جلسه 1099

* متن
*

بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار: 1099 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1375
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
.قبل از اين كه شروع بكنيم در آن امورى كه تيمم با آنها صحيح است لفاقد الماء مسأله‏اى باقى مانده است. آن مسأله مهمّه‏اى است. او را متعرّض مى‏شويم كه موفق نشديم قبلاً اين مسأله را بحث كنيم.
صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف قبل از شروع در فصلى كه ما يتيمم به بيان مى‏كند اين مسأله اخيره را آن اين است اگر يادتان بوده باشد كه انشاء الله هست، در وجوب غسل گفتيم آبى لازم است كه وافى به غسل بوده باشد. و الاّ اگر آبى دارد كه وافى به غسل نيست نوبت به تيمم مى‏رسد و كذالك اگر آبى دارد وافى به وضو واجب نيست. بدان جهت در اين صورت تيمم مى‏كند لصلاته. اين مسأله اين است كه شخصى آبى دارد. وافى به غسلش نيست. ولكن اگر توى اين آبى كه وافى نيست، غير آب را بريزد به نحوى كه او مستهلك در اين آب بشود، وافى به غسل مى‏شود. مثل اين كه شخصى آبى دارد. فرض كنيد. وافى به غسلش نيست. امّا اگر دو ليوان سركه بريزد توى اين آب مستهلك مى‏شود سركه. حتّى ترشى‏اش هم معلوم نمى‏شود. يا آبى دارد وافى به وضو نيست. نيم استكان توى اين آب مايع ديگرى بريزد كه آب از اطلاق خارج نمى‏شود. آب مطلق صدق مى‏كند. چون كه مستهلك مى‏شود آن. آيا اين شخص وظيفه‏اش اين است كه اين خلط را موجود بكند، غسل بكند يا وضو بگيرد، يا اين كه وظيفه اين تيمم است كه وظيفه‏اش اين است كه بايد تيمم كند. يك مطلبى هست. اين را همه قبول دارند و آن اين است كه اگر خلط بكند، ولو خلط كرد. گفتيم واجب نيست. ولكن تيمم جايز است. ولكن خلط كرد، خلطى كه موجب استهلاك اين خليط است و آب، آب مطلق است. بلا شبهةٍ بايد وضو بگيرد يا غسل كند. تيممش باطل است. چون كه فان لم تجدوا ماءً فتيمموا. اين فعلاً آب دارد. بدان جهت اگر اتّفاقاً هم خلط شد، يا خودش خلط كرد، وظيفه‏اش عبارت از وضو گرفتن يا غسل است. بدان جهت صاحب العروه مى‏فرمايد و كيف ما كان اگر خلط كرد، تعيّن وضو او الغسل. تيمم ديگر جايز نيست. انّما الكلام در تكليف است كه آيا اين مكلّف است كه اين خليط را بريزد و آب را درست كند و اختصاص به اين هم ندارد. فعلاً شخصى آبى ندارد كه اتّفاق مى‏افتد فى زماننا هذا. آب نيست. ولكن اكسيژن دارد. هيدروژن دارد. مى‏تواند اينها را مخلوط كند و آب درست كند و وضو بگيرد. يا غسل كند. الكلام الكلام. كلام اين است كه اين صنع الماء و تحصيل الماء به اين نحو لزومى دارد يا ندارد؟ جماعتى گفته‏اند لزومى ندارد. چرا؟ چون كه اين را در بحث اصول منقّه كرده‏ايم اگر چيزى شرط نفس التّكليف شد، اگر امرى و شيئى شرط خود تكليف شد، ظاهر قضيه شرطيه اين است كه شرط مقارن با تكليف است. يعنى آن وقتى كه آن شى‏ء فعليّت پيدا كرد در خارج در همان زمان تكليف موجود مى‏شود كه وجود او بايد مقارن بشود وجود تكليف با وجود او كه شيئى شرط متأخّر از تكليف بشود يا شرط متقدم بشود كه تكليف موجود مى‏شود. ولكن شرطش فى ما بعد. اين را در بحث اصول در بحث شرط متأخّر و متقدم تصريح كرديم انشاء الله كه اين اشكالى ندارد. چون كه تكليف امر اعتبارى است. مثل شرط فلسفى نيست كه نمى‏تواند قبل از معلول موجود بشود شرط كه يكى از اجزا علّت تامّه است بعد موجود بشود. اين نمى‏شود. يا قبل موجود بشود، معدوم بشود، بعد معلول موجود بشود. اين ممكن نيست. الاّ انّه شرط در ما نحن فيه شرط تكليف قيد تكليف است. و شارع هر جورى قيد قرار بدهد، ضمام اعتبار به يد شارع است. اين را در اصول منقّه كرديد انشاء الله. روى اين حساب ولكن‏
اينها شرط متأخّر و متقدم احتياج به قرينه دارد. و الاّ ظاهر خطاب تكليف اين است كه شرط، شرط مقارن با تكليف است. يعنى آن وقتى كه تكليف موجود مى‏شود، آن شى‏ء بايد موجود بوده باشد در آن زمان. مقارن با تكليف حاصل مى‏شود. و شرط تكليف لازم التّحصيل كه نيست بدان جهت فرق ما بين شرط مأمور به و شرط تكليف اين است. شرط تكليف لازم التّحصيل نيست. به آنى كه لازم التّحصيل است شرط متعلّق التّكليف يعنى مأموربه است.
و در ما نحن فيه شرط، شرط تكليف است. روى اين اساس گفته‏اند وجدان الماء شرط تكليف است. وقتى كه خداوند فرمود فلم تجدوا ماءً فتيمموا يعنى موضوع غسل و وضويى كه در صدر آيه ذكر شده است، موضوعش وجدان الماء است. يعنى اذا قمت من الصّلاة و وجدوا ماءً آن وقت فاغسلوا وجوهكم و ان كنتم جنباً فالطّهروا اى اغتسلوا. پس اين قيد موضوع است. شرط تكليف است اين وجدان الماء. و ظاهرش هم اين است كه شرط مقارن است كما بيّنا. آن وقتى كه تكليف صلاتى موجود مى‏شود، آن وقت بايد آب موجود بوده باشد تا تكليف به وضو و غسل حاصل بشود. منتهى چون كه عمد صلاة بين الحدّين است، يعنى در بين الحدّين وقتى كه صرف وجود الماء كه وافى به وضو و غسل است، موجود شد، تكليف به وضو و غسل مى‏شود. و تحصيل الماء لازم نيست. يعنى ماء را ايجاد كردن تحصيل كردن، اين لزومى ندارد. و مفروض اين است در ما نحن فيه اين مكلّف آبى ندارد. اكسيژن كه آب نيست. هيدروژن هم كه آب نيست. هكذا اين كه الان دارد آب وافى نيست. بايد سركه بريزد يا يك چيز ديگرى بريزد كه مستهلك بشود. پس اين بين الحدّين آبى ندارد كه تكليف داشته باشد وضو بگير يا غسل كن. بله اگر خلط كرد آب پيدا كرده است بين الحدّين. وضو و غسل واجب مى‏شود. و امّا وقتى كه اين كار را نكند، و موضوع تحصيل موضوع هم كه لزومى ندارد، بدان جهت در ما نحن فيه تكليفى ندارد. مثل باب الحج مى‏شود. در باب الحج خدا به همه‏تان انشاء الله قسمت بكند، در باب الحج شخصى است كه مى‏تواند همين جور پولى هم ندارد. يك مختصر پولى دارد. مى‏تواند فرض كنيد با آن مختصر پول به راه بيفتد. در راه مى‏تواند كار كند. يك آدم زيركى است. چه كار دارى. اين قدر مى‏گيرم و اين كار را عملى مى‏كنم. ناهارت را مى‏پزم. شامت را مى‏پزم. اتاقت را جارو مى‏كنم. اين شخصى است كه متمكن هست از آن زاد راحله كه اگر خارج به حج بشود متمكن مى‏شود. اگر خودش را به اجاره بدهد، اجير بكند خودش را، مى‏تواند حج را در اين سال اتيان بكند. ولكن فعلاً چيزى در دستش نيست. يعنى مصارف حج فعلاً در دستش نيست. مى‏گويند به اين شخص حج واجب نيست. اين مستطيع نيست. بله اگر قبل الحج خودش را اجير كرد به كسى كه مى‏خواست حج برود، اجير كرد او را به او كه دو ميليون بده من اجير شدم در اين ايام حج كه عبارت از حين خروج تا حين يك ماه يا كمتر يا بيشتر است هر چه عملى گفتى اين اعمال را اتيان بكنم. آن هم گفت قبلت. آجرتك. استعجرتك. مستطيع مى‏شود. چون كه مالش به مجرّد عقد اجاره شخص اجير اجرت را مالك مى‏شود. همين جور است ديگر. به مجرّد اين كه اجير عقد اجاره را واقع كردى، مالك اجرت مى‏شود. اجرتش هم وافى به مصارف الحج است. بدان جهت مستطيع مى‏شود. اين كه در مناسك مى‏بينيد آن اهلش نوشته‏اند بر اين كه اگر كسى اجير بشود مى‏تواند حج كند لازم نيست خودش را اجير كند. و امّا اجير كرد به ثمنى كه به اجرتى كه وافى لمصارف الحج است مستطيع مى‏شود و بايد به حج برود مبتنى بر اين حرف‏ها است كه قيد الموضوع شرط التّكليف كه شيئى بوده باشد، تحصيل او لازم نيست.
بدان جهت آن جا چه جور لازم نيست اين جا هم آب درست كردن لازم نيست كه اين دو تا مادّه را خلط به هم بكند. آب درست كند تا وضو بگيرد. و منهنا افتا جماعتى بر اين كه در اين صورت اين تخليط الماء به او يا تخليط گفتم من باب مثال است. صنع الماء ولو به اين نحوى كه مثال عرض كردم صنع الماء لازم نيست، مى‏تواند تيمم كند و نمازش را بخواند. و امّا اگر اتّفاقاً صنع كرد. وجوبى ندارد. يا كرد كه عمل جايز است، بايد وضو و غسل بكند. مثل باب الحج. ولكن در ما نحن فيه همين جور است. يك چيزى وصيت مى‏كنم به شما. اين كبرياتى كه در اصول هست اينها درست است. منقّه شده است. ولكن فقيه در فقه بايد صغرى را تشخيص بدهد كه ما نحن فيه از صغريات آن كبرى است يا از صغريات آن كبرى نيست. در ما نحن فيه مى‏گوييم صغراى آن كبرى نيست. چون كه در ما نحن فيه ماء بنفسه شرط تكليف نيست. وجود الماء كه ظاهرش فعليّت است. وجود الماء به نفسه شرط تكليف نيست. در باب تيمم، و در باب وضو و غسل بود ما و نبود ما اين بود شرط تكليف وضو و غسل و نبودش موضوع وجوب تيمم بوده باشد نيست. آن وقتى كه در آن آيه مباركه تكلّم مى‏كرديم اذا قمت من الصّلاة فاغسلوا وجوهكم عرض كرديم فلم تجدوا معنايش اين است كه ان لم تتمكّنتم من الماء. مراد لم تجدوا عدم تمكن است. چرا؟ به قرينه مرضى. فان كنتم مرضى او على سفرٍ او جاء احدكم من الماء غايط. مريض كه كه آب دارد. آب هم خيلى دارد. متمكن از استعمال ماء نيست. آنى كه شرط وجوب الوضو و وجوب غسل است تمكّن است. تمكّن از استعمال الماء كه بتواند آب استعمال بكند بعد زوال الشّمس الى غروب الشّمس بين الحدّين. چون كه صرف الوجود مطلوب است. بين الحدّين كسى بتواند آب را صرف بكند در وضو و غسل، بتواند متمكن باشد وضو و غسل بگيرد، او مكلّف است صلاة را با وضو بخواند. خب كسى كه مى‏تواند آب درست كند، خب متمكن از استعمال ماء است. ماء خودش موضوع نيست. تمكّن از استعمال الماء موضوع حكم است. كسى كه متمكن بوده باشد از استعمال الماء او شرط تكليف به صلاة مع الوضو و آن غسل است و مفروض اين است در ما نحن فيه مكلّف اين تمكّن را دارد. خب آن وقت يك چيزى خارج از اين بحث است. ولكن چون كه گفتم تمامش كنم. خب كسى برگردد بگويد در باب حج هم همين جور است. تمكن از زاد راحله شرط تكليف است. چون كه لله على النّاس حجّ البيت من استطاع عليه سبيلا، آن استطاعت را ائمه هدات ما كه عمرنا بحديث الثّقلين و هكذا غير حديث الثّقلين بالاخص بالاقوالهم كه آنها مفارغت از كتاب نمى‏كنند، مبيّن كتاب هستند، آنها بيان فرموده‏اند كه مراد از استطاعت چه چيز است. آن كسى كه له زاد و راحله است و تخلية السّرب است برايش و خودش هم صحّت دارد. مى‏تواند خارج بشود. اين من استطاع كه ربّنا در كتاب مجيد فرموده است مراد از اين چه چيز است؟ اين چه چيز بوده باشد؟ زاد راحله‏اى داشته باشد منتهى زايداً بر...اگر موفق شديم بيان مى‏كنيم. زاد راحله داشته باشد زايداً بر...اعتياده‏اش تخلية السّرب هم باشد و صحّت هم داشته باشد. اين مكلّف است به حج. خب در باب حج كه اينها شرط هستند، خب شخص مى‏تواند زاد دارد، راحله دارد خب برود به حج. امّا كسى نه زاد دارد و نه راحله. گفتيم بالفعل موجود بشود ديگر. فقط پول دارد. از آن اسكناس‏هاى هزار تومانى يا دلار دارد. نه وسيله‏اى دارد، نه طيّاره‏اى، نه ماشينى و نه آذوقه‏اى دارد. فقط پول دارد. خب اين تحصيل زاد راحله مى‏شود. آخر شما گفتيد قيد موضوع لازم التّحصيل نيست. اين دلار را بدهد طيّاره اجاره كند يا ماشين بخرد كه با ماشين شخصى سوار بشود برود، اين تحصيل موضوع شد. علما در باب حج مى‏گويند كه واجب است. لازم نيست كه زاد راحله عينش باشد. در عروه هم هست. نگاه كنيد اينها را. تطبيق كنم. مى‏گوييم بله همين جور است. اگر موضوع تكليف نفس الزّاد و الرّاحله بود تحصيلش لازم نبود. در روايات سه چيز موضوع ذكر شده است. نه اين سه چيزى كه گفتم. در زاد راحله كه عبارت از معونه حج تعبير مى‏شود، در بعضى روايات زاد راحله است. در بعضى روايات من عنده مالٌ است. در بعضى روايات من له مالٌ است. عنده با له فرق دارد. له اگر بود مى‏گفتيم بايد مال ملك خودش باشد. كسى مالش را در اختيار شخصى بگذارد، او حج برايش واجب نمى‏شود. مال من تو برو به حج. ولكن در بعضى روايات من عنده. عنده يعنى در اختيارش مال بوده باشد. اين مى‏گيرد اين را كه پول مال من. تو برو به حج.
بدان جهت مى‏گوييم حج واجب است. چون كه با هم تنافى ندارند، مى‏گوييم كسى كه دلار دارد له المال است. عنده المال است. موضوع موجود است. موضوع خصوص من له الزّاد و الرّاحله نيست كه تحصيلش لازم نباشد. موضوع اعم است از او و از اين كه عنده المال باشد يا له المال بوده باشد. اين له المال است ديگر. بايد برود. اين از اين جهت است. نه اين كه آن قاعده اصوليه تخصيص خورده است اين جا كه تحصيل موضوع لازم نيست كه شرط مقارن تكليف تحصيل موضوع، موضوع بايد خودش فعلى باشد تا تكليف بيايد. كبرى تخصيص نخورده است. صغريات را فقيه بايد ملاحظه كند كه در ما نحن فيه شرط تكليف خصوص زاد راحله است، يا اعم است از اين كه له المال عنده المال. چون كه اين جور است، بدان جهت آن جا هم مى‏گوييم كه بايد زاد راحله را تحصيل بكند. آن جا آن مال موضوع بود. مال، مال خودش باشد يا ديگرى در اختيارش بگذارد. ولكن در باب تيمم تمكّن من الماء موضوع است كه بتواند وضو بگيرد يا غسل كند. بدان جهت بما اين كه اين شخص مى‏تواند وضو بگيرد و غسل كند، وظيفه‏اش اين است كه،
سؤال؟ مى‏تواند سركه بريزد. از آن چايى كه مى‏خورد خصوصاً ايرانى‏ها...آن چايى را بريزد توى سطل آب. مى‏شود آب. روى اين اساس چون كه مى‏تواند وضو،
سؤال؟ عرض مى‏كنم بر اين كه ظاهرش اين است كه در اختيارش باشد. آن قرض گرفتن اگر شخص، شخصى بوده باشد كه قرض مى‏گيرد خودش را عنده المال قرار مى‏دهد. خودش عنده فى المال نيست فعلاً. تحصيل اين لازم نيست شيخ عزيز من. خصوصيات را متوجه بشويد. آن كسى كه بالفعل عنده المال است تحصيل اين كه در اختيارم مال بشود، لزومى ندارد. بدان جهت گفتيم كه خودش را اجير قرار بدهد، حاجى من اجير تو شدم كه به تو خدمت كنم. او لازم نيست. كرد آن وقت واجب مى‏شود. بدان جهت در ما نحن فيه خصوصيات مورد بايد حساب بشود. وقتى كه خصوصيات مورد حساب شد، حكم مورد هم واضح مى‏شود. گذشتيم اين را. رسيديم به آن فصلى كه صاحب العروه قدس الله نفسه الشّريف، آن چيزهايى كه به آنها تيمم مى‏شود آنها را ذكر مى‏كنم. كلام صاحب العروه را اول توضيح مى‏دهم كه معلوم بشود كه ايشان چه مى‏فرمايد. ايشان مسلكش مسلكى است كه اكثر اصحاب ما ملتزم شده‏اند. بلكه نسبت داده شده است به مشهور عند اصحابنا كه تيمم به هر شيئى كه از اجزاء الارض حساب بشود جزء ارض حساب بشود نه مخروب فى الارض. چيزى كه جزء ارض حساب بشود كه از او تعبير مى‏كنند به وجه الارض. سعيد يعنى وجه الارض. فتيمموا سعيداً طيّبا يعنى وجه الارض. آنى كه از اجزا زمين شمرده مى‏شود، تيمم به او جايز است. تراب بوده باشد جزء زمين است. رمل بوده باشد، شن بوده باشد وجه الارض است. احجار بوده باشد وجه الارض است. مدر بوده باشد وجه الارض است. لبنه بوده باشد، اينها وجه الارض است. حتّى مى‏فرمايد حجر الجس آن سنگى كه او را گچ درست مى‏كنند. حجر الجس مى‏گويند. حجر الآهك قبل از احراق و اينها كسى از اينها تيمم بكند عيبى ندارد. و امّا مى‏گويد بعد الاحراق بعد از اين كه اينها را سوزاندند آهك ديگر مثل...شد نمى‏شود به او تيمم كرد بعد الاحرام.
ايشان مسلكش عبارت از اين است و مى‏فرمايد ما يتيمم به سه مرتبه دارد. جايز نيست ادول كردن به مرتبه ثانيه مگر اين كه مرتبه اولى غير متمكن منه بوده باشد براى مكلّف. مرتبه اولى وجه الارض است كه گفتيم. اجزا زمين هر چه هست، آنها تيمم به آنها صحيح است. مرتبه ثانيه اگر اجزا الارض نشد. شخصى است بالاى اسبى. در بيابان كه نمى‏تواند از اسب پايين بيايد. آن مواقف كه در روايات است كه محارب كه نمى‏تواند پايين بيايد از خوف العدو. هكذا آبى هم ندارد. دستش به آب نمى‏رسد چون كه پايين نمى‏تواند بيايد. به خاك هم نمى‏رسد. اين نوبت مى‏رسد به غبار. به غبار تيمم مى‏كند. غبارى كه در ثوبش هست. يا فرض كنيد در آن موهاى گردن اسبش بوده باشد يا آن پالان يا سرجى كه خودش اسب دارد. آن حيوان دارد. غبار دارد ديگر. بزنى گرد بلند مى‏شود. به او تيمم مى‏كند. يك وقت اين است كه فرض كنيد سرجى دارد يا گردن حيوان غبارى دارد كه يك سينى بگيرد گردنش را اين جور بزند خاك‏ها مى‏ريزد خاك مى‏شود. او داخل مرتبه اولى است. او غبار نيست. اگر از او متمكّن بوده باشد، آن غبار نمى‏شود. داخل مرتبه اولى است. به همان موها دست مى‏زند موهاى گردن اسب. يا به آن پالان دست مى‏زند. اين مرتبه ثانيه است كه نمى‏تواند غبار را در بياورد. سينى كجا بود. نمى‏تواند پايين بيايد. چون كه متمكن نيست آن وقت نوبت به غبار مى‏رسد. ايشان مى‏فرمايد كسى هم كه نتواند غبار را آن هم گيرش نيايد نوبت به گل مى‏رسد. به گل مى‏تواند تيمم بكند. اين را مى‏دانيد كه لازمه اين حرف اين است كه كسى نمى‏تواند به گل هم تيمم كند. چون كه پايين نمى‏تواند بيايد. در پايين هم آب هم نيست. خاك هم نيست. ولكن گل است. نمى‏تواند بيايد پايين گل. غبار هم نيست. ماشين سوار شده است. غبارش كجا بود. اين فاقد الماء است. اگر نتواند بين الحدّين ما يتيمم به يا ما يتوض‏ء به داشته باشد، داخل فاقد الماء مى‏شود. پس اول وجه الارض و الثّانى غبار، اگر غبار ممكن نشد، وهل ممكن شد آن وقت نوبت به وهل مى‏رسد. امّا وهل هم ممكن است، غبار هم ممكن است. بايد غبار را مقدّم بكند. به وهل تيمم بكند، تيممش باطل است. وهل مرتبه سوّم است. سوّمين مرتبه است كه با او مى‏تواند تيمم بكند. در مقابل اين قول مشهور دو تا قول ديگرى است. قول ديگر عبارت از اين است كه تيمم عند الاختيار فقط به خاك مى‏شود. به آن خاك عند الاختيار مى‏شود تيمم كرد. او در مرتبه اولى است. و امّا اگر خاك ممكن نشد آن وقت نوبت مى‏رسد به ساير اجزا وجه الارض. به سنگ و رمل و حجر و مدر آن وقت نوبت مى‏رسد. اين يك قول است در مقابل آن قول مشهور.
سؤال؟ گياه نمى‏شود. وجه الارض يعنى اجزاء الارض گفته‏اند. نه آنى كه مخلوق فى الارض است كه خواهد آمد. بدان جهت در ما نحن فيه اين وجه الارضى كه هست وجه الارض اولش تراب است. به وجه الارض مطلق نمى‏شود با تمكّن از تراب. اول تراب است. تراب نشد ساير وجه الارض اجزاء الارض. اين يك قول است كه محقق و ديگران جماعتى اختيار كرده‏اند. يا بعضى‏ها اختيار كرده‏اند و بعضى‏ها احتياط شمرده‏اند كه احتياط اين است كه با تمكّن از تراب به ساير اجزاء ارض نكند.
و قول ديگر اين است كه نه تراب و غير تراب على حدٍّ سوا است. فقط حجر نمى‏شود. فقط حجر در رتبه تراب نيست. رمل عيبى ندارد. مدر عيبى ندارد. ولكن حجر چه حجر جس باشد، چه حجر غير، هر حجرى بوده باشد، اين در صورتى نوبت به اين مى‏رسد كه انسان متمكن از آن غير الحجر نبوده باشد. اين هم قول ديگرى است در مقابل مشهور. اين در مرتبه اولى سه قول است. آنى كه صاحب العروه او را مرتبه اولى قرار داد، در آن مرتبه اولى سه قول است. يكى قولى است كه صاحب العروه اختيار كرد، يكى قولى است كه تراب را مقدم كرده است در مرتبه اولى به غير، ديگرى هم عبارت از اين است كه حجر مؤخّر است. غير الحجر مقدم است در مرتبه تراب است. حج مؤخّر از او است. اين خلط نشود به آن دو مرتبه ديگر. در دو مرتبه ديگر حرفى نيست فعلاً. فعلاً در مرتبه اولايى كه صاحب العروه قدس الله قرار داد، سه قول در مسأله مى‏شود.
خب مى‏دانيد اين اقوال كه اينها كه از عند خودشان در نمى‏آورند. منشأئى بايد داشته باشد كه آن منشأ شده است به اين اقوال. منشأ اختلاف الاخبار است. هر كسى كه قولى از اين سه قول را اختيار كرده است، منشأش عبارت از اختلاف اخبار است. در بعضى روايات و حتّى از آيه مباركه استفاده مى‏شود كسى كه تيمم مى‏كند، آن تيمم بايد الوق داشته باشد. ضرب اليدين كه داخل تيمم است يا مقدمه تيمم است بحثش خواهد آمد. على كلّ تقديرٍ مستفاد از آيه مباركه هم كه فامسحوا منه از آن ارض، از آن سعيد، از آن مسح كنيد خودتان را، بايد الوق داشته باشد دستش. مى‏گويند بر اين كه آنى كه الوق دارد تراب است. تراب الوق دارد. چون كه تراب الوق دارد تراب مقدم است. و امّا اگر فرض كنيد تراب نبوده باشد، نوبت به ديگران مى‏رسد. و در بعضى روايات هم وارد شده است كه رسول الله مثل مرسله صدوق اين جور فرموده است كه خداوند متعال به من نبى اكرم پنج خصلت را اعطا كرد كه به انبياء سلف اعطا نكرده بود. يكى از آنها اين است كه جعل...ارض مسجداً و ترابها طهوراً كه صدوق نقل كرده است اين مرسله را. صاحب وسائل هم نقل كرده است در ما يتيمم به، كه رسول الله فرموده است بر اين كه آن زمين را از آن پنج چيز يكى اين است كه زمين را براى من مسجد قرار داده است كه در صلاة سجده مى‏شود به ارض. و ديگرى هم اين كه ترابش را طهور قرار داده است. و ان كنتم جنباً فاطّهروا لا صلاة الاّ بطهورٍ تراب زمين طهور است. و روى اين اساس است كه محقق اختيار كرده است كه مطهّر تراب است. ولكن مى‏دانيد وجه ديگرى در ما نحن فيه كه تراب طهور است مرّته اولى، رواياتى است كه در آن روايات، تراب طهور قرار داده شده است كه در آن روايت مباركه، امام(ع) اين جور فرمود كه خداوند متعال تراب را طهور قرار داده است.
آن روايت را يكى‏اش چون كه صحيحه است و اشكالى هم ندارد خواندنش آن جا دارد بر اين كه در باب 24 از ابواب التّيمم روايت 2 است. و باسناد الصّدوق عن محمد ابن حمران و جميل ابن درّاج انّهما سئلا ابا عبد الله (ع). اين روايت را هم شيخ نقل كرده است، هم صدوق. هم سند شيخ صحيح است و هم سند صدوق صحيح است. محمد ابن حمران و جميل ابن درّاج سؤال كردند از امام صادق (ع) از امام قومٍ اصابته جنابتٌ فى السّفر قومى كه سفر مى‏رفتند امام الجماعه داشتند. آن امام الجماعه هم در سفر جنب شد و ليس معه من الماء ما يكفيه الغسل. آب هم ندارد كه كافى غسلش بشود. ايتوض‏ء و يصلّى بهم؟ وضو بگيرد. غسل نشد اقلاً وضويش كه ممكن است. و يصلّى بهم؟ قال لا. ولكن يتيمم الجنب. درست دقت كنيد. در زمان امام صادق خود اين مطلب سلام الله عليه مسلّم نشده بود كه جنب اگر آب پيدا نكرد پيش نوع مرد كه وظيفه‏اش تيمم است. خب مى‏بينيد سؤال مى‏كنند بر اين كه وضو بگيرد، نماز بخواند يا امام در جواب مى‏فرمايد كه لا و لكن يتيمم الجنب. جنب تيمم بكند و يصلّى بهم. با آنها نماز بخواند. فانّ الله جعل التّراب طهوراً كما جعل الماء طهوراً. تراب را طهور قرار داده‏اند. گفته‏اند مقتضاى اين روايات اين است كه تراب خصوصيت دارد. بدان جهت با تمكّن از اين تراب به چيز ديگرى نمى‏شود تيمم كرد. يكى اين شد بر اين كه در ما نحن فيه مرسله صدوق بود. يكى هم اين بود كه اين روايت بود. و ديگرى هم اعتبار الوق بود. سه چيز را گفته‏اند. منحصر به اين سه چيز نيست. بعضى‏ها گفته‏اند كه اصلاً تيمم فى التّراب مقتضاى احتياط واجب ات. كه بايد اين با تراب تيمم كرد. چرا مقتضاى احتياط واجب است؟ انشاء الله فردا.