|
جلسه 586
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار: 586 ب.
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1370
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشّيطان الرّجيم. بسم الله الرّحمان الرّحيم.
(در ادامه فايل شماره 585)
كلام در اين فتواى صاحب العروه بود قدس الله سرّه كه اگر ممكن نبوده باشد براى مكلّفى كه مسح كند رأس و رجلينش را ببلّة الوضو، مسح بماء الجديد مجزى است. كلام در دليل اين بود. عرض كرديم عمده دليلى كه مىشود به آن دليل در مقام صاحب العروه تمسّك بكند اين است كه آيه مباركه كه امر مىكند به غسل الوجه و اليدين كه و مسح الرّأس و الرّجلين آن آيه ذكر نكرده است كه مسح الرّأس و الرّجلين ببلة الوضو بوده باشد. به بلّه يد بوده باشد. اين ذكر نشده است بر او. مقتضاى آيه مباركه (قطع نوار)
(شروع طرف ب نوار)
اين است كه مسح بايد به ماء بشود به قرينه فلم تجدوا ماءً كه در اين غسل و مسح ماء صرف مىشود. ولكن اين ماء بايد بلّه وضو بشود و ماء جديد نشود اين در آيه ذكر نشده است ولو بالماء الجديد. اگر نگوييم كه خود آيه ظهور دارد مسح به ماء الجديد را اگر اين را نگوييم كما اين كه عامّه ادّعا مىكنند، لااقل اين آيه مطلق است. دلالت مىكند فرقى نمىكند مسح كنيد رأس و رجلين را به آن بلّة الوضو يا به ماء الجديد. رواياتى كه در مقام وارد شده است مسح الرّأس و الرّجلين بايد به بلّة الوضو بشود قد ذكرنا تمام آن روايات هيچ كدام اطلاقى ندارند صورت تعزّر را بگيرند. مفروض در آن روايات كه وضوعات بيانيه بود و قضيه روايت عمر ابن ازينه كه قضيه معراج را نقل مىكند كنار نهر...بود كه آن جا اين معنايى كه مسح به بلّه غسل الوجه و اليدين ممكن نباشد، آن جا اين جور نيست. آن جا امر آمد كه اين جور غسل كن به بلّة اليدين. چون كه دليلى كه اعتبار مىكند كه بلّه بايد بلّه وضو بوده باشد مقتضى قاصر است. آن موارد كه ممكن است مسح به بلّه، از اطلاق آيه رفعيّت مىشود. و امّا در آن مواردى كه حفظ بلّه ممكن نيست كما هو الفرض، آيه مىگويد كه مسح بكنيد رأس و رجلين را ولو به ماء جديد. به اطلاق آيه اخذ مىشود. فقط گفتيم اين اشكالى كه اين فتواى صاحب العروه دارد اشكالش صحيحه زراره است. صحيحه زراره كه در مسح وارد است و تمسح ببلّة يمناك رأسك و زهر قدمك اليمنى و ببلّة يسراك زهر قدمك اليسرى اين صحيحه، نمىگذارد به اطلاق آيه تمسّك بشود. فقط اشكالش اين است. و الوجه فى ذالك اين است در اين صحيحه مراد اين است كه با دست راست سر مسح بشود و با دست راست پاى راست مسح بشود. و با دست چپ پاى چپ مسح بشود. مراد اين است. معلوم است. بدان جهت اگر در مسح كردن ولو به ماء جديد اين روايت اطلاق داشته باشد، اصل ذكر بلّه را نمىكرد. مىگفت كه وامسح بيمناك رأسك و رجلك اليمنى و بيسراك زهر رجلك اليسرى. چون كه مفروض در باب وضو اين است كه مسح بايد با بلّه بوده باشد. با اجزاء مائيه بوده باشد. عند العامّة و الخاصّه. منتهى آنها ماء جديد مىگويند. كلام اين است كه ما مىگوييم كه در صورت امكان يا مطلقا بايد بلّه بوده باشد. اين كه امام (ع) عوض كرد وامسح ببلّة يمناك نفرمود و امسح بيمناك اين ظهورش اين است كه بلّه، بلّه وضويى باشد. ماء جديد نباشد. ظهور در اين دارد. خصوصاً به قرينه اين كه قبلاً فرموده است يجزيك ثلاث غرفات. آن ثلاث غرفات ماء جديد المسح نمىشود. غسل الوجه مىشود يكى. يكى غسل يد
يمنى. يكى غسل يد يسرى. پشت سر اين كه مىفرمايد و تمسح ببلّة يمناك حكم ابتدايى است. پشت سر اين مىفرمايد، اين معلوم است كه مراد بلّه وضو است. بلّه يمنا كه بلّه وضو است. او را مىگويد. و بما اين كه گفتيم تمسح جلمه خبريه است و در مقام انشاء است، ولكن انشاء ارشاد است به شرطيّت. تكليف نفسى نيست. انشاء يعنى معتبر است در باب الوضويى كه هست، مسح رأس به بلّه يمنى و هكذا زهر قدم اليمنى اين معتبر است. قادر باشى يا قادر نبوده باشى. و زهر قدم يسرى به بلّه يسرى. بايد مسح بشود. ظاهر اين روايت اين است. چون كه حكم ارشادى ارشاد به جزئيت مقيّد به قدرت نمىشود. مقيّد به قدرت به آن واجب نفسى مىشود. كه اگر انسان متمكّن است صلاتى را با اين وضو بگيرد، اين وضو معتبر است و بايد اين را بگيرد. بايد بناعاً بر وجوب غيرى كه شرعى مىشود. بنا بر وجوب عدم وجوب غيرى شرعى عقلى مىشود. بدان جهت در ما نحن فيه اين دليل قاصر از تقييد آيه مباركه نيست مطلقا. بدان جهت همين جور است در ما نحن فيه بعد از اين كه شرط شد مسح به بلّه يمنى يعنى به بلّه وضو شرط شد مسح كردن رأس و رجل با آنها، بلّه يمنى فقط دست نيست. يمنى صدق مىكند از مرفغ تا...همهاش را مىگيرد. منتهى تقييد شد كه با دستش مسح كند. با كفّش مسح كند. بدان جهت در ما نحن فيه كه هست مقتضاى قاعده اين است كه خداوند متعّال كه فرموده است بعد از امر به وضو امر به وضو معلوم شد كه وامسحوا رئوسكم و ارجلكم اين مسح است. روايات بيان كرد. بعد كه مىفرمايد فلم تجدوا يعنى متمكّن از اين وضو نشديد. فتيمموا.
بدان جهت در ما نحن فيه مقتضاى قاعده اوليه كه قطع نظر از نفس خاص در موردى كه نصّ خاص نداريم در مورد. ما بوده باشيم و اطلاق آيه مباركه و روايات مقيّده كه عمدهاش اين صحيحه زراره است كه و تمسح اين بوده باشد و بعد ملاحظه كنيد قول خداوند را فلم تجدوا ماءٍ فتيمموا، فلم تجدوا يعنى متمكن نشديد از اين وضو. مراد اين است. والاّ عدم وجدان ماء كه آب پيدا نكنيد او ملاك نيست. فلم تجدوا يعنى لم تتمكّنوا من استعمال الماء كه فرض در ما نحن فيه اين است در اين غسل يدين و مسح الرّأس و الرّجلين كما هو الفرض فتيمموا. حكم به تيمم است. بدان جهت كتبنا اين معنا را كه در ما نحن فيه مسح به جفاف الاعضا احتمال ندارد. چون كه آيه مفروض اين است كه مسح مىشود به بلّه. و روايت هم همين است. بدان جهت در ما نحن فيه امر داير است ما بين وجود ماء جديد كه مخالف صحيحه زراره است و با صحيحه زراره به آيه نمىشود تمسّك كرد و ما بين اين كه بگوييم صحيحه زراره ناقص است. دلالت تامّى ندارد. وامسح بيمناك مع بلّتها ولو بلّه ماء جديد بشود. اين جور معنا كنيم. بدان جهت در ما نحن فيه امر داير است ما بين مسح به ماء جديد و تيمم. بدان جهت مقتضاى مدرك تعيّن التّيمم است. ولكن انسان احتياط بكند در طهارتى كه شرط صلاة است، شرط واقعى است جمع بشود ما بين مسح به ماء جديد و تيمم. والاّ بخواهد بدون تيمم نماز بخواند اين خلاف مقتضى الادلّه است. مسح به ماء جديد. اين مسأله تمام شد.
بعد رسيديم به مسأله بعدى كه ايشان مىفرمايد: متعارف پيش مقدسها آنهايى كه مبالات به دين بيشتر دارند همين جور است. موقعى كه مسح رجلين را مىكنند دستشان را يعنى انگشتان دست را مىگذارند به سر انگشتان پا. وقتى كه اين جور شد مسح مىكنند يواش يواش الى الكعبين يا الى المسجد اين مسح، مسح تدريجى مىشود. يك وقت اين است كه انسان عجله دارد. بايد وظيفهاش را عمل كند. خودش را معطّل كند يك ربع در وضو گرفتن اين جور نيست. دستش را مىگذارد روى پايش. به مقدار كفّش را مىگذارد. به مقدار تمام آن موضعى كه بايد مسح بشود از پا، دستش را روى آن مىگذارد. يك خورده دستش را مىكشد به طرف ساق. مسح حاصل شده است ديگر. مسح كرده است زهر يمنى و يسرى را من الاصابه تا كعبين مسح كرده است كه مسح دفعى مىشود. تدريجى نمىشود. ايشان در عروه مىفرمايد در مسح الرّجلين، بلكه مسح الرّأس لازم نيست كه مسح تدريجى بوده باشد. مسح اگر دفعى بوده باشد كافى است. دليلش چيست؟ دليلش اطلاقات است. در صحيحه زراره اين جور بود كه وامسح بيمناك زهر قدمك اليمنى و
باليسراك زهر قدمك اليسرى. مسح صدق كند. نگه دارد دست را و حركت ندهد، مسح صدق نمىكند. و امّا اگر مختصرى حركت داد مسح صدق مىكند كه بين الاصابه و الكعبين من زهر القدم مسح شده است در طول و در عرض. صدق مىكند اين معنا، اين معنا هم مقتضاى اطلاقات است. ولكن در ما نحن فيه جماعتى در اين مسح دفعى اشكال كردهاند. و گفتهاند بر اين كه اين مسح دفعى نمىتواند صحيح بوده باشد. چرا؟ براى اين كه ولو ما مطلقاتى داريم ولكن در بين مقيّد داريم. مقيّد صحيحه بزنتى است. آن صحيحه بزنتى كه سابقاً گفتيم مسح قدمين را بيان مىكند. در باب 24 از ابواب الوضو روايت 4 است. و عن عدّة من اصحابنا عن احمد ابن محمد احمد ابن محمد ابن عيسى، عن احمد ابن محمد ابن ابى نصر بزنتى عن اب الحسن الرّضا(ع) اين كه در كثيرى از روايات هست كه و به عدّة من اصحابنا عن احمد ابن محمد عن احمد ابن محمد اين به واسطه نظير اين روايت معلوم مىشود. احمد ابن محمد اول احمد ابن محمد عيسى است. احمد ابن محمد دومى احمد ابن محمد ابن ابى نصر بزنتى است. كه احمد ابن محمد ابن عيسى از او روايت مىكند از بزنتى. عن اب الحسن الرّضا (ع) قال سألته عن المسح على القدمين. سؤال كردم از مسح قدمين. كيف هو و وضع كفّه على الاصابه. ندارد كه روى پا گذاشت. على الاصابه گذاشت فمسحها الى الكعبين الى ظاهر القدم. كعبين همان ظاهر القدم است كه سابقاً اين جور گفتيم. گفته شده است كه اين روايت دلالت مىكند بر اعتبار مسح تدريجى ان المسح كيف هو؟ بدان جهت بما اين كه اين روايت ناظر است به كيفيّت مسح پا كه بيان بكند كه پا را چه جور مسح بكن، از آن اطلاق رفعيّت مىكنيم. اطلاق مىگفت كه كيفيّت خاصّه ندارد. تدريجى و دفعى هر دو مىشود. اين روايت مىگويد كه مسح بايد تدريجى بشود. از آن اطلاق رفعيّت مىشود. جماعتى كه مناقشه كردهاند اين روايت در مقام بيان كيفيّت مسح نيست. اين روايت در مقام بيان كميّت المسح است كه مسح بايد مستوعب باشد طولاً و عرضاً در مقام اين است. سابقاً گفتيم و استدلال به اين روايت كرديم. كه اين روايت در مقام بيان كميّت المسح است. كه مسح بايد مستوعب بوده باشد. زهر الرّجل را در طول و در عرض به كف، به تمام دست. منتهى رفعيّت كرديم از اين بيان در آن ناحيه عرض به روايات تدريج المسح على...كه گفتيم استيعاب معتبر نيست. اين روايت در مقام بيان اين است.
و امّا در مقام كيفيّت المسح كه مسح مستوعبه دفعى باشد يا تدريجى بوده باشد در مقام بيان اين نيست. بدان جهت چون كه اين در مقام بيان اين نيست رفعيّت مىشود، اخذ مىشود به آن اطلاقى كه در صحيحه زراره است كه هم از ناحيه كم و هم از ناحيه كيف مطلق بود. ولو اطلاقش در ناحيه كم استيعاب را اقتضا مىكرد. اطلاق رجل اقتضا مىكرد استيعاب را. تمسّك به او مىكرد. ولكن اين را مىدانيد كه اين روايت هم در ناحيه كم است و هم در ناحيه كيف. اين است كه كمّش همان استيعاب است. كيفش همان تدريجى است. وقتى كه اين جور شد، به هر دو تا اخذ مىشود. جماعتى گفتهاند كه اطلاق اين روايتى كه هست، اطلاق اين صحيحه معارض است با اطلاق روايات جواز...در روايات جواز...اين بود كه مسح در قدمين، مسح در باب وضو در مسح القدمين موسّع است ان شئت مسحت مقبلاً و انشاء مسح مدبراً. انشاء مسح مقبلاً و انشاء مسح مدبراً اين است كه فرقى نمىكند مقبلاً و مدبراً كه مسح كند تدريجى مسح كند، يا دفعى مسح بكند. آنها مطلق نيست. و به واسطه آنها از ظهور اين روايت رفعيت مىشود. چون كه ظهور روايت اين است كه مقبلاً متعيّن است صحيحه بزنتى. نه او مىگويد كه مقبلاً هم مىشود، مدبراً هم مىشود، دفعتاً هم مىشود، تدريجى هم مىشود. اين حرف، حرف درستى نيست. اين روايت راست است كه مىگويد بايد مقبلاً بشود و تدريجاً بشود. روايات مدبر مىگويد مقبلاً متعيّن نيست. مدبراً هم مىشود. امّا تدريجاً او دفعتاً اين روايات ناظر به اين نيست. ناظر به اين است كه ادبار جايز است در مسح. لازم نيست فقط از مقبلاً بوده باشد. امّا مقبلاً بايد تدريجى بوده باشد اين صحيحه مىگويد كه مقبلاً بايد تدريجى باشد. مقتضايش اين است كه مدبراً هم جايز است. يعنى مدبراً
هم...عيبى ندارد. آن روايات فقط ناظر به بيان تجويز ادبار است. بدان جهت در ما نحن فيه جماعتى اشكال كردهاند و ملتزم شدهاند كه مسح بايد تدريجى بوده باشد. دفعى دليل بر...ندارد. اخذاً به صحيحه بزنتى. ولكن شما مىدانيد كه اين فرمايش تمام است. چرا؟ چون كه در اين صحيحه بزنتى مسح تدريجى نيست كه. در اين روايت اين است كه سألت عن المسح عن القدمين كيف هو فوضع كفّه على الاصابه. كفّه ممكن است تمام كف را گذاشته است به اصابه. اصابه يعنى تمام اصابه. نه رئوس الاصابه. ندارد در روايت كه فوضع كفّه على رئوس الاصابه. دارد بر اين كه فوضع كفّه على الاصابه. خوب اصابه رجل با كف چه قدر فاصله دارد با اول كف؟ يك مختصر. بيخ اصابه چون كه كف را روى اصابه گذاشته بود. با اول كعبين يك فاصله مختصرى دارد. همان فاصله محقق مسح است. چون كه اگر نباشد مسح محقق نمىشود. آن معنايش اين است كه فوضع كفّه على الاصابه معنايش اين است كه كفّش را روى اصابه گذاشت. ديگر تفصيل ندارد كه على رئوس الاصابه گذاشت. اگر در روايت على رئوس الاصابه بود، مىگفتيم نه اين روايت دلالت مىكند مسح تدريجى بشود. و دليلى هم نداريم كه از خصوصيت اين روايت رفعيّت كنيم. ولكن اين خصوصيت در روايت نيست. تمسّك مىشود به اطلاق اين روايت و اطلاق صحيحه زراره و غير ذالك كه امر مىكند به مسح الرّأس و الرّجلين. ملتزم مىشويم كه فرقى ما بين مسح نيست. مسح تدريجى باشد يا دفعى بوده باشد. حدّى كه سابقاً بيان شد اين اگر مسح بشود، اين مسح كافى مىشود. اين هم اين مسألهاى كه در ما نحن فيه ذكر مىكنيم.
سؤال؟ در موراد ادبار يدش را مىگذارد به كف. سؤال؟ الى الكعبين غايت ممسوح بود. بعد از فراغ بر اين كه الى الكعبين غايت مسح نيست. الى الكعبين غايت ممسوح است. اين غايت ممسوح كه شد مبدأ را اگر كعبين گرفتيم جلو كشيديد دست را، اين مىشود چه چيز؟ مدبره. اگر دست را از كعبين فاصله گذاشتيد يعنى دست را به طرف مفصل كشيديد اين مىشود مقبله. اين ملاكش اين است. بيشتر از اين هم اين روايت دلالت ندارد مقبلاً و مدبراً، شما يك چيزى مىگويند باور نكنيد. خودتان حساب بكنيد. ببينيد اين صحيحه مسح تدريجى دارد. اين مىگويد و وضع كفّه على اصابه الرّجل. اين به اين مىشود تمام كف را حتّى خود كف را نه اصابه كف را بگذارد به آن اصابه. مختصرى كه كشيد مىشد كعبين. مسمّى المسح. بدان جهت در ما نحن فيه كه هست اظهر عبارت از اين است آنى كه در عروه فرموده است صحيح است، معتبر نيست در مسح الرّجلين دفع تدريجى بوده باشد دفعتاً او تدريجاً عيبى ندارد. اين گذشت.
بعد يك مسأله ديگر را در عروه شروع مىكند. و آن مسأله ديگر اين است كه سابقاً گفتيم وقتى كه انسان مسح مىكند رأس و رجلين را بايد حايل نبوده باشد بر ممسوح. آن عضو ماسح بر بشره ممسوح برسد در رجلين بشره، در رأس چون كه قرينه عام است اعم از اين كه بشرهاى بوده باشد يا موى سر بوده باشد. موى كه...رأس است. مسح على الحايل جايز نيست. ظاهرش اين بود ديگر. ولكن ايشان مىفرمايد اگر مقام، مقام ضرورتى شد كه نتوانست بشره را مسح كند مثل اين كه فرض بفرماييد آن ضرورت تقيه بوده باشد پيش عامّه است كه آنها به خفّشان مسح مىكنند كه خف حايل است ديگر. مىفرمايد اگر ضرورتى شد كالتّقيه مىتواند مسح على الخفّين بكند. بعد مىفرمايد اين مال تقيّه يا غير تقيه...در بيابان است، وسط زمستان است، باد سرد مىزند، كفشهايش را در بياورد، جورابش را در بياورد احتمال مىدهد بر اين كه در ما نحن فيه مريض بشود. همين جور كفشهايت را مسح كن و برو پى كارت. فتوا مىدهد در موارد ضرورت كه ضرورت تقيه باشد يا غير تقيه، مىتواند مسح على الحايل بكند. خودش هم بعد خواهد آمد. اين مسألهاش. او را هم قاطى مىكنم اين جا.
سؤال؟ مسح چرا ساقط مىشود؟ عرض كردم آيه مباركه كه وضو را بيان كرده است غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين صحيحه داوود ابن فرقد بيان كرد ما حدّ الوضو غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين اينها ارشاد به
جزئيت است. ارشاد به جزئيت مقيّد نمىشود به صورت تمكّن. در حوالى وضو مركّب از اينها است. منتهى مكلّف از اين متمكّن شد، خوب فبها اتيان كند. متمكّن نشد نوبت به تيمم مىرسد. بدان جهت در موارد اضطرار ما بوديم و على القاعده، مىگفتيم تيمم كن. قاعده اين است ديگر. چون كه آيه شريفه فرمود اگر متمكّن بر اين وضو نشديد كه غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين است كه ظاهر آيه اين است كه خود بشره رجل بايد مسح بشود كما اين كه خود بشره وجه و يدهم بايد غسل بشود، متمكّن نشديد بايد تيمم بكنيد. قاعده اين است. كلام اين است كه گفته شده است در مقام ضرورت اين اشتراط مسح على البشره ساقط مىشود. انسان متمكّن از وضو صحيح مىشود. نوبت به تيمم نمىرسد. اين جور گفتهاند. اين مسأله در موارد ضرورت، ضرورت تقيهاى باشد، اين بحثش مفصّل است به آخر مىگذاريم كه مباحث مفيدى دارد.
و امّا كلامنا فعلاً در ضرورت غير تقيهاى است. مثل سرما كه خيلى سرد است. نمىتواند كفشهايش را در بياورد. عرض مىكنم سيّد مرتضى در ناصرياتش، شيخ در كتاب خلافش، علامه در مختلف و تذكرهاش، شهيد در ذكرهايش، صاحب الحدائق اينها نقل كردهاند كه اين جواز المسح على الحايط عند الضرورت از برد كه از برد مىترسد، اين مخالف عند الاصحاب ندارد. متفقٌ عليه عند الاصحاب است. حكايت اجماع از اينها شده است و تا آخرش كه صاحب حدائق است گفته است ظاهر است تا اتّفاق بر اين حكمش كه على الحايل عند الخوف من البرد مىشود مسح كرد. ولكن بعضى از متأخّرين مناقشه كردهاند. گفتهاند در ما نحن فيه بايد تيمم بكند. احوط اين است كه منضم بكند مسح على الحايل با تيمم را. بايد تيمم بكند. با اين وضو نمىتواند نماز بخواند كه مقتضاى قاعده اوليه است. خوب اين اصحاب قديماً و حديثاً كه مشهور بين المتأخّرين كانّ مجمعٌ عليه من نمىگويم اجماعى اينها ادّعاى اجماع كردهاند. مثل سيد مرتضى در ناصريات، شيخ در خلاف كه آن اجماعهاى خلاف قيمتى ندارد پيش اهلش. چون كه او در مقابل عامّه نوشته شده است كه مسائل خلافيه است. ولو روايت در مسأله دليل روايت بوده باشد او را به صورت اجماع تعبير مىكنند. ولكن علاّمه در مختلف و تذكرهاش دعواى اجماع كرده است. صاحب حدائق هم همين جور مىگويد. خوب اين چرا از قاعده اوليه رفعيّت كردهاند؟ با وجود اين كه همه قبول دارند. ظاهر آيه مسح على البشره است. گفتهاند دليل اين مسأله اين روايت اب الورد است. اين روايت اب الورد كه خودش هم انشاء الله قول است او است.
در باب 38 از ابواب الوضو، روايت 5 است. محمد ابن الحسن باسناده عن الحسين ابن سعيد كه سند شيخ به كتاب حسين ابن سعيد اهوازى صحيح است. حسين ابن سعيد از فضاله، فضالة ابن ايّوب كه از اجلّا است. فضاله عن حمّاد ابن عثمان، حمّاد ابن عثمان عن محمد ابن نعمان اين محمد ابن نعمان كه حمّاد ابن عثمان از او نقل مىكند محمد ابن نعمان اهول است رضوان الله عليه كه عامّه مىگويند آن مخالفين به خاطر عنادشان به او يك لقبى داده بودند كه نمىخواهم آن لقب را بگويم. در ما نحن فيه اين يك آدم جليل القدرى است. آدم خارج از متعارفى بود در حدّت نظر و در مقام مجادله با مخالفين اين شخص زبردستى بود. اين شخص محمد ابن نعمان اهول نقل مىكند عن اب الورد. تا محمد ابن نعمان روايت صحيحه است. اين اب الوردى كه از او نقل مىكند اين اب الورد كلام در او است كه الان مىگويم اين كلام را. اين جا دارد كه قلت لابى جعفرٍ(ع) اب الورد مىگويد به امام باقر عرض كردم انّ ابا ذبيان حدّثنى انّه رعا عليّاً اراق الماء ثمّ مسح على الخفّين. ابا ذبيان كه يكى از آن مخالفين بوده است، به من...گفت. فعل على ابن ابيطالب را عامّه قبول مىكردند. حدّثنى انّه رعا عليّاً. على را ديده است اراق الماء وقتى كه غسل وجه و يدين را تمام كرد بقيه آبى كه در اناء بود همهاش را ريخت به زمين، ثمّ مسح على الخفّين. مسح بر خفّين كرد. خفّين همان حايل است. يعنى غسل الرّجلين نكرد. مسح على الخفّين كرد. آخر عامّه غسل الرّجلين را آب را ريخت غسل الرّجلين را
نكرد. مسح على الخفّين را كرد. قال ابو جعفرٍ (ع) كذب ابو ذبيان. دروغ گفته است اين ابو ذبيان. اما بلغك قول علىٍ فيكم. اين روايت مشهور است از على ابن ابيطالب كه فرموده است كه اما بلغك قول علىٍ فيكم سبق الكتاب الخفيّن. كتاب سابق بر خفّين است. سبقت كرده است بر خفّين. سبق يعنى نفخ. يعنى اگر قبل از آمدن سوره مائده در بعضى روايات است كه نسخ سوره مائده. قبل از آمدن سوره مائده اگر كسى هم مسح على الخفّين مىكرد اين سوره مائده كه آخر نازل شده است، اين او را نسخ كرده است. سبق الكتاب الخفّين. اين سوره مائده ندارد. معنايش اين است كه اين مخالف قرآن است مسح على الخفّين. وامسحوا برئوسكم و ارجلكم. خف ارجل نيست. خلاف قرآن است. اين را على (ع) فرموده است. قلت فهل فيهما رخصتٌ خوب مسح على الخفّين جايز نيست. در اين مسح على الخفّين يك جايى رخصت هست؟ قال، لا. امام فرمود رخصتى نيست الاّ من عدوً تتّقى مگر در حال ضرورت كه تقيه بوده باشد او فردٍ يخاف على رجلين يا يخف از...بوده باشد كه بر رجلينت بترسى. در بياورى خفّين را مسح كنى، در آوردن كجا، خشك شدن رجلين كجا. سرما اين جور بوده باشد آن جا مسح على الخفّين بكن. دليلش اين است. اين ضرورتى است كه انسان خوف بر رجلين دارد، ضرر بر رجلين دارد، مسح مىكند. جماعتى مناقشه كردند كه اين اب الورد كه راوى اين روايت است ضعيف است. جواب گفتهاند كه بابا اولاً اين روايت مفتاح به عند المشهور است. تمام اصحاب مفتاح بهشان است. سيّد در ناصريات گفته است به اين روايات عمل كردهاند. شهرت جابر ضعفش است. علاوه بر اين، اين اب الورد در اسناد تفصير قمّى وارد است. كسانى كه رجال تفصير قمّى را معتبر مىدانند و مىگويند اينها توثيق عام دارند. چون كه على ابن ابراهيم در اول كتاب توثيق كرده است روات آن تفصيل را، خوب اين اب الورد در آن كتاب هم هست. ولو ما قبول نداريم نه او را و نه كامل الزّياره را. سابقاً در بحث قضا بحث كردهايم. ولكن آنهايى كه تفصير على ابن قمّى را قبول دارند اين اب الورد آن جا است. علاوه بر اين گفتهاند بر اين كه صاحب حدائق هم نقل مىكند مجلسى قدس الله نفسه الشّريف در...گفته است جماعتى كه ممدوح هستند يكى از آنها اب الورد است. از ممدوحين شمرده مىشود...روايتش معتبر است. صاحب حدائق از استاد خودش هم كه اب الحسن است نقل مىكند كه آن هم اين را ممدوح مىدانست. آن وقت مىفرمايند بر اين كه مشهور عمل كردهاند. خودش هم كه در آن تفصير است، خودش هم كه مجلسى در...و اينها اين جور گفتهاند. بعضىها گفتهاند بر اين كه علاوه بر اين صاحب جامع الرّجال است اردبيلى قدس الله سرّه كه گفته است بر اين كه مدحى از امام (ع) و در حقّ اين شخص وارد شده است. آن مدحى كه در حقّ اين شخص وارد شده است اين روايت را گفتهاند كه اين در مدح اين است.
اين روايت در جلد 4 وافى است، باب كتاب الحج، صفحه 263، روايت 46 است. ابو على الاشعرى كه استاد كلينى قدس الله سرّه از شيخ كلينى است. احمد ابن ادريس قمّى است ابو على اشعرى. عن محمد ابن عبد الجبّار اشعرى كه از اجلّا است عن سفوّان ابن يحيى عن اب المعضى كه از اجلا هستند سفوّان ابن يحيى و اب المعضى عن سلمة ابن مهرج كه اين توثيقى ندارد...كنت عند ابى عبد الله (ع) سلمه مىگويد پيش ابى عبد الله (ع) بودم. اذ جاء رجلٌ مردى آمد. يقال له اب الورد خدمت امام صادق آمد به او اب الورد مىگفتند. فقال لابى عبد الله رحمك الله انّك لو كنت احرت بدنك فى المحمل. آمد پيش امام صادق (ع) مردى كه او اب الورد مىگفتند معلوم است كه در سفر مكّه پيش اينها آمدهاند. مىگويد رحمك الله. به امام صادق عرض كرد خدا تو را رحمت كند. تو وجود نازنينى هستى. خودت را به زحمت انداختهاى. انّك لو كنت احرت بدنك فى المحمل. از اين محمل آخر محمل زحمت دارد ديگر. ماشين زحمت دارد. كجا مانده است محمل آن زمان. تو وجود نازنينى هستى. چرا به حج مىآيى؟ بدنت را راحت مىكردى. فقال ابو عبد الله (ع) يا ابا الورد انّى احبّ ان اشهد المنافع الّتى قال الله تعالى ليشهدوا منافع لهم انّه لا يشهدها الاّ احدٌ الاّ نفع الله. مىخواهم آن مشاهدى را كه خداوند امر كرده است به ديدن آنها، آنها را ببينم كه اين مشاهد منفعتش به من
برسد. كلام در اينها نيست. در اين جمله آخرى است. يا ابا الورد امّا انتم و ترجعون...شما برمىگرديد خدا گناهايتان را بخشيده است. همين جور است ديگر. حج مكفّر سيّعات است. ذنوب گذشته مىشود آن حدّى كه امام زين العابدين سلام الله عليه فرمود...آنها مذكوراً لكم هستند. و امّا غيركم كه عامّه هستند اينها هم خداوند فيحفظون فى اهالىٌ و اموالهم. اثر حج اين است كه اينها مال و اهلشان محفوظ مىماند در دنيا. اين اثر اينها است. اثر اخروى به اينها ندارد. گفتهاند اين روايت دلالت مىكند بر اين كه اب الورد شخصى بود قابل مدح. چون كه امام (ع) خطاب كرد او را، خودش هم اين كلام را فرمود فترجعون مغفوراً. اين روايت را گفتند. از اين روايت شروع كنيم. امّا اين روايت غير از اين دلالت ندارد كه امام (ع) به اب الورد فرموده است كه شما شيعهها اين جور هستيد...امّا شيعه فاسقه هستى، شيعه عادل هستى اينها را دلالت نمىكند. موثّق هستى يا دروغ گو هستى اينها را كه ندارد. گناهايتان هم بخشيده مىشود. خوب بعد از اين چه جور مىشود؟ مواظبت مىكنى، نمىكنى، ثقه مىشوى، يا هستى يا نيستى، اين دلالتى ندارد. به مدحش هم دلالتى ندارد. فقط انّه شيعيون اين مدح نمىشود. ديگرى اين است كه اين اب الورد كه گفت كه آن...آخر شما ببينيد شهرتهايى كه هست مىبينيد كه در ايران يك شهر مىبينيد كه چند دفعه يك شهرت دارد. اصلاً به همديگر هم ربطى ندارد. شهرت اين جور است. كجا مانده اسم و كنيه كه اينها اسم و كنيه نسبتاً به شهرت محصور است. كم است. اين اب الورد شخصى جاء رجلٌ يقال له اب الورد. يك مردى آمد به او اب الورد مىگفتند. خود...نشناخت اين را. مىگفت يك مردى بود كه به او اب الورد مىگفتند. اين همان اب الوردى است كه در آن روايتى كه در ما نحن فيه نقل كرديم كه محمد ابن نعمان اهول از او روايت دارد. متعدد است روايتش از او. اين محمد ابن نعمان اهول از او نقل مىكند اين همان است، نه راويش يكى است اين اب المقرا نقل مىكند عن سلمة ابن محرز آن جا محمد ابن نعمان اهول بود كه نقل مىكرد از اب الورد. او از اصحاب امام ابى جعفر است، امام باقر است. اين امام صادق سلام الله عليه است. اين چه ربطى دارد به آن مسأله كه راوى آن روايت ممدوح است؟ اين كه شد، آن مدح مجلسى رفت به هوا. چرا؟ چون كه مجلسى كه علم غيب نداشت. مدحش مستند به اين روايت بود. اين كه گفته است از ممدوحين است مدحش همين است. لااقل محتمل. شما خيلى وسواس باشيد، خيلى حسن ظن داشته باشيد درباره مجلسى قدس الله سرّه كه بايد هم داشت اين مىگويد محتمل هست همين باشد. بدان جهت در ما نحن فيه مىماند چه چيز؟ تفصير على ابن ابراهيم. كه آن هم فايدهاى ندارد. مىماند دعواى شهرت.
دعواى شهرت كه اصحاب به اين روايت عمل كردهاند اين قابل خدشه نيست. چون كه مشهور عمل كردهاند. ولكن وجه عمل مشهور بايد يك قرينه صحّت بر اين روايت باشد كه پيش مشهور بود. به ما نرسيده است. به ما مىرسيد ما هم همين جور عمل مىكرديم. بايد اين جور بشود ديگر. والاّ شهرت بما هو شهرتٍ كه خودش دليل نيست. شهرت كاشف است پيش آنها وجهى بود كه در دست آنها بود. به ما نرسيده است. اين شهرت از آن شهرتها نيست. چرا؟ چون كه احتمال مىدهيم، بلكه...است وجه عمل مشهور همان امورى است كه در روايات مسح على الدّوا، مسح على الجبيره يعرف هذا و شبهه من كتاب الله ما جعل لكم فى الدين من حرج از مجموع اينها استفاده كردهاند كه در موارد خوف حرج نمىشود ما جعل لكم فى الدّين من حرج. يعرف هذا...من كتاب الله. وجهش همين است. نه اين كه پيش اينها يك امر تعبّدى بود كه او به ما نرسيده است. ما وقتى كه اين وجوه را همهاش را گفتيم اينها دليل نمىشود. روايات دوا بر دوا دليل مىشود مسح على الدّوا. روايات جبيره بر جبيره دليل مىشود. يعرف هذا و شبهه راجح است به نفع الوجوب الوضو. نفى وجوب المسح على البشره. نه اين كه امسح على المراره كه سابقاً گفتيم. بدان جهت وقتى كه اين جور گفتيم شهرت هم گرفته مىشود. مطابق قاعده اوليه عبارت از اين است كه وضو كه ممكن نشد تيمم كرد. ملتزم به او مىشويم. منتهى احتياط اين است كه مسح على الحايل هم بكند. مخالفت مشهور نشود. احتياط، احتياط
وجوبى. چون كه مخالفت مشهور نشود. جمع كند ما بين تيمم و ما بين وضو مثل مسأله سابقه. و الحمد الله ربّ العالمين.
|