|
جلسه 1119
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار: 1119 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1375
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
كلام در شرايط تيمم بود. كه تيمم با آن شرايط محكوم به صحّت است و طهارت صلاتى حساب مىشود.
يكى از آن شرايطى كه ايشان مىفرمايند، مىفرمايند بايد آن اعضاء تيمم در حال تيمم پاك بوده باشند ماسحاً و ممسوحاً. يدينى را كه عضوين ماسحين هستند و در...الارض مىكند بايد پاك بشود از خبث. كما اين كه اين جبهه و الجبينين و ظهر اليدين بايد پاك بوده باشند. ولكن تقييد مىكند قدس الله سرّه بحال الاختيار. يعنى در آن وقتى كه مكلّف متمكن است اعضاء تيمم را تطهير كند، آن وقت است. و الاّ اگر آبى نيست، تيمم مىخواهد بكند، دستهايش و وجهش نجس هستند، آن عيبى ندارد. اشكالى ندارد. كلام در اين واقع مىشود آن دليلى كه ما را دلالت مىكند، كه اعضاء بايد پاك بشود حالت تيمم، آن كدام دليل است، در وضو حساب ديگرى است. آن وقتى كه انسان وضو مىگيرد، بايد اعضاء وضو پاك بشود. سرّش اين است كه اگر فرض كنيد اعضاء وضو پاك نبوده باشد، آبى را كه به اعضاء وضو مىريزد، آن آب منفعل مىشود به نجاست عضو. يا غساله خبث حساب مىشود. وقتى كه اين آب را به عضو وضو مىريزد. و سابقاً گذشت كه شرط وضو طهارت الماء است. چون كه در روايات فرموده است آبى كه قضر شد، او را بريز. فتيمم. او قابل وضو نيست. عضو اگر نجس بشود يا آب وضو را نجس مىكند يا غساله خبث مىكند.
و بدان جهت آنى كه غساله خبث است، يا آب متنجّس است آن غساله خبث ولو محكوم به طهارت باشد كما اين كه ذكر كرديم غساله خبث و ماء نجس با اينها نمىشود وضو گرفت. اين مطلب در باب تيمم نمىآيد. چون كه در باب تيمم ضرب اليدين على الارض است. اگر ارض، ارض يابسه است، دستها نجس بشود، تراب نجس نمىشود. و هكذا اگر با يدين نجسين كه به زمين زده است به صورت نجسش مسح كند، تيمم حاصل شده است. تيمم ان تضرب بيديك الارض ثمّ تمسح جبينك يا جبينيك و جبهتك و تمسح بيد اليسرى على ظهر اليمنى و بيد اليمنى على ظهر اليسرى. اين نجاست انفعالى در بين نيست. بدان جهت در باب تيمم بايد دليل پيدا كنيم. آنى كه در باب وضو است، او در باب تيمم نمىآيد.
بدان جهت ظاهر عبارت از اين است كه در ما نحن فيه دليلى نداريم بر طهارت الاعضاء. آن وقت اگر مىگفتيم كه تيمم سبب است و طهارت مسبب است، طهارت از حدث. كه آن وجود ديگرى دارد، كه به تيمم حاصل مىشود. اگر اين را مىگفتيم، خب احتمال مىدهيم كه طهارت اجزا شرط نبوده باشد. احتمال هم مىدهيم كه شرط بوده باشد. نوبت اگر به اصل عملى مىرسيد ادلّه و روايات اطلاق نداشت كه دارد روايات بيانيه. اطلاق دارد. نوبت به اصل عملى مىرسيد، مورد، مورد اصالت الاحتياط بود. چرا؟ چون كه شك در محصل است. مىدانيم آنى كه شرط طهارت صلاة است، طهارت است. با اعضاء نجس تيمم گرفتيم نمىدانيم آن طهارت موجود شد يا نشد. و امّا به خلاف ما سلكنا كه گفتيم طهارت عنوان خود تيمم است. نه وجود آخر است. وقتى كه ما شك كرديم طهارت شرط است يا نه، شك مىكنيم بر اين كه طهارتى كه معتبر است، ضرب اليدين و مسحهما على الجبهة و اليدين مطلقاً است يا نه، مع طهارت الاعضاء اين هم قيد. شكّ در اقل و اكثر ارتباطى مىشود. و مجرا، مجراى برائت است. اصل اين است كه در تيمم كه خودش شرط صلاة است. چون كه طهارت خود تيمم است. فاذا تيمم فقد فعل احد الطّهورين. خود تيمم طهارت
است. شكّ در اقل و اكثر مىشود. و رجوع به برائت مىشود كه مسلك ما هم بود. هم اصل عملى و هم اطلاق ادلّه رواياتى كه در بيان تيمم وارد شده است، در هيچ يكىاش امام اشاره نكرد كه دستهايت پاك بشود. بدان جهت در ما نحن فيه مىگوييم دليلى ندارد بر طهارت اينها. انسان در حال الاختيار مع نجاست الاعضا تيمم بكند، تيممش محكوم به صحّت است. بله، اگر تمكّن از تطهير داشته باشد، براى صلاة بايد تطهير كند. طهارت بدن در صلاة شرط است عند التّمكّن. اگر در ما نحن فيه اعضاء نجس است و متمكّن است در حال صلاة بايد تطهر كند. خب اگر متمكّن نيست، طهارت از خبث در صلاة هم عند التعضّر ساقط مىشود. بدان جهت آنى كه صاحب العروه در مقام ذكر كرده است، كه طهارت اعضاء معتبر است، اين نمىدانيم كه اين را كانّ اين را از بدليّت استفاده كردهاند كه در وضو معتبر است اعضاء پاك بشود، تيمم هم بدل او است. گفتيم در وضو هم دليل خاص ندارد كه اعضاء پاك بشود. اين به واسطه آن نكتهاى كه گفتم ملتزم شديم در وضو اعضاء پاك بشود. بدان جهت در وضو هم اگر انسان كارى بكند كه آنى كه صورتش نجس است، هم او پاك بشود، هم غساله خبث حساب نشود، وضويش صحيح است. مثل اين كه زير اين لولهها، شيرها كه معمول است فعلاً كه حكم كر دارد. زير اينها صورتش را كه نجس بود مىگيرد و قصد مىكند كه وضو مىگيرم. اين آبى كه مىريزد چون كه كر است نه غساله حساب مىشود، نه ماء قليل حساب مىشود، منفعل نمىشود. صورتش هم پاك مىشود و وضو هم حاصل مىشود كه در بحث وضو گفتيم. آن نكتهاى كه با آب قليل وضو مىگيرد انسان وضويش محكوم مىشود به فساد، اعضاء نجس بوده باشد، او در باب تيمم نمىآيد. بدان جهت آنى كه ايشان در تيمم فرموده است، از وضو استفاده نمىشود آن نكتهاى كه آن جا معتبر بود، طهارت آن نكته اين جا نيست. بدان جهت اشتراطى ندارد و مجرّد احتياط است. احتياط اين است كه اعضاء پاك باشد در حال تيمم.
سؤال؟ تيمم بدل از غسل هم بشود همين جور است. در غسل هم كه باز اعضاء بايد پاك بشود. به جهت اين كه آب قليل را نجس مىكند بدن نجس بشود. يا اگر نجس هم نكند كه گفتيم غساله پاك است، در جايى كه احتياج دارد تطهير به يك دفعه شستن عين نجس نباشد، غساله هم پاك باشد غساله خبث مىشود. با غساله خبث نمىشود غسل كرد. اين مثل وضو است. بدان جهت آن داستان اين جا نمىآيد. گذشتيم اين را. بدان جهت اشتراطى در ناحيه طهارت اعضاء ماسحه و ممسوحه نسبت به تيمم نيست. بله اگر نجاست مسريه داشته باشد آن نجاست مسريه آن خاك را نجس مىكند. طهارت خاك شرط است. وقتى كه انسان فرض بفرماييد دستش را نجس است و متلبّس است به زمينى زد، خاك را نجس مىكند. با او نمىشود تيمم كرد. آن يك مطلب آخرى است.
و امّا نجاست مسريه نداشته باشد، ضررى به تيمم نمىزند. گذشتيم اين را. يك كلمهاى هم بگويم. اين كه در ما نحن فيه ايشان فرمود، در حال تمكّن شرط است، اين يك خورده توى ذهن درست در نمىآيد. اگر اين به واسطه بدل بودن از وضو شرطش اين بود كه اعضاء پاك بشود، در وضو اعضاء بايد پاك بشود. در كلّ حالٍ. اگر عاجز شد و نتوانست اعضاء را تطهير كند، وضو وظيفهاش نيست. وضو نمىشود. وضو باطل است. چون كه آب نجس مىشود. بدان جهت در وضو حال اختيار و اضطرار يكى است. اعضاء بايد پاك بشود. مضطر شد اعضاء. نجس شد و نتوانست تطهير كند نوبت به تيمم مىرسد. وضو صحيح نيست به آن بيانى كه گفتيم.
و امّا در تيمم در حال اختيار خب اين با بدليت از وضو نمىسازد. اگر اين اشتراط از ناحيه بدليت بود، طهارت اعضاء بايد مطلقاً شرط بشود. پس اين كه مطلقاً شرط نيست از ناحيه بدليت نيست. گفته شده است از ناحيه اجماع است و قدر متيقّن از اجماع هم صورت اختيار است. در حال اختيار اعضاء بايد پاك بشود. نه از باب بدليّت. بلكه به واسطه اجماع بين علما. سابقاً كرّات عرض كرديم كه اين جور اجماعات را ما نمىتوانيم مدرك حكم قرار بدهيم. چون كه اين مجمعينى كه هست، در جايى كه مدرك فتواى آنها در يد ما باشد، يا احتمال بدهيم كه مدرك فتوايشان اين است، در اين جاها اجماع مدركى مىشود. و از اجماع تعبّدى خارج مىشود. آنى كه يكى از ادلّه است و از آن اجماع نمىشود ادول كرد و بايد ايستاد، اجماع تعبّدى است. يعنى فقها در يك جايى فتوا بدهند كه اين فتوا بر خلاف الاصل است. مدركى هم ندارد. چيزى كه مستند اينها بوده باشد، در دست نيست. عقل راهى ندارد. خب معلوم مىشود كه اين حكم متسالمٌ عليه بوده است عند الشّيعه فى ذالك الزّمان. بدان جهت اينها چون كه متسالمٌ عليه متشرّعه بود، پس اين حكم از ائمه رسيده بود. اجماع مىشود حجّت. و امّا در جايى كه مدرك آنها مثل نجاست ماء بعر كه مدرك آنها اين اخبار نزه است. به يد ما هم رسيده است اين اخبار. ديديم اين اخبار دلالت ندارند بر نجاست. جدا شدند. به متأخّرين جدا شدند از قدما. در جايى كه مدرك فتاواى اصحاب قدما معلوم بشود يا محتمل بشود، اتّفاق آنها اثرى ندارد. براى ما مدرك نمىشود. چون كه مدرك قول المعصوم است. اين جا هم همين جور است. احتمال مىدهيم اينها كه گفتهاند شرط است، گفتهاند بدل از وضو است در وضو شرط است. اين جا هم بايد شرط بشود. امّا در حال اختيار است، در حال اضطرار نيست. چون كه الصّلاة لا تسقط بحالٍ. كما اين كه گفتهاند بعضىها. و اين جور فقهى كه اين بدليّت تمام نيست، بدان جهت اصل اشتراط مبنى بر احتياط است. و الاّ اشتراط را نمىشود ثابت كرد. گذشتيم اين را.
يكى از شرايط تيمم اين است كه چيزى ما بين عضو ماسحه كه يد است، و ما بين عضو ممسوح كه عبارت از ظاهر يدين است، بايد حايلى نبوده باشد. چه جورى كه در وضو شرط است اگر يك تكّه قيرى به دستش چسبيده است، نمىتواند. وضو با او صحيح نيست. بايد آن قير را رفع كند. چرا؟ چون كه در وضو غسل الوجه و اليدين است. آن جايى كه قير چسبيده است، آن يد كه ظاهرش بشره يد است، شسته نشده است. چون كه اين حايل است. غسل محقق نمىشود غسلى كه در وضو است. عزيزان من! اين جور شرايط را مثل اين كه حايل نباشد، اين را فقها شرط داخلى مىگويند. فرق است ما بين شرط داخلى و شرط خارجى. شرط داخلى آنى است كه دليل آخر نمىخواهد. خود آن دليلى كه گفته است فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الى المرافق خود آن دليل دلالت مىكند. چون كه اگر در زراع يا در يد يا در وجه قيرى چسبيده باشد، رنگى چسبيده باشد، وجه به تمامه شسته نشده است. يد به تمامه شسته نشده است. اين احتياج به دليل خارجى ندارد. به خلاف بعضى شروط كه آن بعضى شروط دليل خارجى دارند. مثل اين كه آب وضو بايد ملك غصبى نباشد. اين از فاغسلوا فهميده نمىشود. اين آن لا تغصب لا يحلّ مال...مسلمين كه آن حرمت دارد، از او فهميده شده است. و هكذا و هكذا. در ما نحن فيه حايل بودن بايد ما بين عضو ماسحه و عضو ممسوح حايل نباشد. چون كه ادلّه گفت تضرب بيديك الارض يا ضرب عليه السّلام يدينش را بالارض فمسح وجهه. وجه را مسح كرد. مسح هم كه گفتيم همان جبينين و جبهه است. اگر در جبين و جبهه حايل باشد، آن جبهه يا جبينين را مسح نكرده است. قير را مسح كرده است در بعضى...يا رنگ را مسح كرده است. و هكذا در ظاهر يدين اگر اين حايل باشد، مسح نكرده است. بدان جهت در ما نحن فيه بايد حايل را رفع كند تا بشورد. اين پرواضح است. بعد ايشان مىفرمايد بر اين كه از چيزهايى كه شرط است و در تيمم بايد شرط بوده باشد، بعد يك چيزى مىگويد. مىگويد بر اين كه اگر انسان مسح كرد جبهه و آن مثلى كه ديروز مىگفتم تيمم با وضو يك فرقى دارد. در باب وضو اين جور است كه انسان بايد تمام وجه را كه واجب است شستن او كه محدود است به بين الاسبعين بايد آن حد را بشورد و يد را از مرفق تا اطراف الاصابه بشورد. اگر مقدارى را نشست، ولو غفلتاً مثل بعضى زمانها كه موالاتى ندارد، آب را ريخت از مرفق و از جايش پشتش خشك ماند. اين وضويش محكوم به بطلان است. آن نمازى هم كه خوانده است محكوم به بطلان است. بايد قضا كند. چون كه طهارت شرطيّتش ركنيّه است. در هيچ حالى ساقط نيست. و اين شخص هم واجد الماء بوده است. آن وضويى كه شارع امر كرده است، موجود نكرده است. بدان جهت صلاة را بلاطهور خوانده است. هر كسى كه صلّى بغير طهورٍ بايد اعاده و قضا كند. در باب تيمم همين جور است. اين كه گفتيم جبهه و جبينين را مسح كند، ظهر يد يمنى را با ظهر يد يسرى اين دو تا را مسح كند بتمام الكفّين گفتيم مسح كند. بدان جهت اگر جزئى را مسح نكرده است از جبين، يا از يدين ظاهر اليدين جزئى را مسح نكرد، غفلت پيدا كرد آن ظاهر تمام خمسة اصابه را مسح نكرد. يك اسبع در بيرون مانده بود. آن تيممش محكوم به بطلان است، نمازى هم كه خوانده است فاسد است. ولكن يك فرقى دارد در وضو با تيمم. در وضو بايد آب به تمام اجزاء كه مغسول است بايد شسته بشود، بايد برسد تا عنوان غسل محقق بشود. و چون كه ماء هم كه مىدانيد جزء لطيف است، جسم لطيف است. مىتواند آن را به تمام آن جزئى كه بايد غسل بشود به تمام آن اجزائه برساند. ولكن تيمم اين جور نيست. مىبينيد كه ما بين اناب الاصابه گودى است. وقتى كه مىخواهد به تمام يدين جبهه را مسح كند، اين گودىها به جبهه تماس نمىكند. چون كه گود هستند ديگر. اينها تماس نمىكنند بين الانابين. مگر اين كه اين عمق را يك كارى بكند كه زايل بشود يا آن يكى را كه ظاهر اليد است كج بكند تا اين هم مسح كند او را. اين هم معتبر نيست در تيمم. اين تدقيق و اين تعميق كه عمق بدهد تا اين كه همه تمام اليدين نماند چيزى مگر اين كه مسح كند ممسوح را، اين معنا معتبر نيست. چرا معتبر نيست؟ براى اين كه اگر اين جور مسح معتبر بود، ائمه عليهما السّلام در اخبار بيانيه متعرّض مىشدند. چون كه اين يك چيزى است كه عادتاً نمىشود تمام يد به جميع اجزائه به جميع اجزاء ممسوح مر كند. جريان پيدا كند. مسح كند. چون كه اين كه نمىشود اگر اين معنا معتبر بود، به اين متعرّض بود. ببينيد صاحب العروه چه مىگويد در اين مسأله.
مسأله 1 است. مال مسح. اذا قبى من الممسوح ما لم يمسح عليه ولو كان جزئاً يسيراً يك جزء يسيرى بماند بطل عمداً كان او سهواً. مثل وضو است فرقى نمىكند. او جهلاً بشود، لكن قد مرّ انّه لا يلزم المداقّة و التّعميق. تعميق و مداقّه در باب تيمم اعتبارى ندارد. بعد رسيديم به يك مسألهاى. ربّما انسان مىبينيد كه در جبههاش يك لحم زايدى مىشود. يا در يديش يك لحم زايدى مىشود. يا اسبع زايده مىشود. در باب وضو ايشان اين جور فرمود خداوند متعال كه فرموده است فاغسلوا وجوهكم هر چيزى كه نابت در وجه بوده باشد، او هم بايد شسته بشود. چون كه وجه حساب مىشود. بدان جهت مىگويند كه صورتش گوشت دارد. گوشت زيادى دارد. يا فرض كنيد كسى اسبع زايده دارد. شش انگشتى است. آن شش انگشت را آن انگشت زايد را هم جزء يد اين شخص حساب مىكنند. بدان جهت او هم بايد شسته بشود. فاغسلوا وجوهكم و ايديكم مقتضايش اين است. اين در باب تيمم هم همين جور است كه فرمود فامسحوا بوجوهكم كه وجه هم تحديد شد به جبهه و جبينين. آن جا چيز لحم زايدى باشد بايد مسح كند. كما اين كه در يدش انگشت زيادى بوده باشد. لحم زيادى بوده باشد بايد او را مسح كند. از اين جهت چون كه تيمم چون كه مسح كنيد دستتان را، دست اين همان شش انگشت دارد. بايد همهاش را مسح كند. انّما الكلام در صورتى است كه شخص دو دست داشته باشد. يك دست نيست. دو تا دست دارد. ايشان مىفرمايد آن كسى كه دو دست دارد، حكمش در باب تيمم همان حكمى است كه در باب وضو گذشت. در باب وضو ايشان اين جور فرمود اگر مراجعه كنيد يا مراجعه كرده باشيد، ايشان در باب وضو كما اين كه بحث كرديم اين جور تفصيل داده است. فرموده است تارتاً آن يد ديگر فوق المرفق است. فوق مرفق است او. وقتى كه فوق مرفق شد و خودش هم اگر يد زايده باشد كه هيچ حسّى ندارد. كارى با او نمىشود كرد، اين شستنش لازم نيست. چون كه فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الى المرافق. او خارج از حد است و شىء زايدى است. به صورت يد شستن او لزومى ندارد. و امّا آن چيزى كه دون المرفق بوده باشد. يك يد زايده دارد دون المرفق. پايينتر از مرفق است. در آن صورت ايشان فرموده است كه يد زايده تابع حساب مىشود براى يد. بايد شسته بشود. ولو تابع بوده باشد. فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الى المرافق يعنى از سر انگشتان تا مرافق هر چه هست بايد شسته بشود. خودش هم در روايت امام(ع) همين جور فرمود در روايت وضو روحى و له الفداه بعد از اين كه وضو را گرفت و وضو را تعليم كرد، اين صحيحه، صحيحه زراره و بكير انّهما سئلا ابا جعفرٍ (ع) در باب وضو، باب 15 كيفيت الوضو. در اين روايت كه روايت طولانى است، آن جور امام(ع) فرمود بعد از اين كه وضو گرفت، و كيفيت وضو را زراره و بكير نقل مىكنند، بعد فرمود انّ الله تعالى يقوم يا ايّها الّذين آمنوا اذا قمت من الصّلاة فاغسلوا وجوهكم و ايديكم فليس له آن كسى كه وضو مىگيرد. فليس له ان يدع شيئاً بوجه الاّ غسل كه بايد بشورد او را. و امر بغسل اليدين الى المرفقين فليس براى آن شخصى كه وضو مىگيرد، ان يدع من يديه الى المرفقين شيئاً الاّ غسل. آن شىء يد زايده را هم مىگيرد. از مرفق الى اطراف الاصابه هر شيئى بود، بايد شسته بشود. بدان جهت در باب تيمم هم آنى كه در باب تيمم مرفق حساب نمىشود. چون كه در باب وضو شستن يدين از مرفق الى اطراف الاصابه است.
(طرف به نوار) على الكفيّين است. زند حساب است. در باب تيمم اين جور مىوشد كه اگر چيزى يد زايده فوق الزند شد، او مثل شيئى است كه فوق المرفق بود در باب وضو. مسح كردنش لازم نيست. و امّا اگر دون الزّند بود آن يد زايده بايد مسح بشود كما اين كه در باب وضو مسح مىشود، در باب تيمم هم مسح مىشود. در باب وضو يك چيزى هم گفته است كه اگر آن يدى كه فوق المرفق است او واقعاً يد است. آن يد خودش يد اصلى است. يعنى چه جورى كه اين شخص با اين دستش كه بعد المرفق است جنس برمىدارد جنس سنگين را از زمين برمىدارد، با آن دستش هم برمىدارد كه هر دو اصلى هستند. يعنى خداوند متعال به اين شخص سه تا دست داده است. ديده است اين خيلى كار خواهد كرد، دو تا دست داده است. يكى فوق المرفق، يكى تحت المرفق. مىگويد اين بايد شسته بشود. آن جايى كه عرفاً يد زايده حساب بشود. كارى از دست او برنمىآيد. مثل لحم است. نمىشود با او كارى كرد. بدان جهت فوق المرفق است او شستن نمىخواهد. و امّا اگر اصلى بوده باشد، هر دو بايد شسته بشود. و امّا اگر آمديم كسى دو تا دست دارد در يك طرف. ولكن اصلى كدام است، غير اصلى يك زايده كدام است، مشتبه است. مثل اين كه دو تا دست دارد در طرف يمين. ولكن هيچ كدام به درد نمىخورد. با هيچ كدام نمىتواند كار كند. دو تا دست يكى به طرف بالا، يكى به طرف پايين آمده است. يكى فوق المرفق، يكى تحت المرفق. امّا هيچ كدام به درد نمىخورد. آن جا مىگويد كه هر دو تا بايد شسته بشود. در باب وضو اين جور گفته است. چه جورى كه اصليين هر دو شسته مىشوند، اين جا هم هر دو شسته مىشود. منتهى آن جا كه اصلين شسته مىشود، چون كه مأمور است واقعاً به شستن هر دو تا. چون كه هر دو دست است. فاغسلوا وجوهكم و ايديكم شامل هر دو دست مىشود. و امّا آن جايى كه اين دو تا دست هيچ كدام به درد نمىخورند و مشتبه است كه كدام يكى يد اصلى است، كدام يكى زايد است، اين جا شستن هر دو تا من باب مقدمه علميه است كه هر دو تا را مىشورد كه يد اصلى را شسته باشد. فرق ما بين آن جا و اين جا اين است كه آن در يد اصليين هر دو بايد شسته بشود.
و امّا اگر يكى اصلى، يكى زايد شد، نفهميديم چون كه هيچ كدام به درد اين شخص نمىخورد، آن جا هر دو تا را مىشورد من باب مقدمه علميه. مىدانيد نتيجه كجا ظاهر مىشود، نتيجه آن جايى ظاهر مىشود كه انسان كه با آن دست كه دو تا دست دارد و هر دو اصلى است، پايش را به يكى مسح كند، كافى است. چون كه مسمّاى مسح به يد معتبر است. و به يد مسح كرده است با يك دست. عيبى ندارد. امّا آن جايى كه يد اصلى به زايد مشتبه است، بايد با هر دو تا مسح كند پايش را. چرا؟ چون كه يقين كند كه به بلّه يسرى پاى يسرى را مسح كرد. در مسح رأس هم همين جور است. اگر اين دو دست در طرف يمين بوده باشد، بخواهد مسح كند سر را اصليين باشد، يكى كافى است. امّا مشتبهين باشد بايد به هر دو تا مسح كند تا علم داشته باشد كه با يد اصليه مسح كرد. كما اين كه در عروه در باب وضو اين جور فرموده است. اين حرف در باب تيمم هم مىآيد. در باب تيمم اگر دو تا يد اصليه دارد منتهى لازم نيست فوق مرفق باشد. فوق الزّند دو تا يد دارد. آن همان حكم معنايش اين است كه آن جا چه گفتيم، اين جا هم مىگوييم. اين فرمايش ايشان است. ولكن بعضىها فرمودهاند در باب تيمم اگر يد، يد زايدهاى داشته باشد و دون الزّند بوده باشد، قياس نمىشود به آن يد زايدهاى كه دون المرفق است در باب وضو. چون كه در باب وضو داشتيم كه فليس له ان يدع شيئاً از مرفق الى اطراف المصابه الاّ غسل كه بايد بشورد. اين را در باب تيمم نداريم. در باب تيمم مسح على الكفّين است. وقتى كه او زايده شد او كف نيست. آن شىء زايدهاى است. چون كه شىء زايدهاى است، ولو دون الزّند است، ولكن مسح او لزومى ندارد. چون كه كف نيست. آنى كه كف است، كف اطلاق مىشود به دست انسان. آنى كه دست من است همين است كه اصلى است. او را مسح مىكنم. آن يكى را دليل ندارم كه مسح كنيم. ايشان اين جور فرموده است. ولكن به نظر قاصر فاطر ما اين مطلب صحيح نيست. چرا؟ چون كه انسان اگر اسبع زايده داشته باشد، چرا آن اسبع زايده را مسح كند. شش انگشتى است، هفت انگشتى است، چرا آن ششمى و هفتمى را مسح كند. اين چه فرق دارد ما بين آن اسبع زايده و يد زايده. فرق نمىكند. اگر بنا شد در اسبع زايده مسح كردنش لازم شد، چون كه عرفاً جزء دستش حساب مىشود، اين دست زايده هم تابع دستش حساب مىشود. مىگويند اين شخص را خداوند متعال اين جور خلق كرده است و اين جور شده است كه يك دست زايدى هم آن جا هست. دستش را مسح كن يعنى به توابعش مسح كن. كما اين كه آن جا اسبع تابع حساب مىشود و جزء اليد حساب مىشود، اين هم جزء اليد حساب مىشود. فرقى در اين جهت ما بين وضو و اين جهت نيست. ولو فليس ان يدع شيئاً الاّ غسل يعنى از يدش نگذاشت. از يدش كه بايد شسته بشود، شيئى نگذاشت مگر اين كه شست او را يا بايد بشورد او را. ما نحن فيه با آن جا خيلى فرقى ندارد. بعد گذشتيم اين مسأله را.
بعد مىرسيم به مسأله ديگرى كه ايشان مىفرمايد. مسأله هم مهم است. ايشان مىفرمايد بر اين كه اگر يادتان باشد در وضو جبيرهاى گفتيم انسان در بعضى اعضاء وضو جبيره داشته باشد، وضو مىگيرد و آن جبيره را مسح مىكند بدل الغسل. ايشان مىفرمايد بر اين كه در باب تيمم هم همين جور است. اگر در اعضاء تيمم جبيره باشد، چه عضو ماسح كه باطن اليد باشد جبيره داشته باشد. چه عضو ممسوح باشد كه صورت و ظاهر يدين بوده باشد. عوض مسح كردن على البشره مسح على الجبيره بكند كافى است. يعنى به عبارتٍ اخرى گفتيم امروز در اول بحث كه عدم الحيلوله ما بين يد ماسحه و الوجه الممسوح يا بين يد ماسحه و يد ممسوحه اين عدم حايل خارجى شرط داخلى است. بدان جهت در موارد جبيره اين شرط داخلى مفقود مىشود ما بين بشره كه...از وجه است يا ظاهر يد و ما بين يد ماسحه آن جبيره كه حايل مىشود. ايشان مىفرمايد اين حيلولت جبيره وقتى كه نشد اين جبيره را رفع كند در او ضررى بر او هست، حرجى هست، اين عيبى ندارد. با اين حايل مىتواند مسح كند. خب مىدانيد كه اين احتياج به دليل دارد. چون كه اين جور تيمم على القاعده باطل است. در باب وضو دليل داشتيم كه وضو جبيرهاى عيبى ندارد. در باب تيمم دليل چه مىشود. بعضىها تمسّك به اجماع كردهاند كه آن اجماعى كه گفتيم اين اجماعها در اين موارد مدرك نيست. بعضىها استدلال به رواياتى كردهاند كه از آن روايات يكى روايت عبد الاعلى مولا آل سام است كه در باب وضو وارد شده است. در باب 39 از ابواب الوضو، روايت 5 است. محمد ابن الحسن يعنى شيخ الطّوسى باسناده عن احمد ابن محمد ابن عيسى عن ابن محبوب حسن ابن محبوب است عن على ابن حسن ابن ربات، على ابن حسن ابن ربات هم درست است عن عبد الاعلا مولا آل سام. قال قلت لابى عبد الله (ع). افرت افتادم من. فانقطع زفرى ناخن من كنده شد. فجعلت على اسبعين مرارتاً. بر اسبع من دوا گذاشتند. فكيف اصنع بالوضو؟ چه بكنم در وضو كه بايد دست را بشورم. پا است بايد مسح كنم. قال يعرف هذا و اشباهه من كتاب الله عزّوجل. اين مسأله معلوم مىشود از قرآن مجيد. از آن رواياتى است كه دلالت مىكند ظواهر قرآن حجّت است. قال الله تعالى و اين كه مىگويند به قرآن نمىشود استدلال كرد، اينها همهاش درست نيست. اين روايت از آنها است. روايات كثيره داريم. اين يكى از آنها است. ولو اين روايت اشكال دارد كما اين كه خواهيم گفت. قال الله تعالى ما جعل عليكم فى الدّين من حرج. خداوند در دين حرج جعل نكرده است. امسح عليه. مسح بكن بر مراره. آن دوايى كه گذاشتى چون كه دوا حكم جبيره را دارد. مسح بكن بر آن دوا. خب دوا حايل مىشود ما بين بشره و ما بين يد ماسحه ديگر. عيبى ندارد. در باب وضو است. اين به تيمم چه مربوط است؟ يعرف هذا و اشباهه من كتاب الله. اشباه باب تيمم است. آن جا هم نمىشود تيمم كرد. آن جا نمىشود بشره را مسح كرد. چون كه جبيره را بايد بردارد. آن هم ضرر است به او. يا حرج است بر او. كانّ اين روايت است.
عرض مىكنم كما اين كه آن روز هم گفتم، لا حرج نفى حكم مىكند. اثبات حكم نمىكند. دليل لا ضرر، دليل لا حرج، دليل رفعاً امّة الخطا عن نسيان، اينها رافعه هستند. تكليف را برمىدارند. اثبات تكليف ديگر نمىكنند. اثبات تكليف ديگر احتياج به دليل دارد. آنى كه حرجى است كه انسان مكلّف باشد به وضويى كه بايد بشره را بشورد. بشره را مسح كند. مكلّف باشد به غسلى كه بايد بشره را بشورد. با وجود اين كه بشره را شستن نمىشود. حرجى است. بايد جبيره را بردارد. از قرآن مجيد استفاده مىشود كه كانّ مراد امام(ع) هم روايت صادره از ايشان باشد اين است كه اين وضو اين جورى واجب نمىشود برايش. فقط رفع مستفاد از كتاب مجيد است كه ديگر مكلّف به تكليف ما لا يطاق نمىشود. حرج نمىشود. جعل نشده است. حرجى شد اين برداشته مىشود. امسح على المراره حكم ديگرى است. چون كه صلاة در هيچ حالى ساقط نمىشود، مىفرمايد مثل وضو امسح على المراره. مثل ساير جاهاى جبيرهاى در وضو امسح على المراره. آن جا هم امسح على الجبيره. اين امسح على الجبيره حكم آخرى است. اين از آيه نفى الحرج استفاده نشده است. آيه نفى الحرج فقط الزام را برمىدارد. الزام به وضويى كه مسح بشره بشود. اين يك حكم ديگرى است. بدان جهت اين روايت هم در وضو است. ربطى به باب تيمم ندارد. يعرف هذا و اشباهه در رفع. رفع از اين آيه استفاده مىشود كه مكلّف به صلاة مع التّيمم نيست. تيمم اختيارى. امّا به تيمم اضطرارى بايد مكلّف است نماز بخواند او از آيه استفاده نمىشود. ما جعل عليكم فى الديّن من حرج. او دليل خارجى مىآورد. آن جا هم بگويد امسح على الجبيره در باب تيمم بگويد. اين در باب وضو است. باب وضو حكمش استفاده مىشود. امّا باب تيمم اين روايت راجع به او نيست. يك چيزى هم بگويم. خالى نيست از استفاده. اين عبد الاعلا مولا آل سام اين دو نفر است يا يك نفر است. يك عبد الاعلاء ابن اعين است كه مفيد قدس الله نفسه الشّريف فرموده است اين از اجلّه اصحاب و وجوه الاصحاب است، آن عبد الاعلا مولا اعين شيخ مفيد قدس الله نفسه الشّريف توثيق هم نكرده باشد اقلاً مدح مىشود. حسنه مىشود. بلكه توثيق است. وجوه هذا الطّايفه و اجلاّههم اين يك عبد الاعلا مولا آل سام است كه اينها را شيخ الطّايفه در اصحاب امام صادق دو نفر شمرده است. عبد الاعلا ابن اعين و عبد الاعلا مولا آل سام. اين عبد الاعلا مولا آل سام توثيق ندارد. و اين هم در روايات ما او است. بعضىها فرمودهاند كه اين دو نفر يك نفر است. حتّى اردبيلى...نقل مىكند كه اينها دو نفر نيستند. يك نفر هستند. البتّه احتمالاً نقل مىكند. چون كه راوى و مروىهايش در بعضى جاها يكى هست. يك نفر است كه از هر دو تا در بعضى موارد نقل مىكند. هر دو هم از امام صادق (ع) نقل مىكنند. اينها يك نفر بودند. قهراً اين هم با آن يكى شد مىشود معتبر ديگر. شيخ الطّايفه، مفيد عليه الرّحمه او را توثيق كرده است يا مدح كرده است. ولكن اين اتّحادش معلوم نيست. شيخ الطّوسى دو نفر نقل كرده است. بدان جهت مولا آل سام من حيث السند روايت اشكال دارد. تا برسيم انشاء الله.
|