|
جلسه 515
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: درس خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:515 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ: 27/8/1369
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم، بسم الله الرحمن الرحيم.
كلام در اين فرمايشات مستمسك بود كه فرمود نذر الصّلاة فى الحمام على عنهايى متصوّر مىشود. صورت اولى در كلام ايشان اين بود كه مكلّف آنى كه متعلق نذرش هست ايقاء الصّلاة فى الحمّام است. فقط اين تقييد صلاة در حمّام اين متعلق نذرش هست. در اين صورت حكم فرمود بر اينكه كما اين كه ديگران هم حكم كردهاند بر اينكه و بايد هم حكم بشود اين نذر نذر باطلى است. براى اين كه مطلب در اين صور براى شما واضح بشود اين مطلب را ولو از عرايض ما معلوم شده است، دوباره مىگويم انسان كه ملتزم بشود بايد به فعلش ملتزم بشود. آن ملتزم در التزام شخص فعل خودش هست. و فعل خودش بما اين كه التزام لله است بايد آن فعلى كه آن فعل را به عهده مىگيرد محبوب شارع بوده باشد. آنى كه به عهده شخص مىآيد به واسطه عهده گرفتن خودش كه به عهده خودش مىگيرد بايد فعلى بوده باشد كه محبوب شارع است. اين كه مىگوييم در صورت اولى متعلق نذر ايقاء الصّلاة فى الحمام است يعنى آن را كه متكلف به عهده گرفته است...فقط تقييد است. تقييد صلاة است. مثل اين كه ناذر در نذرش اين جور مىگويد. در آن صلوات واجبه كه پرواضح است كه صلوات واجبه را بايد اتيان بكند. مىگويد ولكن لله علىّ آن صلاة واجبه را كه من بايد اتيان بكنم، آنها را در حمّام موجود بكنم، در حمّام بخوانم. در مستحبّى هم كه مثل صلاة الّيل است. مىشود در جاى با فضيلت موجود كرد. مىشود در جايى موجود كرد كه نقص به صلاة نياورد.
آن جاها هم اين جور نقل مىكند. مىگويد ان صلّيت صلاة الّيل فلله علىّ ان اصلّىها فى الحمام. به عهده نمىگيرد كه صلاة ليل بخواند. نه. مىگويد اين صلّيت. اگر خواندم صلاة الّيل را فعلىّ الاتيان بها فى الحمام. در حمام بايد من او را اتيان بكنم. آن كه به عهده مىگيرد، فقط تقييد صلاة فى الحمام است. كه آن تقييد مرجوحيت دارد و شخص هم او را به عهده گرفته است آن فعل. بدان جهت نذرش باطل است. آن كه ملتزم شده است به او لله، او چيزى است كه اين مرجوح است عند الشّارع. او لله نمىشود. بدان جهت در اين صورت اولى محكوم به بطلان است. عكس اين است در جايى كه انسان فقط طبيعت را به عهده بگيرد. ولكن طبيعتى كه اگر اتيان بشود آن صلاة فى الحمّام مىشود. ولكن اين شخص كه فقط طبيعت را به عهده مىگيرد. عكس اين صورت اولى است. مثل چه؟ مثل اين كه مىگويد ان كنت فى الحمّام الّيلاً فعلىّ صلاة الّيل. مىبيند صلاة ليل را اتيان كردن مطلقا نذر كردن زحمت دارد. يك شب خوابش مىگيرد يا يك كار ديگرى مىخواهد بكند. حوصلهاش را ندارد. بدان جهت از نذر مطلق مىترسد. امّا اگر در حمّام بودم كه فارغ البال هستم. ان كنت فى الحمّام ليلاً فلله علىّ صلاة الّيل. اين نذر صحيح است. ولو صلاة ليل بخواند در حمّام مىشود. عيب ندارد. چون كه در ما نحن فيه عمل آخرى را ملتزم نشده است كه آن عمل مرجوح عند الله است. يك عمل اين كه به حمّام مىآيد آن خودش مرجوح نيست. او را ملتزم نشده است كه به حمّام برود. بدان جهت آنى را كه اين شخص نذر مىكند فقط اتيان صلاة است. مىگويد به نحو واجب مشروط ان كنت فى الحمام ليلاً فعلىّ صلاة الّيل. بر من صلاة الّيل بوده باشد. در ما نحن فيه فعل آخر كه تقييد است او را به عهده نگرفته است. فقط آن طبيعت را بر عهده گرفته است. اين عيبى ندارد. اين صحيح است.
سؤال؟ معنايش اين است كه ان كنت فى الحمام فعلىّ صلاة الّيل يعنى در حمام بوده باشد به نحوى كه يعنى در همان حين صلاة الّيل است. يعنى صلاة الّيل را در همان حين نه اين كه بعد ساعتٍ. در همان حين كه در حمام هستم، علىّ صلاة الّيل. عيبى ندارد. هيچ اشكالى ندارد. اين مثل چه مىشود؟ درست توجّه كنيد. امّهات باب نذر است. اين مثل اين مىشود كه كسى بگويد لله علىّ صلاة ركعتين عند طلوع الشّمس. يا بعد طلوع الشّمس. خوب صلاة بعد الطّلوع الشّمسى كه هست خودش مكروه است. مكروه به معناى قلّت ثواب است. و الاّ عبادتى كه لله صحيح است اتيانش، او كراهت اصطلاحى نمىتواند پيدا كند كه تركش از فعلش راجح بشود. منتهى مىشود قليل. ثوابش قليل مىشود. نسبت به آن صلاة دو ركعتى كه انسان اتيان مىكند در اوقات ديگر. نسبت به او ثوابش كم است. اين كه مىگويد اذا طلعت الشّمس فعلىّ صلاة ركعتين آنى را كه به گردن گرفته است فقط طبيعى الصّلاة است. طبيعى الصّلاة ركعتين است. و آن هم مطلوب است. مطلوب شارع است. اگر مكلّف در نذرش فعلى را كه حضاضت مىآورد براى عبادت او را به عهده نگيرد. او را متعهّد نشود. يعنى در متعلق نذر نباشد. ولكن آنى را كه نذر را به او متعلق مىكند او طبيعى بوده باشد. كه طبيعى مطلوب شارع است. يا فردى بوده باشد كه آن فرد فى نفسه مطلوب شارع است. مثل صلاة ركعتين فى اىّ زمانٍ تتوعاً مطلوب شارع است. منتهى نسبت به آن دو ركعت در زمان ديگر يكى ثوابش كم است. ولكن صلاة ركعتين عند طلوع الشّمس خودش مطلوب شارع است. چه جور آن جا مطلوب شارع را بر عهده گرفته است نه فعل آخرى را كه در او مرجوحيّت هست اين جا هم وقتى كه گفت اذا كنت فى الحمّام فلله علىّ ان اصلّى صلاة الّيل، فقط همان صلاة الّيل را به عهده گرفته است.
بدان جهت محلّ كلام در مقام كه اگر نذر كرد صلاة را در مكان مطلوب اين نذر منعقد است يا منعقد نيست در صورت اولى گفتيم بلااشكال منعقد نيست كه همان تقييد را نذر كند در صورت ثالثه گفتيم بر اينكه بلااشكال صحيح است و جاى شبهه نيست چون كه طبيعت مطلوب است از اين ما ذكرنا معلوم شد اين كه مرحوم حكيم در صورت ثالثه گفته است مرادش ما ذكرنا نيست كه يك وقت تقيد معرّف مىشود تقييد صلاة لكونه فى الحمام معرّف به طبيعت مىشود. به ذات الصّلاة مىشود و ذات الصّلاة را نذر مىكند. مراد ايشان از اين كلام اين كلامى كه گفتيم نيست. چرا؟ چون كه ظاهر كلام ايشان اين است كسى كه در خارج حمام است وقتى كه نذر كرد ولو به صورت ثالثه در عبارت ايشان كه تقييد را معرّف گرفت به ذات الطّبيعت كسى كه در خارج حمام بود لازم است برود به حمام. چون كه در صورتى كه ما گفتيم اذا كنت فى الحمام، حمام رفتنش لازم نيست. چون كه حمام رفتنش لازم نيست صلاة الّيل هم واجب نيست. نذر ما كه گفتيم به نحو واجب مشروط بود. آنى كه در كلام ايشان قدس الله سرّه است به نحو واجب مطلق است كه در صورت ثالثه ظاهر كلامش اين است. وقتى كه تقييد را معرّف بر ذات گرفت آن ذات واجب مىشود يعنى آن ذات واجب مىشود نه على الاطلاق. يعنى ولو صلاة در مسجد واجب بشود. صلاة اليّل را كه در حمام نذر كرده است صلاة فى الّيل فى الحمام عالى است. نظر به خود صلاة الّيل دارد. يعنى نظر به نفس صلاة دارد. ولكن صلاتى كه توأم با اين قيد است. به خود آن صلاة نظر دارد. بدان جهت اين صلاة...از صلاة مىشود. بدان جهت اگر اين نذر را بخواهد عمل كند و خارج حمام بوده باشد بايد تشريف بياورد حمام تا به نذرش عمل كند. و الاّ نيايد به حمّام حيث نذر كرده است. او فرمايشش در نذر به طور واجب مطلق بود كه كون فى الحمام به نحو واجب مشروط نيست كه ما ذكرنا. به نحو واجب مطلق است. وقتى كه مرادشان اين شد ما اين را نمىفهميم. چرا؟ براى اين كه چه جور نذر تقسيم كند. يعنى معرّف اخص مىكند اين تقييد را به طبيعى الصّلاتى كه صادق است بر حمام و در اتيانش در غير الحمام و در مسجد يعنى آن مشارعٌ عليه را كه عبارت از نفس اين طبيعى مطلق است او را نذر مىكنند؟ پس اين معنايش اين است كه لله علىّ صلاة الّيل فى هذه الّيل. اين معنايش اين است. اين خلاف فرض ايشان است. مىگويد در اين فرض اين صلاة فى الحمّام به
خصوصه واجب مىشود. به نحوى كه اگر در خارج حمام باشد بايد بيايد به حمّام. كلامش را ملاحظه كرديد يا نه. اين امر غير معقولى است. اگر تقييد مشير است، مجرّد الى الطّبيعى كه يحصل بالاتيان فى غير الحمام يا به اتيان فى الحمام آن طبيعى الصّلاة را نذر كرده است كه مىتواند انسان در خانهاش بخواند ديگر نذر كرده است صلاة فى الّيل را. آورد در خانهاش يا در مسجد. اصلاً به حمّام نرفت. اين مقتضايش اين است. اين عيبى ندارد. اين معنايش اين است كه لله علىّ انّى صلاة الّيل منتهى فاذا كنت فى الحمام فاصلّيها. اين همان تأكيد است.
و امّا كلام ايشان اين است كه بايد بيايد حمّام. آن حسّه توأمه را، آن ذات الصّلاتى كه توأم با اين تقييد است ذات را كه توأم با اين است او را نذر كرده است. او را بخواهد اتيان بكند بايد به حمّام بيايد. اين را كه ايشان مىگويد ما اين را قبول نداريم. اين معنايش اين است كه فعل آخر تقييد را لله ملتزم شده است. چون كه حسّه اگر برايش واجب بوده باشد و آن حسّه منظورش بوده باشد، پس حسّه هم به تقييد مىشود ديگر. حسّه تقييد طبيعى است به وقوعش در حمام. اتيانش فى الحمام است. پس به گردن گرفته است لله اتيان آن طبيعى را در حمام، اين را به گردن گرفته است. اگر با اين طبيعى را هم به گردن گرفته باشد نفس اين ايقاء فى الحمام را به گردن نگرفته باشد كه صورت اولى است. طبيعى را هم به گردن گرفته باشد اين مىشود صورت ثانيه. صورت ثالثه نمىشود. اگر طبيعى را هم به گردن گرفته بوده باشد اين مىشود صورت ثانيه. چون كه نفس طبيعى على الاطلاق نذر نمىشود آن طبيعى على الاطلاق، مگر اين كه طبيعى على الاطلاق را بر عهده بگيرد.
و امّا اگر بنا بوده باشد طبيعى را كه در حمام اتيان مىشود طبيعى را فقط او به عهدهاش بيايد، آن راهش فقط واجب مشروط است كه بگويد لله علىّ ان كنت فى الحمام فيصلّى. آن وقت طبيعى را بر عهده گرفته است. ولكن آن طبيعى فقط آن كه نذر كرده است او را در يك حال است. در حالى است كه در حمّام بوده باشد. اين عيبى ندارد. و الاّ غير اين درست نيست.
و امّا الصّورت ثانيه اين است كه هم صلاة را نذر كرده است و هم وقوعش فى الحمام را نذر كرده است. هر دو تا را نذر كرده است. ايشان اين را دو قسم فرمود. فرمود تارتاً در انشاء النّذر طورى است كه به نحو تعبّد المطلوب است. و اخرى انشاء النّذر يك نحوى است كه به نحو وحدت المطلوب است. ما كلام ايشان را توجيه مىكنيم كه مراد ايشان هم بايد همين بوده باشد. مراد از تعدد المطلوب و وحدت المطلوب، مطلوب از متعلق النّذر نيست. يعنى غرض از متعلّق النّذر نيست كه تارتاً متعلّق النّذر در مجموع يك غرض هست، در مجموع المنظور به ما هو منظور. يك وقت نه هم در ذات المطلق و هم در ذات التّقييد غرض دارد. اين مرادش نيست. براى اين كه نذر واحد بوده باشد يا متعدد بوده باشد داير مدار انحلال منظور نيست. منظور ربّما انحلالى مىشود. و در هر فعلى از افعال منظور يك غرض مستقلى پيدا مىكند ناذر ولكن نذرش نذر واحد است. مثلاً كسى مىگويد بر اينكه مىخواهد يك ماه روزه را نذر بكند كه ماه شعبان را روزه بگيرد. اين نذر دو جور مىشود. يك وقت مىگويد بر اينكه لله علىّ صوم ايّام الشّهر الشّعبان. يك وقتى اين جور نذر مىكند. يك وقت مىگويد لله علىّ فى كلّ يومٍ من ايّام شهر رمضان صيام ذالك اليوم. فرق اين دو تا چيست؟ فرق اين دو تا اين است كه در اوّلى يك نذر است. بدان جهت شهر شعبان را 15 روز، روزه گرفت و 15 روز نگرفت. فقط يك كفّاره برايش واجب است. يك نذر را مخالفت كرده است. يا اصلاً شهر شعبان را روزه نگرفت. باز يك كفّاره واجب است. اين كه مخالفت كرده است يك نذر را مخالفت كرده بود. گفته بود لله علىّ صوم شهر شعبان. صوم شهر شعبان را نذر كردم.
و امّا به خلاف الثّانى. در نذر ثانى كه لله علىّ فى كلّ يومٍ من ايّام الشّهر من الشّوال صوم ذالك اليوم اين معنايش اين است كه من در هر روز نذر دارم. در هر روز نذر مستقل دارم. لله علىّ فى كلّ يومٍ من ايّام الشّهر من الشّوال صوم ذالك
اليوم. 15 روز روزه بگيرد و 15 روز روزه نگيرد، 15 تا كفّاره بايد بدهد. يك كسى 30 روز نگرفته است، 30 تا نذرش را مخالفت كرده است. نذر به عدد الايّام است و حال آن كه غرض در منذور به نحو تعدد المطلوب است در دو مثال. اين جور كه نذر مىكند غرضش اين است كه هر روز روزه گرفتن در ايّام شهر شعبان كه ثواب دارد آن ثواب را درك كند. غرض تعدد المطلوب است نسبت به منذور در هر دو مثال. ولكن انحلال نذر تابع وحدت غرض در منذور نيست و تعدد الغرض در منذور. انشاء بايد طورى بوده باشد كه به حسب آن انشاء نذرهاى متعددى كرده است. نه منظورهاى متعددى را، افعال متعددهاى را نذر كرده است كه منذور متعدد دارد. بايد خود نذر متعدد بشود. خود اين التزام، به گردن گرفتن، متعدد بشود هم صوم يوم اوّل را لله به گردن گرفته است و هم صوم يوم دوم را لله به گردن گرفته است. نه اين كه صوم شهر را بتمامه لله به گردن گرفته است. ولكن غرضش در صوم كلّ يومٍ است. اين فرق است ما بين اين كه تعدد مطلوب در منذور باشد يا نه نذر به نحو تعدد بشود. التزام به نحو تعدد بشود لله. خوب اگر التزام به نحو لله متعدد شد گفت لله علىّ صلاة الّيل فى الحمام. يكى معنايش عبارت از اين است كه يعنى لله علىّ ان اصلّى صلاة الّيل. اين معنايش اين است. ديگرى اين است كه است كه لله علىّ انّما وجب علىّ بالنّذر الاوّل اوقعها فى الحمام. در حمّام واقع بكنم. دو تا نذر مىشود. يك نذر باطل است. چون كه نذر ايقاء در مكان مكروه است. باطل مىشود مرجوح است.
و امّا نذر اول صحيح است. اگر مراد ايشان از اين كه وقتى كه نذر كرد صلاة را در حمّام به نحوى كه ذات الصّلاة هم متعلّق نذر شد اين باشد كه ظاهراً همين است بله عيبى ندارد. آن نذر ثانى باطل مىشود نذر اول صحيح مىشود. ولكن شما از هر ناذرى بپرسيد كه مىگويد لله علىّ صلاة الّيل فى الحمّام اين معنايش تعدد نذر نيست. دو شىء را نذر نكرده است. منظورش شىء واحد است. و آن اين است كه صلاة ليل فى الحمّام را اتيان كند. آن وقت اين مىآيد كه اگر معنايش عبارت از اين است كه ان كنت فى الحمّام فيصلّى عيبى ندارد. نذرش صحيح است. لله علىّ صلاة الّيل فى الحمّام ان كنت فى الحمّام اگر معنايش اين باشد.
و امّا اگر اين باشد كه نه من بايد اين صلاة الّيل فى الحمّام را موجود كنم به نحوى كه در خارج حمّام باشم زود آن دستگاهم را جمع كنم بقچهام را بدوم حمّام. اين اگر مراد بوده باشد نه اين تقييد فعل آخر است. ان كنت فى الحمّام باشد، فعل آخر نيست تقييد. نفس الطّبيعى را نذر كرده است. و امّا اگر تقييد فعل آخر بوده باشد به نحوى كه نذرش به نحو واجب مطلق بوده باشد كه بايد بكشد دستگاهش را به حمّام نه متعلّق النّذر قيدى دارد كه راجح نيست. چون كه متعلّق النّذر قيدى دارد كه راجح نيست اين نذرش منعقد نمىشود. اين جا است كه جماعتى گفتهاند نذر منعقد است. ولو قيدش قيد راجح نيست و قيدش قيد مرجوح است خود نذر منعقد است. چرا؟ چون كه انسان صلاة ليلش را در حمّام بخواند بهتر از اين است كه صلاة ليل اصلاً نخواند. كدام يك بهتر است؟ يك كسى صلاة ليل را اصلاً نمىخواند. برو بابا. حوصله نداريم. خدا كريم است. جوان هستيم. بعد مىخوانيم. فرق ما بين او. يكى هم صلاة ليلش را در حمّام مىخوانيم. كدام يكى بهتر است. اين هم كه گفته است لله علىّ ان اصلّى صلاة الّيل فى الحمّام بدود من تارك الصّلاة الّيل نبوده باشم. ولو به اين كه در حمام اتيان كردم. گفتهاند عيبى ندارد. آنهايى هم كه گفتهاند اگر غرضش اين باشد كه طبيعت ترك نشود از نذر كردن...اين صورت رابعه مىشود.
يكى اين است كه تقييد به نحو واجب مشروط.
دوم اين است كه طبيعت به نحو واجب مشروط ان كنت فى الحمّام.
سومى اين است كه مجموع ولكن نذر متعدد است كه نسبت به تقييد باطل، نسبت به اصلش صحيح است.
امّا يك صورت رابعهاى هست كه آن صورت رابعه اين است كه اين مكلّف غرضش اين است كه اين فرد را كه نذر
مىكند، بما اين كه اين فردى كه هست بهتر از ترك صلاة الّيل است رأساً.
اتيان به اين فرد و صلاة الّيل را در ضمن آن فرد موجود كردن بهتر است از ترك صلاة الّيل رأساً. خوب اين معنا كافى است ديگر. شرعاً بهتر است. ما از جبرئيل بپرسيم جناب جبرئيل يك كسى نماز شب نخواند اصلاً و يكى هم در حمّام بخواند. كدام يكى بهتر است؟ بلااشكال مىگويد كه صلاة الّيل را در حمّام بخواند برتر است. در متعلّق نذر رجحان بيشتر از اين نمىخواهد. فقط در متعلّق النّذرى كه هست رجحان بيشتر از اين نمىخواهيم كه متعلّق النّذر ولو فرد از طبيعت است فردى از طبيعت را نذر كردن بما اين كه آن فرد ارجح از ترك الطّبيعت است، نه نذرش منعقد مىشود. بدان جهت بايد بدود به حمّام و صلاة الّيل را هم اتيان كند. و لعلّ مرحوم حكيم كه در آخر كلامش اين بود كه تقييد اشاره به نفس الطّبيعه بشود مرادش اين است. لعلّ در آخر كلامش در شقّ ثالث فرمود كه تقييد اشاره به طبيعت بشود اين اشاره به طبيعت نيست. خود صلاة الّيل فى الحمّام بما هو صلاة الّيل فى الحمّام را نذر كرده است ولكن مىگويد از ترك صلاة الّيل كه بهتر است اين. و شارع هم ترخيص داده است بر تطبيق. بهتر است عند الشّارع هم. من همين را نذر مىكنم. خوشم مىآيد اين را نذر كنم. و خود شارع هم كه خوشش مىآيد. اين نذر صحيح است. مثل نذر صلاة در مكان مباح مىشود. مثل اين كه فرض كنيد شخصى نذر كرده است بر اين كه لله علىّ همين كه من در خانهام صلاة الّيل را بخوانم. هميشه هر شب من در خانهام صلاة الّيل را بخوانم. كه اين جور نذر كرده است. همين نذر را كرده است. يعنى صلاة الّيل در خانه بخوانم كه صلاة الّيل ترك نشود. غرضش همين است. چون كه از ترك صلاة الّيل بهتر است در خانه. به مسجد رفتن و خواندن و اينها زحمت دارد. گرما و سرما من كجا مىتوانم از خانه بروم بيرون. يا زحمت دارد من همين جور نذر مىكنم كه لله علىّ ان اصلّى فى بيتى صلاة الّيل كلّ ليلةٍ. به نحو واجب مطلق. به نحوى كه اگر يك شب در مهمانى بودم. گفت بخواب اين جا. بايد بدوم به خانهام و صلاة الّيل را اتيان كنم. چون كه نذر كردهام. به نحو واجب مطلق است. اين عيبى ندارد. اگر اين نحو بوده باشد كه فرد بما هو فردٌ را نذر كند كه طبيعت ترك نشود اين متعلّق النّذر را راجح است شرعاً حتّى عند جبرئيل راجح است و نذر منعقد مىشود الهذا نذر صلاة فى الحمام اقسام اربعه پيدا كرد در بعض الفروجى كه هست نذر باطل است كما فى الصّورت الاولى و در صورت ثانيه در صورتى كه نذر انحلالى بوده باشد نسبت به آن نذر دومى باطل است و امّا در جايى كه نذر به نحوى بوده باشد كه كون فى الحمام به نحو واجب مشروط باشد يا كون فى الحمام را نذر كرده است كه طبيعى را ترك نكند منتهى به اتيان اين فرد اين نذرش صحيح است و منعقد مىشود اين نسبت به اين مسأله.
سؤال؟ در صورت اول اين است كه ان صلّيت صلاة الّيل و اصلّىها فى الحمّام. يعنى ان صلّيت صلاة الّيل اگر خواستم صلاة الّيل را اتيان بكنم و اصلّىها فى الحمّام. در حمّام اتيان كنم. بدان جهت در اين صورت گفتيم كه اين فقط تقييد را نذر كرده است كه تقييد مطلوب شارع نيست. مسأله سابقه هم مانده بود از او كلامى كه از او مهم هم بود ولكن يادمان رفته بود آن روز، اين مسأله اين بود. گفتيم اين معنا را كه صاحب العروه فرمود از مواردى كه وضو واجب مىشود، آن وقتى است كه مسح كتابت القرآن واجب بشود. او را به سه تا مثال ذكر كرد. فرمود:
يك آن جايى كه مسح واجب مىشود به واسطه نذر. نذر كرده است كه تقبيل قرآن بكنم. بايد وضو بگيرد و تقبيل قرآن بكند.
دوم آن جايى است كه قرآنى كه هست در موضعى هست كه بايد از آن موضع خارج بشود. در آن صورت بايد انسان وضو بگيرد. چون كه اخراجش واجب است از او. بقائش در آن موضع هتك است. بايد وضو بگيرد و قرآن را خارج كند. اين جا يك صورت ديگرى ذكر كرد. فرمود الاّ اذا كان بقاء آن شىء در آن مكان هتك بوده باشد حتّى به مقدار الوضو كه انسان وضو مىگيرد بقاء اين قرآن در آن مكان به آن مقدار هم هتك بوده باشد. مثل اين كه دو صورت دارد
ديگر.
ديگر مسأله محلّ ابتلا هم شايد بشود در بعضى از موارد. يك وقت اين است كه قرآن مجيد كه در قرآن بغلى بود افتاد توى...مستراح رفت پايين. اين قرآن را در آوردن فوراً واجب است. ولكن در آوردن موقوف بر اين است كه سر چاه برداشته بشود. اين تا سر چاه برداشته بشود فلانى وضويت را بگير. آن كسى كه توى چاه خواهد رفت وضويت را بگير تا سر چاه را بردارى. اين جا وضو بايد بگيرد. اخراجش از آن موضع واجب است و مسح بايد بكند. وضو بگيرد. امّا يك وقت سر چاه...آماده است. بقائش هم كه در او هتك است. تا برود وضو بگيرد و اينها اين بقائش هتك است. اين حا مىفرمايد در عروه وجب عليه المبادره بلاوضوءٍ. بدون وضو اين را بايد بيرون بكند. در صورتى كه بقائش و تأخيرش و مكثش ولو به مقدار الوضو هتك بوده باشد. اين را ايشان فرموده است. سرّش اين است در ما نحن فيه دو تا تكليف است. يك تكليف اين است كه يحرم مسح كتابت القرآن بلاوضوءٍ. اين يك تكليف است. يك تكليف ديگر هم اين است كه يجب الهتك عن القرآن المجيد وجوب هتك. اين هم يك تكليف است. دو تا تكليف است. يكى يحرم مسح كتابت القرآن و يكى هم رفع الهتك است. مكلف در ما نحن فيه اين جمع ما بين التّكليفين را بتواند بكند نمىتواند. چرا؟ براى اين كه هم بخواهد مسحش حلال باشد بايد وضو بگيرد. وضو بگيرد هتك مىشود قرآن. چون كه تأخيرش هتك است. اگر بخواهد قرآن را بردارد بلاوضو مسح مىكند. جمع بين التّكليفين ممكن نيست براى مكلّف. مورد، مورد تزاحم است. وقتى كه مورد، مورد تزاحم شد، آنى كه اهم است از متزاحمين او مقدّم مىشود كه عبارت از حرمت هتك را بايد ملاحظه كند. چون كه آن اعظم است. هتك است. فورى بدون وضو بايد بردارد. در ما نحن فيه لتّزاحم و اهميّت المسح مرحوم حكيم قدس الله سره در اين صورت فرموده است اگر بتواند كه تأخير نكند و تيمم بگيرد تعيّن التّيمم. اين كه مىرود تا چاه خاك است ديگر. اوائل چاه خاك است. دستهايش را به صورتش مىزند كه هم مىرود و هم تييم مىكند. اگر ممكن بوده باشد در ما نحن فيه تيمم گرفتن بدون اين كه تأخير بوده باشد در اخراج، بايد تيمم بكند. فرمايش ايشان مبتنى بر چيست؟ فرمايش ايشان مبتنى است بر يك قاعدهاى كه پيش ديگران مسلّم است. آن اين است كه در باب متزاحمين اگر يك تكليفى بدل داشته باشد و واجب آخر بدل نداشته باشد و تكليف آخر بلابدل بوده باشد آنى كه در ما نحن فيه ما ليس بنحو البدل است او مقدّم مىشود. چرا؟ چون كه اگر او مقدّم بشود جمع بين التّكليفين مىشود. هر دو تكليف موافقت مىشود.
مثلاً من باب المثال انسانى كه هست كفّارهاى برايش واجب است. صوم شهرين متتابعين كفّاره واجب شده است مثلاً فرض بكنيد در اول ماه شعبان. اين اگر بخواهد دو ماه روزه بگيرد ديگر صوم رمضان را نمىتواند بگيرد. ولكن اين كفّاره بدل دارد. بدلش چه چيز است؟...هم روزهات را بگير، صوم شهر رمضان را بگير و هم...بكن. هر دو تكليف را موافقت كرده است. بلافرق ما بين اين كه بدل، بدل اختيارى بوده باشد مثل اين مثال، يا بدل اضطرارى باشد مثل تيمم. مسح كتابت بالوضو بدلش مسح كتابت بالتّيمم است. مسح الكّتابت بالتّيمم است. در ما نحن فيه مسح مىكند كتابت را بالتّيمم و هتك را هم از بين مىبرد. هر دو تكليف را انتصال كرده است. بدان جهت فرموده است در ما نحن فيه اذا امكن التّيمم بايد تيمم بكند. اين فرمايش ايشان است در مقام فرموده است. فرمايش ايشان كبرايش پيش مشهور تمام است. لنا كلامٌ فيه. در جايى كه واجب بدل اضطرارى داشته باشد يك تكليف آن وقت ما ليس له البدل مقدّم مىشود. چون كه جمع بين التّكليفين است اين كبرى را قبول كرديم. ولكن در ما نحن فيه آنى كه ما در باب تيمم داريم اين است كه تيمم بدل از وضو است. در مواردى كه انسان عاجز بشود از وضو گرفتن بالصّلاة يا چيزى كه كالطّواف مشروط است به طهارت، به وضو. آن جاهايى كه انسان نمىتواند براى صلاة وضو بگيرد يا براى طواف وضو بگيرد، يعنى چه؟ يعنى آب ندارد. اصلاً آب نيست. يا نه، آب هست ولكن خودش مرض دارد. نمىتواند استعمال آب كند. ان كنتم على و ان
كنتم مرضا او على سفرٍ فلم تجد چون كه در سفر آب پيدا نمىشود. سفر را به جهت او گفته است. ان كنتم مرضا او على سفرٍ كه در سفر فلم تجد. چون كه غالباً در سفر پيدا نمىشود...
و امّا در ما نحن فيه اين چاه كنى كه مىرود توى مستراح، اين فاقد ماء نيست براى صلاتش و براى طوافش. هى وضو بگير. صد تا وضو بگيرم. آب آن جا، صحّت بدنم هم اين جا. هيچ اشكالى ندارد. اين جا فقط اين عدم تمكّنى كه در ما نحن فيه هست از ناحيه تزاحم است. يعنى از ناحيه تكليف آخر است. از ناحيه اين است كه رفع هتك از قرآن واجب است. در ما نحن فيه آن كه عاجز است از ناحيه اين است كه رفع هتك از قرآن واجب است. اين از موضوع تيمم نيست كه...تيمم در صورتى كه مشروع است بدل از وضو است. و امّا در آن صورتى كه مشروع نيست بدليّت از وضو ندارد. و اين ما نحن فيه هم قياس نمىشود به آن صلاة در ذيق الوقت. كه وقت ذيق است. كه اگر من وضو بگيرم نماز ظهر و عصر قضا مىرود يا يكى قضا مىرود. يا ديق وقت در نماز صبح كه اگر بخواهم غسل جنابت بكنم طلوع الفجر مىشود. مىگويند تيمم بكن. بعد براى نمازت غسل بايد بكنى. براى صوم تيمم بكن. پس چه جور در اين موارد مثل مسأله صوم تيمم مشروع شده است و حال آن كه مكلّف نسبت به صلاة واجد الماء است يا خود در صلاة ذيق الوقت نسبت به صلاة واجد الماء است. وقت ذيق است. صلاة فوت مىشود. اين چه جور است؟ اين دو مورد دليل دارد. دليلش اگر در دو مورد تمام شد در باب صوم و در باب صلاة كه دليل دارد. دليلش چيست؟ دليلش اين است كه صلاة و صوم بدون طهارت نمىشود. صوم با تأمل بر جنابت نمىشود. صلاة هم بدون طهارت نمىشود. و صلاة هم در اينها ساقط نيست. طهارت در شرطيّتش باقى است. با وجودى كه متمكّن از وضو نيست. و آن وجود هم در تكليف باقى است. آن دليل است بر اينكه تيمم مشروع است. ولكن در ما نحن فيه مسح كتابت قرآن بر...كه در اين صورت حرام است، اول الكلام است. مىگوييم حلال است. چون كه متزاحمين هستند وقتى كه اهم را اتيان مىكنند مهم ترك شد آن حلال است...تأمّل بفرماييد تا ببينيم چيست مسأله انشاء الله.
|