|
جلسه 789
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:789 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1372
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
فقها تقسيم فرمودهاند زن حايض را على اقسامى. و اين تقسيم مرئه كه حايض است به اقسامى، به اعتبار اختلاف الحكم است. كه زن حايض به حسب الاحكام فرق مىكند حكمش را. تارتاً زن وقتى كه خون مىبيند خون حيض اول دفعهاش هست كه خون حيض مىبيند. او را تعبير مىكنند در كلمات بالمرئة...كه كانّ...حيضش هست. و اين زن اگر خون مكرّر ببيند، و مكررّاً خون ببيند و براى اين زن عادتى در ديدن خون حيض پيدا نشود، آن عادتى كه فى ما بعد خواهيم گفت كه زن ذوالعاده مىشود ذات عادتٍ مىشود اين عادتى پيدا نكرده است. مكرراً خون ديده است. ولكن خونش مختلف است. به حسب ايّام و به حسب عدد الايّام. بعضاً چهار روز، بعضاً پنج روز، بعضاً سه روز، بعضاً اول ماه، بعضاً وسط ماه، بعضاً آخر ماه. بدان جهت زنى كه مكرراً خون ديده است و لم تستقرّالها عادتٌ به او مىگويند مضطربه در كلمات فقها.
و امّا آن زنى كه عادت پيدا كرده است به تكرار الدّم در حيض. مثل اين كه هميشه در اول ماه تا پنجم ماه حايض مىشود. و اين عادت به چه جيز محقق مىشود بحث خواهيم كرد. اين زن را مىگويند ذو العاده. ذات عادتين. و اين زن ذات العاده دو قسم است. تارتاً بعد كه خون مىبيند، عادتى را كه تا اين خون ديدن داشت او را...است. مىداند او چيست. و اخرى يادش مىرود. چون كه دفعه ديگر خون كه ديده است مضطرب شده است حواسش هم پرت است يادش نيست كه...قبل چه جور بود. اين را مىگويند ناسيه. مىداند عادت داشت. ولكن عادتش چه جور بود، كدام وقت بود، اينها را يادش رفته است. اين را مىگويند ناسيه. به اين ناسيه در كلمات فقها دو اسم ديگر هم اطلاق مىشود. ولو در كلام بعضيشان. به اين ناسيه متحيّره هم مىگويند. به اين ناسيه اسم سوّمىاش مضطربه است. خوب آن معناى مضطربه كه در اول گفتيم او چه بشود؟ او را داخل مبتدعه مىگيرند. آن كسانى كه ناسيه را به او مضطربه اطلاق مىكنند.به آن مضطربه بالمعنا الاول مبتدعه اطلاق مىكنند. مبتدعه آن زنى است كه خون را اول مرّتاً ببيند، يا مكرر ببيند ولكن عادت پيدا نكند. او مبتدعه است.
پس مضطربه آن زنى مىشود كه عادتش را يادش برده است. و اين را هم مىدانيد زنى كه ذوالعاده مىشود تارتاً من حيث... و من حيث العاده و من حيث العدد عادت پيدا مىكند. مثل اين كه زن دو ماه يا بيشتر از اول ماه تا پنجم ماه خون ديده است. روز ششم قطع مىشود. اين ذو العاده است من حيث الوقت كه اول ماه است تا پنجم. و هم من حيث العدد كه پنج روز خون مىبيند و اخرى من حيث العدد ذوالعاده است ولكن من حيث الوقت ذات عادتٍ نيست. مثل اين كه هر ماه پنج روز خون مىبيند. در بعضى ماهها از اول تا پنجم روز، در بعضى ماهها از دهم ماه تا پانزدهم ماه كه حيضش به روز ششمى نمىماند. من حيث العدد ذات عادتٍ هست. و امّا من حيث الوقت عادت ندارد و ربّما عصر مىشود. زن من حيث الوقت عادت دارد ولكن من حيث العدد عادت ندارد. مثل اين كه هر ماه كه خون مىبيند اول ماه خون مىبيند. ولكن اول ماه كه خون مىبيند بعضاً شش روز مىبيند، بعضاً چهار روز مىبيند، بعضاً پنج روز مىبيند، بعضاً هفت روز مىبيند. ولكن حيضش از اول ماه شروع مىشود. اين زنى كه عادت عدديه ندارد ولكن عادت
وقتيه دارد، اين سه قسم است. تارتاً از حيث مبدأ وقت حيض عادت دارد كما فى المثال الّذى ذكرنا كه هميشه خون را اول ماه مىبيند. ولكن مختلف مىشوند ادامهشان. ربّما از حيث انتهاء الحيض عادت دارد. هميشه روز دهم ماه پاك است يا روز هفتم ماه پاك هست. هيچ نشده است كه روز هفتم پاك نشود. روز هفتم پاك مىشود. امّا مبدأش مختلف است. يك وقت از اول ماه مىبيند تا هفتم، يك وقت از دوم ماه مىبيند تا هفتم، يك وقت از سوم ماه مىبيند تا هفتم، مختلف است مبدأش. ولكن منتهايش روز هفتم قطع مىشود. اين دو قسم. وقتيه من حيث المبدأ، وقتيه من حيث المنتهى، يك وقت وقتيه من حيث الاثنى مىشود. هميشه چهارم و پنجم ماه حايض است. منتهى يك وقت از اول ماه شروع مىشود و روز ششم قطع مىشود. يك وقت روز دوم شروع مىشود و روز هفتم قطع مىشود. يا روز هشتم قطع مىشود. هميشه چهارم ماه و پنجم ماه حايض است. اثنا حيضش است. اين هم من حيث الوجهه عادت وقتيه پيدا مىكند. اين كه تقسيم مىكنند زن حايض را به اين اقسام كما يعطى اين به حسب اختلاف الحكم است. اختلاف الحكم در دو صورت مىشود. يكى آن وقتى كه دمى كه ديده است فى ما بعد مستمر بشود و ده روز را تجاوز كند. ذو العاده به عادتش اخذ مىكند على تفصيلٍ. آن كسى كه عادت ندارد مضطربه است، به اوصاف اخذ مىكند. اوصاف نداشته باشد حكمش خواهد آمد. يكى هم از حين رؤيت الدّم است. حين رؤيت الدّم زن اگر در زمان عادتش دم ببيند ولو...باشد حيض است. بايد احكام حيض را مترتّب بكند. و امّا ذو العاده نباشد دمى كه مىبيند اوصاف حيض داشته باشد متحيّض مىشود با آن قيودى كه خواهد آمد.
و امّا نه ذو العاده است و نه دم را به اوصاف ديده است، او به احكام استحاضه عمل مىكند. به مجرّد رؤيت دم حكم به حيض نمىشود على ما سيعتى انشاء الله و يك احكام ديگرى هم هست كه زنها به حسب اين احكام در او مختلف هستند كما اين كه ذكر خواهد شد انشاء الله. يك مطلب هست و آن اين است كه ذو العاده وقتى كه دمش از عشرة ايّام گذشت، چون كه عشرة ايّام كه زايد شد حيض نمىشود. اين اخذ به عادتش مىكند. مقدار عادش را حيض قرار مىدهد، بقيه مىشود استحاضه. فعلاً شما اين حكم را در نظر بگيريد تا معلوم بشود. بحثى كه ما در اول مىكنيم اين است كه المرئة بما ذات فى ذات عادتٍ. شرعاً مرئه ذات عادت مىشود، اين به چه چيز ذات عادت مىشود؟ مشهور ما بين اصحاب ما بلكه خلافى را نسبت به كسى معيّن داده نشده است در كلمات اصحاب و آن اين است كه عادت به اين مىشود كه زن دو دفعه دم ببين متماسلتين. دو تا دم ديده است متماسلتين فى الايّام و العدد. مىشود وقتيه عدديه. يا فى العدد مىشود ذات عادت عدديه. يا فى الوقت فقط متماسلين بوده باشد. مىشود ذات عادت وقتيه. وقتى كه زن مرّتين خون را ديد كه آن خون متماسلين هستند آن وقت زن ذات عادت مىشود. اين كه نسبت دادهاند به بعضى اصحاب كه نه يك دفعه خون ديد دفعه دومى ذات عادت است اين را به بعضى غير معيّن نسبت دادهاند، امّا قائلش از اصحاب ما كيست معيّن نشده است. قيل آن قائل كه بوده است الله يعلم. ولكن عامّه اين جور نيست. در عامّه جماعتى است كه آنها ملتزم شدهاند ذات عادت مىشود زن، به ديدن دم به مرّتٍ. اين از روايات ما ظاهر مىشود كه در زمان امام صادق (ع) قائل به اين از عامّه كثير بود آن روايتى را كه خواهيم خواند آن جا عرض خواهم كرد كه اين كلام امام كه استدلال مىكند كه زن ذات عادت بودنش بايد دو دفعه بشود. به يك دفعه ذات عادت نمىشود استدلال مىكند به قول رسول الله (ص) اين معلوم مىشود كه مىخواهد واضح بكند بطلان مذهب آنها را كه مخالف قول رسول الله است كه خودشان هم از رسول الله نقل كردهاند اين كلام را. اين معلوم مىشود كه آن زمان در عامه قائل كثير بود.
و كيف ما كان ما دليل اين كه به مرّتين قطع نظر از تسالم چون كه اين تسالم چون كه در مسأله نصوص است روايات است، معلوم است كه مجمعين هم روى اين روايات گفتهاند. لااقل احتمال اين است كه مجمعين روى اين روايات گفتهاند. و الاّ يك اجماعى بوده باشد كه مدركش غير اين روايات بوده باشد، اجماع تعبّدى كذا اين جور مسألهاى محرز نيست اين جور اجماع در مسأله. ما رجوع به روايات مىكنيم. در ما نحن فيه مرئه ذات عادت مىشود به رؤيت الدّم مرّتين متماسلين، اين مدركش يكى روايات است كه دو تا روايت است و ديگرى يك وجهى است كه گفتهاند درست نيست. گفتهاند ظاهر روايات اين است كه زن قبل از اين كه خون مستمر را ببيند كه ده روز تجاوز كرده است، قبل از اين ذات العادت است. قبل از اين خون ذات عادت بود. چون كه عادت از عود مشتق است. پس بايد دمى كه ديده است عودى داشته باشد. مرّتاً كه ديده است، بايد مرّتاً اخرى عودى داشته باشد. همان نحو از دم تا در دم بعدى كه تجاوز مىكند از اشرع، گفته بشود كه اين مرئه ذات عادتٍ است. اين استدلال درست نيست. اگر اين جور بود، ما ولش مىكرديم اين دليل را. چرا؟ براى اين كه در رواياتى كه خدمت شما انشاء الله نقل مىكنيم، در آنها وارد نشده است عنوان مرئهاى كه ذات عادتٍ است. اذا تجاوز الدّم عن عادتها فالتأخذ بعادتها. اين در روايات ما ذات عادت موضوع نيست. تا بگويد كسى كه خود ذات العاده قطع نظر از اين دم مستمر بايد دو دفعه دم را ببيند. در روايات ما عنوان اين است كه المرئة الّتى لها ايّامٌ معلومه. زنى كه ايّام معلومه دارد. المرئة الّتى لها وقت المعلوم. المرئة الّتى لها عدد المعلوم. اين عنوان است. معلوم دفعه اول هم معلوم شد ديگر عددش چه قدر است. اين عناوينى كه در روايات است، عنوان ذات العاده وارد نيست. اين در كلام فقها است. آن عناوينى كه در روايت ذكر شده است، در روايات، آنها ملاك است. اين است كه زن ايّام معلومهاى داشته باشد كه وقتى كه دم تجاوز كرد به آن ايّام اخذ مىكند من حيث الوقت و العدد او من حيث الوقت او من حيث العدد تنها كلام اين است كه آن مرئهاى كه ايّامش معلوم است، آن مرئه شرعاً كدام مرئه است. و الاّ به يك دفعه خون ديدن هم صدق مىكند كه ايّامش معلوم شد. كى خون ديد. آنى كه تحديد شده است بايد مرّتين خون ببيند متماسلتين اين مرّتين اين دليلش روايات است.
آن روايات يكى موثّقه سماعه است. موثّقه سماعة ابن مهران است در باب 14 از ابواب الحيض، روايت 1. محمد ابن يعقوب عن محمد ابن يحيى عن احمد ابن محمد عن عثمان ابن عيسى عن سماعة ابن مهران قال سألته عن الجارية البكر سؤال كردم امام(ع) را از جاريهاى كه بكر است. اين سألته مضمره است ديگر. اين نه به جهت اين كه مشهور است اين حكم ما بين الاصحاب متسالمٌ عليه است، ضعف روايت به ارسال جبران مىشود. گفتيم اين حرفها اصل ندارد. مرسلات سماعه مثل آن جايى است كه خود راوى را ذكر بكند. مثل مذكوراتش است. مذكورات است به اسم الامام(ع) و سرّ فى ذالك لعلّ مكرر بحث كرديم. الان اجمالاً بيان مىكنم. رواياتى كه سماعه آنها را مضمر نقل كرده است، از آن اشخاصى كه در فقه كثير الرّوايه است، يكى سماعة ابن مهران است. من حيث المذهب فاسد است. واقفى است. ولكن در ما نحن فيه روايات كثيرهاى را دارد در فقه. و در اين روايات كثيرى از رواياتش را، نه نسبت به مسنداتش كثير است. كثيرى از روايات دارد كه اينها مضمرات هستند. سألته است. اين كه اين قدر مرسلات را همهاش را از غير الامام سؤال كند، اين معنا محتمل نيست. يك جا هم پيدا نشده است در فقه سماعه حكمى را از غير امام سؤال كند. يا از ابى عبد الله است، يا از اب الحسن موسى كاظم (ع) است. از اين دو بزرگوار نقل روايت مىكند. يك موردى پيدا بشود در فقه در رواياتش كه از غير الامام نقل كرده است ندارد اينها را كه اين روايت هم دوّمى بوده باشد. احتمال بدهيم دومى باشد. ذكرنا كه اين مضمر بودن روايات سماعه اين به جهت اين است كه كتابش را تفريق به ابواب كردهاند. آن كتابى كه از او تعبير به اصل مىكند خودش داشت، آن جا اول ذكر مىكنند ابى عبد الله (ع) باز ذيلش صفحه تا آخر و سألته و سألته تا آخر اين جور ذكر مىكرد. بعد اين را كه مؤلّفين بعدى تصديق به ابوابشان كردهاند كتاب او را در كتابشان نقل كردهاند، ربما همان سألته را سألته نقل كردهاند. در اين كتاب مضمره شد. اين را استشهاد كرديم كه رواياتى صدوق در فقيه فعلاً دارد. راوى قبل عن ابى عبد الله (ع) است. بعد مىگويد و سأله الحلبى. يعنى از ابى عبد الله سؤال كرد حلبى و سأله ابو بصير اين روايات تفريق مىشود در كتب ديگر مضمره در مىآيد. در فقيه مضمره نيست. ذيل آن ابى عبد الله است و سأله الحلبى. بدان جهت در ما نحن فيه اين به واسطه تفريق كتاب اصلش به اين ابواب اين مضمره بودن در آمده است. شاهدش بر اين است كه روايتى را كه شيخ سأله نقل مىكند، آن روايت را صدوق و سماعه ابى عبد الله (ع) مسنداً نقل مىكند. اين معلوم مىشود كه اين به واسطه تهذيب تفريق كرده است به ابواب كتاب سماعه را و هكذا كسان ديگر. فقيه هم تفريق كرده است. در اين تفريق اين مضمره بودن در آمده است. بدان جهت اين رواياتش روايات معتبره و مسنده الى الامام (ع) است. كسى كه فقيه را تتبّع بكند كه در اين سألهايى كه شيخ مضمره نقل كرده است، كلينى مضمره نقل كرده است، صدوق مسند الى ابى عبد الله و الى اب الحسن الكاظم نقل كرده است، اين اطمينان پيدا مىكند كه اگر يقين نكند، كه حرف همين است كه خدمت شما عرض كرديم. بدان جهت اين روايت، اين را گفتم كه قاعده كلىّ باشد كه در يك مسأله پيدا نكنيد كه اين مضمره سماعه موافق با فتواى مشهور نيست. مشهور اين جا عمل نكردهاند. جبران ضعفش نمىشود. اين حرفها ديگر جمع بشود. هر جا سماعه است قال سألته آن روايت اگر تا سماعه معتبر است، كما فى هذه الرّوايه اين روايت معتبر و قول الامام (ع) است.
آن جا دارد بر اين كه محمد ابن يعقوب عن محمد ابن يحيى عن احمد ابن محمد عن عثمان ابن عيسى عن سماعة ابن مهران قال سألته عن جارية البكر اوّل ما تحيض فتقعد بشهر يومينى و فى الشّهر ثلاثة ايّام. تازه شروع كرده به خون ديدن يك روز، دو روز مىنشيند. يك روز سه روز مىنشيند. يختلف عليها. لا يكون تمسحها فى الشّهر عدّة ايّامٍ سواء. مختلف مىشود. اين هر چه خون مىبيند در عدد مختلف است. قال...ان تجلس و تدع الصّلاة ما دام تَرى الدّم ما لم يجد العشره. مادامى كه ده روز را نگذشته است، احكام حيض را عمل مىكند. اينها محلّ شاهد ما نيست. محلّ شاهد ما اين است فاذا التّفق الشّهران عدّة ايّامٍ سوا وقتى كه دو ماه پشت سر هم چون كه شهران گفتيم مثل ايّام ظهورش متّصل است. فاذا اتّفق الشّهران عدّة ايّام يعنى پشت سر هم عدّة ايام سواء ذالك ايّامها. آن عدّة ايّامى كه متماسلين شدند ايّامش است. اين روايت اطلاق دارد. اعم از اين كه وقت جماع يكى باشد در آن دو شهر از اول تا پنجم ديده است در دو ماه. اين مىشود عادت وقتيه عدديه. يا اين كه نه دو ماه يكى پنج روز ديد از اولش تا پنجمش. يك روز هم پنج روز ديده است از دهم ماه تا پانزدهم ماه. عدّة ايّامٍ سوا صدق مىكند. اين روايت مباركه و اين موثقه دلالت مىكند عادت وقتيه و عدديه يا عادت عدديه تنها حاصل مىشود بر اين كه دم دو تا دم ببيند متمالستين. امّا اين روايت مباركه وقتيه تنها را نمىگيرد كه عدد مختلف بشود. عدّة ايّام سوا نباشد. ولكن در وقت در يك روز، دو روز متّفق هستند دو تا حيض. او را نمىگيرد. اذا التّفقت الشّهران عدّة ايامٍ سوا فتلك ايّامها. بدان جهت اين روايت آن جايى كه مختلف بوده باشد به حسب عدد عادت وقتيه از اين عدد در نمىآيد. در روايت بعدى مرسله يونس است كه اين مرسله يونس مرسله...مىگويند در اصطلاح فقها. اين مرسله...معتبر است. چون كه اين جور است كه در باب 7 روايت 2 است.
در باب 7 از ابواب الحيض. محمد ابن يعقوب عن على ابن ابراهيم عن محمد ابن عيسى على ابن ابراهيم نقل مىكند از محمد ابن عيسى ابن عبيد. عن يونس عن غير واحدٍ عن ابى عبد الله (ع) كه عمده هم زنى كه عادت وقتيه تنها دارد، اعم از اين كه عادت عدديه داشته باشد يا نداشته باشد، عمده اين روايت است. چون كه موثّقه متقدمه ذات عادت وقتيه دلالت نمىكرد ذات عادت وقتيه تنها. اگر اصلاً به ذات العاده وقتيه دلالت مىكرد، آن جايى است كه عدديه هم باشد. و امّا در جايى كه ذات عادت عدديه نباشد، وقتيه تنها باشد، آن روايت دلالت نمىكرد. عمده اين روايت است. عن على ابن ابراهيم عن محمد ابن عيسى ابن عبيد عن يونس عن غير واحدٍ عن ابى عبد الله (ع) قبل از اين كه شروع بشود اين روايت چه جور دلالت مىكند، دلالتش در همان وضو هست، متعرّض مىشويم به سند اين روايت. اين را بدانيد على ابن ابراهيم هر گاه نقل كند عن محمد ابن عيسى، محمد ابن عيسى آن محمد ابن عيسى ابن عبيد است. كه اگر يونس هم پشت سرش باشد يونس ابن عبدالرّحمان آن ديگر قرينه قطعى مىشود كه اين محمد ابن عيسى ابن عبيد است. بعضىها در سند اين روايت مناقشه كردهاند. نه به جهت اين كه يونس مىگويد عن غيرواحدٍ عن ابى عبد الله اين غير واحد معلوم نيست. اين كه گفتيم درست نيست. چون كه آنى كه يونس عن بعض اصحابنا عن رجلٍ بگويد درست نيست. مرسله مىشود. و امّا بگويد عن غير واحدٍ من اصحابنا آن روايت معتبر است. چون كه لفظ غير واحد كه در استعمالات عرفى گفته مىشود، آن وقتى است كه اراده كثرت مىشود. مثل اين كه كسى مىگويد اين لشگر كه رفتهام مىگويد فرّ غير واحدٍ...معنايش اين نيست كه دو نفر فرار كردهاند. متفاهم عرفى نيست. يا يك كسى در را باز كردهاند كه مردم مىآيد كسى مىگويد كه دخل عليه غير واحدٍ مىگويند جماعت كثيره نه اين كه دو نفر فقط آمده است از صبح تا حال. چون كه غير واحد دو نفر هم غير واحد است. يكى نيست. اين نيست معناى متفاهم عرفى. اين كه يونس مىگويد عن غير واحدٍ عن ابى عبد الله يعنى جماعت كثيره از ابى عبد الله نقل كردهاند. كسى كه مروىٌ عنهاى يونس ابن عبدالرّحمان يقطينى را ملاحظه كند در روايات مىبيند كه يونس اكثر مشايخش، غالب مشايخش اينها عدول ثقات هستند. وقتى كه يونس از غير واحدى از آنها نقل مىكند معلوم مىشود كه تويش مشايخ الثّقات هستند. كسى كه تتبّع كند اين را با تتبّع عرض مىكنم خدمت شما.
تتبّع كردهايم مشايخ يونس ابن عبد الرّحمان را. كه مروىٌ عنها است، مىبيند كه نه نقل مىكند از اشخاصى كه معتبر هستند. از غير معتبر هم نقل مىكند. نمىگويم نقل نمىكند. ولكن از معتبرهاى كثيرى نقل مىكند. وقتى كه مىگويد عن غير واحدٍ اين معنايش عبارت از اين نيست كه همه اينها فسقه و فجره بودند كه نقل مىكند. اين معنا احتمال ندارد. بدان جهت روايت من حيث السّند معتبر مىشود. بدان جهت اشكال از حيث الارسال وجهى ندارد. انّما الاشكال در اين روايت كه شده است، از ناحيه محمد ابن عيسى ابن عبيد شده است. گفتهاند كه اين محمد ابن عيسى ابن عبيد را قمّيين و شيخ تضعيف كردهاند كه اين محمد ابن عيسى ابن عبيد اين اعتبارى به روايتش نمىشود. نجاشى قدس الله نفسه الشّريف به اين محمد ابن عيسى ابن عبيد در دو جا متعرّض شده است. يكى در محمد ابن احمد ابن يحيى الاشعرى القمّى صاحب نوادر الحكمه. آن جا متعرّض شده است. وقتى كه آن محمد ابن احمد ابن يحيى اشعرى را كه صاحب كتاب نوادر الحكمت است، مىگويد و مىگويد خودش ثقه است ولكن از ضعفا روايت خيلى دارد، پشت سر او نقل مىكند نجاشى، از شيخ خودش كه شيخ خودش صيرافى قدس الله سره است. احمد ابن على ابن نوح اب العبّاس الصّيرافى. از شيخ خودش نقل مىكند. مىگويد شيخ ما مىگفت محمد ابن الحسن ابن وليد، از آن اشخاصى كه محمد ابن احمد ابن يحيى الاشعرى در كتاب نوادر الحكمتش نقل حديث مىكند، از آن روات الاحاديث محمد ابن حسن ابن الوليد استاد صدوق جماعتى را استثنا كرده است. گفته است روايتى را كه محمد ابن احمد ابن يحيى و از اين اشخاص بكند اعتبارى ندارد. آن اشخاص را كه تقريباً سيزده، چهارده نفر هستند استثنا كرده است، يكى از آنها محمد ابن عيسى ابن عبيد است كه گفته است آنى را كه محمد ابن احمد ابن يحيى در اين نوادر الحكمه نقل مىكند از محمد ابن عيسى ابن عبيد باسناد منقطعٍ به او عمل نمىشود. به او اعتنا نمىشود. بعد نجاشى مىگويد موافقت كرده است با محمد ابن الحسن ابن وليد ابو جعفر محمد ابن على ابن...يعنى صدوق هم بر مشىء استادش كه محمد ابن حسن وليد است رفتار كرده است. بعد از استادش نقل مىكند كه ولقد اصاب شيخنا ابو جعفر محمد ابن حسن وليد فى ذالك كلّه. اين اشخاصى كه خدشه كرده است كه به روايات اينها عمل نمىشود، اصابت به واقع كرده است. نجاشى از استادش نقل مىكند. الاّ محمد ابن عيسى ابن عبيد. در اين محمد ابن عيسى ابن عبيد ما ادرى ما...نمىدانم كه چرا اين را استثنا كرده است. رأيش چيست در اين شخص. فانّه على ظاهر العدالت و الثّقه. چون كه محمد ابن عيسى ابن عبيد عدالت را كه حسن ظاهر داشت، ظاهر بود، ثقه بود، چرا استثنا كرده است، نمىدانم وجهش چيست و چرا استثنا كرده است. اين يك كلامى است كه نجاشى نقل مىكند از استادش صيرافى كه صيرافى اين جور فرموده است كه محمد ابن حسن ابن وليد اين جور گفته است. يك كلامى هم نجاشى در خود اين ترجمه محمد ابن عيسى ابن عبيد دارد. وقتى كه در رجالش محمد ابن عيسى ابن عبيد مىرسد، آن جا مىگويد بر اين كه آن شيخ ما از محمد ابن حسن ابن وليد نقل كرد. آن رواياتى را كه محمد ابن عيسى ابن عبيد از كتب يونس ابن عبد الرّحمان نقل مىكند، و متفرّد است كسى ديگر آن روايات را از آن كتب نقل نكرده است، محمد ابن حسن ابن وليد فرموده است آن رواياتى را كه محمد ابن عيسى ابن عبيد متفرّد به نقل او است از كتب يونس و آنى را كه محمد ابن عيسى ابن عبيد از حديث يونس نقل مىكند لا...آن روايت اعتنا نمىشود. و ابو جعفر هم كه صدوق باز تبعيّت كرده است از استادش. آن هم همين جور است. بدان جهت در ما نحن فيه اين محمد ابن عيسى ابن عبيد عن يونس نقل مىكند عن غير واحدٍ. يونس همان يونس ابن عبد الرّحمان است. اين معنا از محمد ابن حسن ابن وليد و صدوق تضعيف كردهاند. شيخ هم تضعيف كرده است. شيخ هم در رجالش تضعيف كرده است، هم در فهرستش، هم در استبسار تضعيف كرده است. در فهرست اين جور گفته است. وقتى كه محمد ابن عيسى ابن عبيد را ترجمه مىكند شيخ در فهرست، مىگويد بر اين كه محمد ابن عيسى ابن عبيد...اين ضعيفٌ فتوا مىدهد كه ضعيف است. بعد مىگويد بر اين كه استثناه محمد ابن على ابن...ابو جعفر يعنى صدوق من رجال نوادر الحكمه و قال بر اين كه اين حديث لا يعتمد و لا...حديثش نقل نمىشود. اينها هم كلام شيخ است. علاوه كرده است. بدان جهت فرموده است كه اعتبار ندارد. يكى آن جا در فهرست. در رجالش هم كه گفته است ضعيفٌ وجهش را نگفته است. يكى هم در استبسار يك مسألهاى است، رواياتش را نقل كردهام. آن اين است كه منكوحه اب بر پدر حرام است. و حلائل ابنائكم منكوحه ابنش...آبائكم محرّم است، اين هم آيه منكوحه اب است بر ابن حرام است، اين رواياتش را دو سه روايت نقل كرده است در استبسار كه منكوحه حرام است. دو تايش دلالتش ظاهر است. بعد از او يك روايتى را نقل كرده است عن الصّفّار شيخ در...عن الصّفّار عن محمد ابن عيسى ابن عبيد عن يونس عن رجلٍ كه آن روايت مضمونش اين است كه از امام (ع) پرسيدند كه آن حدّ منكوحه...چيست. آن حدّ منكوحه ابن بودن چيست كه بر ديگرى حرام مىشود، امام (ع) در جواب گفته است حدّش اين است كه با همديگر يا وطى بشود يا مثل الوطى بشود. مماسّهاى بشود يعنى مجرّد العقد حرمت نمىآورد. بايد يك كارى هم بشود در خارج...اين روايت را كه نقل مىكند، ذيلش مىگويد و امّا ما رواه الصّفار عن محمد ابن عيسى اين روايت...فى الاول آن دو تا روايتى كه مىگفتند ملاك نكاح است. ولو دست نزده باشد. پدر نگاه كرد دست هم نزده آن زن بر پسرش حرام است. پسر نگاه كرد دست هم نزده است، اصلاً نديده است. فقط عقد شده است مثل رسم عربها چون كه منكوح است بر پدر حرام معبّد مىشود. اين مىگويد اين روايت با آن دو خبر تنافى پيدا نمىكنند. چرا؟ لموافقتهما الكتاب المجيد. آن دو تا خبر با كتاب مجيد موافق هستند. چون كه مخالف كتاب طرح مىشوند. موافق گرفته مىشود. چون كه كتاب مجيد فرموده است لا تنكحوا ما نكح آبائكم و حلائل ابنائكم اين حرام است بر آباء. على انّ فى طريق هذا الخبر محمد ابن عيسى ابن عبيد كه همين شخص است و اين محمد ابن عيسى ابن عبيد اين به رواياتش اعتنا نمىشود. صالح نيست به رواياتش نگاه بشود. استشهاد مىكند. به قول صدوق كه اصلش از استاد صدوق است كه آنى را كه نقل مىكند به او اعتنا نمىشود و عمل نمىشود از صدوق نقل مىكند. همان استثنا است. به رواياتش عمل نمىكند.
بدان جهت گفتهاند كه شيخ تضعيف كرده است. قمّيين يعنى محمد ابن حسن وليد صدوق پس معلوم مىشود كه شاگردان ديگر محمد ابن حسن وليد هم چون كه صدوق تنها نبود. تلاميز ديگر داشت غير صدوق. آنها هم تضعيف كردهاند. جماعتى هم تضعيف كردهاند. به اين روايت نمىشود عمل كرد. روى اين اساس عرض مىكنم بر اين كه اين تضعيفى كه درباره اين شخص شده است، اين تضعيف نيست. چرا؟ چون كه امّا كلامى كه نجاشى نقل كرده است از شيخش در رجال نوادر الحكمه آن جا محمد ابن حسن وليد كه صدوق هم موافقت كرده است اين است كه محمد ابن عيسى ابن عبيد روايتى را كه محمد ابن احمد ابن يحيى عن محمد ابن عيسى مىكند به اسناد منقطع او اعتبار ندارد. قيد دارد به اسناد منقطع. اسناد منقطع يعنى مرسله. چون كه در اصطلاح اينها ارسال نقل مىكند منقطعاً يعنى مرسلاً. منتهى اين كه محمد ابن عيسى خودش مرسلاً نقل كند يا آن كسى كه نقل مىكند محمد ابن عيسى او ارسال بكند، آنها فعلاً محلّ كلام ما نيست. ولو بعضىها اصرار فرمودهاند كه نه آن كسى كه مروىٌّ عنه محمد ابن عيسى است، او ارسال كند. كه مثل اين روايت كه عن رجلٍ مىشود. يونس عن رجلٍ. نه اين ظهورى در اين ندارد. بلكه فعلاً او محلّ كلام ما نيست. قيد دارد كه ما يرنى باسناد منقطعٍ. بدان جهت او دلالت بر تضعيف نمىكند. شاهدش چيست؟ شاهدش اين است كه صدوق عليه الرّحمه در من لا يحضر الفقيه كه گفته است نقل مىكنند در اين...آنى كه حجّت است بينى و بين ربّى نقل مىكنند، در من لا يحضر الفقيه على ما تقدمنا چهارده مورد يقينى است. كه آنها را نقل كرده است از محمد ابن عيسى ابن عبيد يعنى روايت را نقل كرده است عن محمد ابن عيسى ابن عبيد يعنى روا محمد ابن عيسى ابن عبيد. در بعضىهايش تصريح كرده است و در بعضىها هم گفته است روا محمد ابن عيسى. خود صدوق نقل نكرده است در من لا يحضر الفقيه. چهارده مورد. وقتى كه نقل كرده است چه جور آن كسى كه گفته است لا...اين چهارده مورد را نقل مىكند؟ اين خود محمد ابن عيسى ابن عبيد را تضعيف نكرده است. بلكه سندش را به محمد ابن عيسى ابن عبيد رواياتى را كه از او نقل كردهاند در مشيخه هم نقل كرده است كه پدرش سعد ابن عبد الله است سندش صحيح است.
|