى يا جنب شدى توانستيد غسل بكنيد، وضو و غسل بايد بكنيد. بعد مىگويد كه فلم تجدوا ماءً. فلم تجدوا هم معنايش اين مىشود كه من متمكّن نيستم از استعمال الماء در وضو و غسل صلاتى. يعنى اگر صلاة را به تمامها در وقت بخوانم، متمكّن نيستم بر اين كه صلاة را با وضو يا با غسل اتيان بكنم. فلم تجدوا ماءً يعنى لم تمكّنتم من الوضو و الغسل به اين صلاة در وقت فتيمموا سعيداً طيّبا. خود آيه دلالتى دارد. خود روايات دلالت دارد بر اين كه التّيمم احد الطّهورين. يعنى وقتى كه صلاة فريضه را در وقتش نتوانستى اتيان بكنى، تيمم بدل است. تيمم احد الطّهورين است. در ما نحن فيه كه هست متسالمٌ عليه اين است. و مخالفى هم نقل نشده است. ولو نسبت دادهاند به صاحب المدارك و المحقق ولكن كلام آنها در فرع ديگر است. راجع به اينها نيست. در اين فرع نسبت دادهاند من كلامش را نديدهام. نسبت دادهاند به مرحوم شيخ حسين آل...ايشان گفته است در اين صورت مكلّف نيست انسان به نماز فى الوقت. ولو تيمم مىتواند بكند. مكلّف نيست. اين بايد صلاة را بعد الوقت قضا كند با وضو يا قضا كند با غسل. چرا يا شيخ اين جور مىفرماييد؟ فرمايش ايشان را نمىدانم خود ايشان
فرمودهاند، ديگران هم تقريب كردهاند، يا اين تقريب از خود ايشان است. نمىدانم. گفته است بر اين كه ايشان فرموده است بر اين كه اين شخص اگر بخواهد در آن حال وضو بگيرد و غسل كند متمكّن است. بدان جهت اگر خواهيم گفت كه تيمم را كرد، نماز را هم نخواند. رفت حمام غسل كرد. يا رفت لب شط وضو گرفت. خواهيم گفت وضويش صحيح است. چون كه صلاة مع التّيمم واجب است. و امر به شىء نهى از ضد خاص نمىكند. انّ الله يحبّ المتطهّرين مىگويد اين غسل و اين وضو مستحب است. خب اين متمكّن است كه وضو بگيرد. شخصى كه متمكن است وضو بگيرد، تيمم از او مشروع نيست. تيممش باطل است. كسى كه متمكّن از وضو است، تيممش مشروع نيست. پس تيمم نمىتواند بكند. وضو هم كه بگيرد صلاة در خارج وقت واقع مىشود. پس بر اين قضا واجب است. در خارج وقت بايد صلاتش را قضا كند. اين در ادا مكلّف نيست. ولكن اين فرمايش ايشان مىدانيد تمام نيست. به آن بيانى كه عرض كردم آن بيان عبارت از اين بود كه شخصى كه متمكّن نيست صلاة اوليه را فى وقتها متمكن نيست، با وضو و غسل به آن صلاة اتيان كند. او بايد تيمم بكند. اذا قمت من الصّلاة فاغسلوا وجوهكم و ان كنتم جنباً فاطّهروا ظاهرش اين است كه غسل وضو وضو بگيريد براى صلاة. اذا قمت من الصّلاة است. يا غسل بكند جنب براى صلاة. فلم تجدوا ماءً يعنى وضو و غسل لصّلاة را متمكّن نشديد. آن وقت نوبت به تيمم مىرسد. اين شخص وضو و غسل لصّلاة را متمك نيست. چون كه اگر وضو و غسل بكند صلاة وقتش تمام مىشود. اين غير متمكّن است از وضو و غسل لصّلاة از ذات الوضو و از ذات الغسل متمكّن است. مستحب هستند امر به شىء هم نهى از ضدّ خاص نمىكند. پس اين شخص براى وضو لصّلاة و غسل لصّلاة متمكن نيست. آيه مىگويد فلم تجدوا يعنى نتوانستيد براى وضو لصّلاة و غسل لصّلاة را اتيان بكنيد، براى صلاة فى الوقت، فتيمموا سعيداً طيّبا. بدان جهت در ما نحن فيه اين فرمايش ايشان صحيح نيست. در ما نحن فيه مثل اين است كه انسان وضو بگيرد، غسل بكند، صلاة تمام مىشود. وظيفهاش اين است كه تيمم بكند به حكم آيه و هكذا رواياتى كه مىگويد التّيمم احد الطّهورين. يعنى در صورتى كه طهور مائى لصّلاة نتوانست تحصيل بكند لصّلاة. من براى صلاة طهور مائى نمىتوانم تحصيل كنم به صلاة فى الوقت. آن وقت التّيمم احد الطّهورين. اين صورت بلااشكال است. و يلحق بهذه الصّورت. به اين صورت لاحق مىشود، در جايى كه اگر من بخواهم وضو و غسل بكنم، تمام صلاة خارج وقت واقع مىشود. و امّا اگر تيمم بكنم، بعضى صلاة در وقت واقع مىشود. وضو و غسل خروج تمام وقت را مستطيع است. ولكن اگر تيمم بكنم، همه صلاة را در وقت اتيان نمىكنم. ولو دو ركعت را در وقت اتيان مىكنم. در اين صورت هم همين جور است. بايد تيمم بكند و صلاتش را ولو ركعتاً در وقت اتيان كند. چرا؟ چون كه در ما نحن فيه شارع فرموده است اين معنا را كه كسى كه نتواند صلاة را اتيان بكند در وقتش، تيمم بكند. يك خطاب ديگرى است كه شارع بر كسى كه نمىتواند تمام صلاة را در وقت اتيان بكند، وقت را درباره او توسعه داده است. گفته است بر اين كه من ادرك ركعتاً من القدات فقد ادركها. اين روايت در صلاة القدات است. روايتى كه معتبر است. ولكن صلاة القدات خصوصيتى ندارد. احتمال فرق ما بين صلاة القدات و ساير صلوات نمىشود. اين كه در اين جا، در اين روايات صلاة القدات را چند روايت است كه در آن موثّقه عمّار صلاة قدات را ذكر كرده است.
اين روايات در باب 30 از ابواب اوقات الصّلاة است. اين روايات را كه امام(ع) فرض شده است كه صلاة القدات چون كه نوعاً اتّفاق ذى الوقت اين جورى در صلاة القدات مىشود كه شب خوابيده است، دير بيدار شده است. خصوصاً جوان باشد. اين به اعتبار اين است كه، چه جور سفر در روايات تيمم كه عدم وجدان ماء است فرض مىكرد گفتيم عدم وجدان نوعاً در سفر مىشود، اين صلاة قدات هم كسى كه لسان روايات را بفهمد، مىداند كه اين صلاة القدات خصوصيتى ندارد. اين هم از فرايض يوميه است. بلكه فرايض يوميه بعضىها اهم از صلاة القدات هستند. مثل
صلاة...بنا بر اين كه صلاة الظّهر يا العصر بوده باشد. بناعاً على هذا اين كه شارع صلاة قدات را در اين روايات فرض كرده است يا سائل فرض كرده است، اين به جهت اين است كه نوعاً اين جور زيق وقت غير عذرى، در صلاة القدات واقع مىشود. و الاّ فرقى ما بين آنها نيست. كسى كه اين را ملاحظه بكند و ملاحظه بكند كه تيمم هم بدل از وضو هست، در جايى كه انسان صلاة را در وقت نمىتواند تيمم بدلش است، مقتضايش اين است كه تيمم بكند بايد اتيان بكند. بله آن آيه شريفه اين جا نمىآيد. و آيه شريفه ظاهرش وقت اختيارى است. ولكن در ما نحن فيه آن روايتى كه من ادرك من القدات او را منضم بكند به رواياتى كه التّيمم احد الطّهورين مقتضى اين معنا مىشود. هذا كلّه فى الصّورت الاولى.
|