|
جلسه 615
* متن
*
بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: درس خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:615 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:1370
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم، بسم الله الرحمن الرحيم.
كلام در اين فتواى مشهور بود كه سيّد يزدى قدس الله سره طبعاً للمشهور فتوا داد در انهار كبيره لازم نيست احراز بشود رضا المالك و رضا المّلاك در توضء از آن انهار. چه توضّء به نحو رمس الاعضا بشود يا به نحو اختراف الماء بشود. آبى را بردارد از نهر و در جاى ديگرى وضو بگيرد. حتّى فرمود اگر ما بين اين ملّاك غصّار بوده باشد مثل الاطفال و المجانين و معلوم هم بشود ما بين ملاّك اينها هستند، باز عيبى ندارد وضو گرفتن از اين انهار كبيره. آن وقت فرمود بله اگر معلوم بشود كه ملّاك نهى دارند و رضا ندارند در اين تصرّف يشكل الوضو. بعضىها تصريح كرده بودند كه لا يشكل. بلكه حكم مىشود به صحّت الوضو على كلّ تقديرٍ ولو ملاّك منع كنند. كلام در دليل اين بود كه در ما نحن فيه تصرّف در ملك الغير و مال الغير بلا طيب نفس مالك بدون احراز طيب مالك يا مع احراز عدم طيب مالك كه قول ثانى بود، وضو چه جور جايز بشود. دو تا وجه را گفتيم. وجه اول آن بود كه معلوم است كه ملّاك، اينها براى مردم اين جور انتفاعات را و اين جور تصرّفات را راضى هستند. نوع ملّاك اين جور است. خصوصاً تصرّفاتى كه از باب...حاجه و ضرورت و هكذا مثل شرب و استعمالش در استنجا غسل الثّوب يا براى عبادت باشد كه به طريق اولى باشد. اين چون كه غالب ملّاك رضا دارند، اين غلبه اعتبار دارد. وجه ثانى اين بود كه اصلاً در انهار كبار اين جور تصرّفات تصرّف حساب نمىشود. انتفاع به ملك الغير حساب مىشود. مثل تكيه دادن بر ديوار غير يا استناره به امور الغير اينها حساب مىشود و فرق بين الوجهين را هم بيان كرديم.
وجه ثالث اين است كه مردم شريك هستند با ملّاك در مياه بر اين مقدار. يعنى اين مياهى كه مالك دارد و براى آنها ملاّكى هست، آن ملاّك، ملاّك مختص نيستند. مردم هم با آنها در مياه شريك هستند. خوب شريك است در مال خودش، در سهم خودش تصرّف مىكند، آبى را برمىدارد براى وضو گرفتن يا شرب يا ساير استعمالات. متعارف است اين نهرهايى كه از قرا رد مىشوند، اين نهر مال اشخاص معيّن است. ولكن اهل قريه شريك هستند براى حاجت خودشان، براى شربشان، طعامشان، وضويشان، غسل طعامشان، غسل اقدامشان از اين آب برمىدارند. مردم در اين مقدار شريك هستند با ملّاك كما اين كه آنها خودشان اين كار را مىتوانند بكنند، مردم هم مىتوانند اين كار را بكنند. اين كلام نقل شده است از مجلسى قدس الله سرّه و از فيض كاشانى قدس الله سرّه و اينها تمسّك كردهاند به بعضى از رواياتى كه از آن روايات كانّ استظهار مىشود كه آن روايت دلالت به اين معنا دارد.
از آن رواياتى كه در مقام يعنى عمدهاش در مقام ذكر مىشود، آن روايت است كه صاحب وسائل در جلد 17 در باب 5 از ابواب احياء الموات اين جور ذكر كرده است. روايت 1 است. محمد ابن الحسن باسناده عن احمد ابن محمد، احمد ابن محمد ابن خالد هم مىتواند بشود، احمد ابن عيسى هم مىتواند بشود. چون كه اين احمد ابن محمد ابن خالد و احمد ابن محمد ابن عيسى هر دو روايت دارند از محمد ابن سنان عن اب الحسن (ع) كه امام رضا سلام الله عليه است. كه محمد ابن سنان از امام رضا سلام الله عليه رواياتى دارد. اين هم يكى از آنها است. قال سألته عن ماء الوادى سؤال كردم از امام (ع) از ماء وادى مائى كه در واديه جمع مىشود فقال انّ المسلمين شركاء فى الماء و...مثل اين
همهشان شريك هستند. اختصاص به شخصى دون شخصى ندارد. در آب و در آتش مراد آتش هيزم است. هيزمى كه او را در آتش جمع مىكنند و استعمال مىكنند و...تو هم گوسفندهايت را بگذار بچرد، من هم گوسفندانم را مىچرانم. آن يكى هم بچراند. همهشان شريك هستند. اين روايت را. منتهى آن مقدارى كه توضيح شده است فرمايشات ايشان آن مقدارى كه از خارج ثابت شده است كه اين علف را كسى كه...جمع كرد، حياضت كرد، مالك شد نمىتواند كسى تصرّف در آن بكند آن مقدارى كه دليل...مصرفيّت مىشود و در ما بقى تمسّك مىشود به شركت. كه نه اين شركت...ولكن شما مىدانيد كه اصل اين روايت علاوه بر اين كه سندش ضعيف است شيخ قدس الله سرّه سندش را احمد ابن محمد ابن عيسى ولو در او كلامى هست ولكن معتبر است. احمد ابن محمد ابن خالد سندش به او هم معتبر است. ولكن محمد ابن سنان تضعيف شده است كما ذكرنا. از مشاهير است. ولكن تضعيف دارد. اين روايت من حيث السّند خدشه دارد. مدلول و دلالتش هم درست نيست. ظاهراً عن ماء الوادى يعنى آن آبى كه در صحرا موجود است. صحراهايى است كه باران آمده است و تشكيل داده است يك آبى را آن جا كه آب راكد بوده باشد كه غالباً همين جور است. آب راكد تشكيل مىدهند. ربّما هم در مسير واقع مىشود. از آن جاهايى كه آب باران و اينها مىآيد آنها مثلاً فرض كنيد آب جارى را تشكيل مىدهند كه آبى است مباح. ملك كسى نيست. آب وادى است. صحرا است. اين آب صحرا قبل از اين كه حياضت بشود ملك كسى نيست. خوب همه شريك هستند. همه مىتوانند استفاده كنند. همه مىتوانند سر آن گودى كه آب جمع شده است همه جمع بشوند. تا آب چايى بردارند. آب بردارند و لباس بشورند. بخورند، غذا بپزند، وضو بگيرند، غسل كنند، كذا و كذا. فقط...على القوم مائهم. يكى رفته است آب را گل آلود كردهاند و آن ديگرىها ماندهاند اين مشروعيّتى ندارد. همه حق دارند. همه شريك هستند. اين راجع به او است.
و امّا ماء بعد از اين كه حياضت شد يا به احياء مائى را خارج كرد از قنات يا كسى نهرى درست كرد و آن آب را حياضت كرد و به آن نهرش انداخت اين ملك آن شخص نمىشود به حياضت و به احياء اين روايت با آنها كارى ندارد. اين ظاهرش او است. كسى مىگويد نه اين مطلق است. ماء...چه حياضت بشود و چه نشود. اين مطلق است. روايت حياضت، قبل الحياضه ندارد. خوب مىگوييم مقيّد دارد. مقيّدش رواياتى است كه دلالت مىكند كه ماء به واسطه حياضت يا به واسطه احياء مثل قنات كندن و امثال ذالك چاه كندن ملك مىشود و وقتى كه ملك شد ديگر شركا نمىشود. كدام روايت است؟ از آن روايت چندتايش را مىخوانم.
يكى از آنها صحيحه سعيد الاعرج است در باب 6 از احياء...محمد ابن يعقوب در باب 6 از ابواب احياء...روايت 1 است. محمد ابن يعقوب عن ابى على الاشعرى كه احمد ابن ادريس قمّى است رضوان الله عليه. عن محمد ابن عبد الجبّار الاشعرى عن سفوّان ابن يحيى نقل مىكند عن سعيد الاعرض عن ابى عبد الله (ع) كه اجلاّ هستند قال سألته عن الرّجل يكون له الشّرب مع قومٍ فى قناتٍ فيها شركا. سؤال كردم از مردى كه براى او شرب است. يعنى سهمش سهم شرب است. وقتى كه ماء مشترك شد به سهام شرب مىگويند كه اين هم...شرب دارد. مع قومٍ فى قناتٍ يا شرب مع قومٍ فى قناتٍ فيها شركا فيستغنى بعضهم عن شربه از آبش مستغنى مىشود. همين جور است ديگر. آنها كه در باغات و اينها، اهل قرات آن جاها ممارست داشتند ربّما آب بعد از اين كه فصلش عوض شد مثلاً فرض كنيد فصل كشت گذشت آن كسى كه باغ ندارد آبش ديگر براى خودش مصرفى ندارد. آن كسانى كه باغ دارند مىفروشد به آنها. خودش مستغنى مىشود. مىگويد بر اين كه سألته عن الرّجل يكون له الشّرب مع قومٍ فى قناتٍ فيها شركا فيستغنى بعضهم عن شربه ايبيع شربه شرب؟ قال نعم...بورقٍ بخواهد به درهم و دينار مىفروشد. ورق يعنى دراهم. و انشاء...عيبى ندارد. سابقاً هم اهل قرا اين جور بودند. به پول معامله نمىكردند. به جنس معامله مىكردند. گندم مىداد پارچه مىخريد. آبش را مىداد و گندم مىخريد. يا غير گندم ميوه ديگر مىگرفت. مىگويد لا بعث. خوب اگر اين شرب را مالك نيست
چه جور مىفروشد. همه مسلمين اگر شريك بوده باشد چه جور مىفروشد؟ اين معلوم است كه اين روايت مالى را مىگويد كه آنها خودشان احياء كردهاند، خودشان حياضت كردهاند و شريك هستند. سهمش را مىفروشد.
در آن صحيحه عبد الله ابن يحيى الكاهلى هم روايت دومى است و باسناد الشّيخ عن الحسين ابن سعيد اهوازى سندش صحيح است. حسين ابن سعيد اهوازى كه از اجلّا است از فضالة ابن ايّوب و قاسم ابن محمد جوهرى نقل مىكند. در قاسم ابن محمد جوهرى ولو بعضىها كلامى دارند، ما مىگوييم از معاريف است. عيبى ندارد. ذنبى نرسيده است. ولكن تنها نيست قاسم ابن محمد. با فضالة ابن ايّوب دو تا هستند. اينها نقل مىكنند از عبد الله ابن يحيى الكاهلى قال سأل رجلٌ ابا عبد الله (ع) و أنا عنده من هم پيشش بودم. ان قناتٍ بين قومٍ لكلّ رجلٍ منهم شربٌ معلوم. هر كدام سهم معلومى دارد. تستغنى رجلٌ منهم عن شربه ايبيعه...او يبيعه بما شاء. قال هذا من ما ليس فيه شىءٌ. بعثى نيست. بفروشد. اين دليل است بر اين كه اين مائى كه هست مملوك است. اين نفرماييد كه در اين روايات قنات ذكر شده است. قنات به احياء مىشود. چاه كندن. آن چاههايى را مىكنند و به هم متّصل مىكنند و آب قنات جارى مىشود. به خلاف مائى كه شطوط است. مال شطها است. كه از برف و بيابان تشكيل مىشود. آنها را ربّما نهر درست مىكند شخصى. آن آب را بعضش را يا كلّش را به آن نهر مىاندازد كه آن وقت حياضت مىشود. اين روايت آنها را نمىگيرد. نه بعد از اين كه دليل قائم شد كه ماء به واسطه حياضت ملك مىشود، فرقى ما بين قنات و اينها نيست. هر دو مائى است كه از آسمان آمده و خدا خلق كرده است. اين حياضتش به قنات است در حقيقت، آن هم حياضتش به انداخت به نهر كثيراً است. فرقى نمىكند.
بدان جهت صاحب وسائل هم گفته است جواز بيع الماء المملوك فى قناتٍ و غيرها غير القنات بوده باشد. فرقى نمىكند...بدان جهت در ما نحن فيه اين روايت حمل مىشود به آن جايى كه ماء مملوك نباشد و امّا در جايى كه ماء مملوك است انّ المسلمين شركاء اين روايات بر خلاف او است. در عبارت عروه هم ديروز گفتم متنبّه باشيم من غير فرقٍ بين القنات و غيره. ماء به اين كه ماء قنات بوده باشد يا منشقّ از شط بوده باشد...آن كسى كه نهر را احراز كرده است يا جماعتى كه نهر را احراز كردهاند به قصد حياضت ماء كه به اين نهر وارد مىشود ملكشان مىشود. حياضت...در مثل آب. نه در همه چيز.
سؤال؟ چون آنى كه در بيابان پيدا مىشود اين دو تا است كه در دسترس است. آب است و علف است و چوب است. يعنى اين درختهايى كه در بيابان مىرويند. حطب است. مىشكنند و مىبرند و حطب درست مىكنند. اينها و الاّ كسى علفزار دارد و خودش...علف كاشته است. همه شريك شده است. بابا ما اين كارها را كرديم. تخم كاشتيم، شخم زديم. اينها چه شدند. همه شريك شدند. بدان جهت اين روايتى كه هست، سؤال؟ تملّك به احتطاب از شريكيّات است. اين از ضروريات است. مورد نصوص است كه احياء به واسطه صيد يا به واسطه احتطاب و امثال ذالك بدان جهت اينها مال قبل الحياضت است. قبل الحياضت همه شريك هستند. يك مطلبى هم هست. او را نگفته نگذرم و آن اين است كه فروختن آب كراهت دارد. انسان اگر آب زيادى داشته باشد ولو اين روايات...ولكن منافات با اين ندارند كه مكروه است فروختن آب. انسان وقتى كه صاحب الماء از ماء مستغنى شد در...كه عبارت از بعضى...است مستحب است اينها را به مردمى كه احتياج دارند واگذار كنند. اين هم رواياتى دارد. قضا رسول الله (ص) فى اهل البواديع ان لا يمنع فضل ماءٍ و لا يبيع فضل...منع نكند ديگرى فضل الماء را وقتى كه مزرعهاى پر آب شد. آب زيادى دارند منع نكنند كه ديگران استفاده كنند. و اگر...آن كه ملكشان است، علف روييده است. حياضت كردهاند آنها را، زيادى آمد نفروشند. به آنهايى كه محتاج است بدهند. اين يك مطلب ديگرى است و ربطى به ما نحن فيه ندارد. بدان جهت اين كه محدّث و فيض فرمودهاند اين وجه درست نمىشود. بلكه اين كه ماء داخل ملك مىشود به واسطه احياء يعنى احياء ارض و ما
بين احياء ارض به واسطه چاه كندن باشد يا نقشه درست كردن باشد، وقتى كه انسان آب را مالك مىشود اين از مسلّمات و از ضروريات...ما است بين العامّة و الخاصّه. بدان جهت در ما نحن فيه اين روايت علاوه بر ضعف سند ناظر به آن مياه مباحه است...حطب مباح است كه همه مىتوانند. همه شريك هستند و همه مىتوانند استفاده كنند. امّا كسى حياضت كرد و براى استفاده خودش جمع كرد او ملكش نمىشود، اين روايات به اين معنا دلالتى ندارند.
سؤال؟ هر كس سبقت كرد قبل از او و همين جور است شانسش اين بود. كسى فرض كنيد سابقاً يك خانه چهار هزار تومان بود. چند تا خانه خريده است. الان آن چهار هزار مىشود چهار ميليون. خوب خريده است ديگر. چه بشود، سؤال؟ عرض مىكنم بر اين كه كارون را كسى نمىتوانند...آن هم نهر از كارون. مىشود يك نهرى هم مثل كارون درست كرد. باز مىشود شركا. وقتى كه شركا شد مالك مىشوند. اگر حياضت كردهاند و نهر را آنها درست كردهاند مىشوند مالك. مثل آن كسانى كه ديگر چيزها را مالك شدهاند. عرض مىكنم بر اين كه حياضت در خود اراضى نيست. حياضت در اراضى ملك نمىآورد. حياضت در آن چيزهايى كه منقول است يا مثل الصّيد و الماء و الحطب و امثال ذالك است كه...است. گذشتيم اين را.
يك وجه ديگرى در ما نحن فيه ذكر كردهاند كه ببينيد چه جور استدلالهايى هست و آن اين است كه گفته شده است بر اين كه اين كه در روايات وارد شده است كه اذا غلب لون الماء لون الجيفه فتوضء منه واشرب اين ترخيص مىدهد. در هر مائى كه متغيّر به نجاست نشود ماء كثير اذا غلب الماء و اذا غلب الماء الجيفة فتوضء منه و اشرب. معنايش عبارت از اين است كه وقتى كه آب اين جور شد توضء و اشرب. چه مال كسى باشد، چه نبوده باشد. مىبينيد ديگر. اين جور فقه كه نمىشود. اين اطلاق در مقابل اين است كه اين آب را نجس نمىكند. فتوضء اين نجس نمىشود وقتى كه آب غلبه كرد و جيفه نتوانست رايحه آب را عوض بكند، آن وقت ماء نجس نمىشود. يكى از شرايط وضو اين است كه آب پاك بشود و امّا اگر اين ملك كسى ديگرى شد، او راضى نشد چه كار كنيم، مثل اين است كه مىگويد اذا زبهت الاولى است. اذا...الاولى است و خرج الدّم فتطهر. اين معنايش اين نيست كه گوسفند مردم را بگير...ببينيد اين جور استدلالها به فقه آمده است و مىآيد هم. اذا...و خرج الدّم فكن. مال مردم را بگيرند و ذبح كنند كه آن روايتى كه اذا...و خرج الدّم فكن من هم مىخورم ديگر. اين نيست. اين در مقام اين است كه يعنى ذبيحه بودن و از ميته خارج شدن اين به اين مىشود كه فرى اوداج بشود و خون خارج بشود. يعنى اگر اين نشد ميته است. نمىشود خورد. و امّا اين كار را با ملك خودتت بايد بكنى يا به ملك غيرى بكنى كه اذن داده است اين روايت در مقام بيان آنها نيست. مىگويند اين روايت در اين جهت اطلاق ندارد. چون كه در مقام بيانش نيست. روايت آن وقتى كه اطلاق پيدا مىكند كه در آن جهت در مقام بيان باشد از آن جهت. بدان جهت اين هم ضعيف است. اين وجه چهارم. مىماند وجه پنجمى كه در مقام گفته شده است كه اين وجه پنجم ديگر متسالمٌ عليه است بين المتأخّرين.
گفتهاند سيره متشرّعه، سيره مسلمين اين است كه در اين انهار كبار كه جارى مىشود ولو اينها مملوكه هستند و مالك دارند مسلمانها از او وضو مىگيرند، رفع حاجت مىكنند، بلكه ربّما با او غسل ثوب مىكنند نه اين كه توى آن مىشورند كه افساد بكنند. آبى برمىدارد در كنار لباسش را مىشورد. غذا مىپزد. اين جور از تصرّفات سيره بر او مستمر است در انهارى كه آن انهار كبار هستند و اين هم سيره متشرّعه است و اين هم تازه حادث نشده است. در زمان ائمّه هم آنها كه مىرفتند به مسافرت و در راه مىخواستند نماز بخوانند آب همين جورى بود يا تشنهشان بود همين كار را مىكردند. كسى بگود نه آن جا من تشنه مىماندم تا بروم به يك جايى برسم. مهمان بشوم. آشنا هستم. آب او را بخورم. اين معنا محتمل نيست يا آن جا وضو بگيرد. اين سيره در زمان ائمه هدى (ص) هم بود در مرعاع و مسمع ائمه سلام الله عليهم بود. اگر در اين محصورى بود و شرط تصرّف احراز رضا بود، ائمه عليهم السّلام مىفرمودند كه نه
نكنيد اين كار را. چون كه بعضى ملاّك غصّار هستند يا ولى ندارند يا اين كه خود مالكين اكثرش عامّه است. با شما ضدّيت دارند. به شما اجازه نمىدهند. اكثر ملّاك سنّىها هستند. با شما شيعه هم عداوت دارند. هيچ راضى نمىشوند يك قطرهاى هم شما بخوريد. تشنه بميريد، اجازه نمىدهند. ولكن برداشتنتان را نمىبينند. وجه اوّل باطل شد. وجه اول اين بود كه ملاّكها راضى مىشوند. اين تقريب او را باطل كرد كه سيره در مورادى هست ولو محرز بشود كه ملّاك راضى نيستند. من شيعه هستم. من را مىشناسند. هيچ راضى نيستند و با من هم دشمن هستند نه وضو بگيرم، آب بردارم اين بود. و منهنا كتبنا حتّى ملاّك از اين نهى بكنند، نهيشان فايدهاى ندارد. باز اين تصرّفات جايز است. اين تصرّفات سيره بر او مستمر است و جارى است و آنى كه فرمودهاند در جايى كه مالك نهى كند يا عدم رضايش معلوم باشد سيره محرز نيست نه سيره محرز است. هيچ جاى شكّ و شبههاى نيست حتّى در زمان ائمه (ع) بدان جهت اين جور تصرّفات جايز است و محصورى ندارد.
سؤال؟ اگر تصرّف هم حساب بشود عيبى ندارد.
سؤال؟ بله. سيره وقتى كه، شيخنا يك حرفى گفتم كه مثل درّ و جواهر بود و آن اين است كه اين كار در مرعاع و مسمع ائمه بود و از اين منع نكردهاند. اين تصرّف باشد يا نباشد اين فعل جايز است. بدان جهت در ما نحن فيه ملتزم مىشويم به جواز و اين عيبى ندارد. بله اين غاصبى اگر آب را غصب كرد يا نهر را از سر تا پا غصب كرد در آن صورت غاصبين هم وضو مىگرفتند آن جا شارع خودش نهى كرده است. لا تأكلوا اموالكم بينكم بالباطل. غير غاصبين كه آنها كه طبع غاصب نيستند، آنها اگر وضو بگيرند فرقى نمىكند. مثل اولى است. مىگويند خدا لعنت كند كه آب را گرفته است و فلان كس مىبرد. ولكن ما اقلاً وضويمان را بگيريم. حقّمان را استيفاء كنيم. بدان جهت در ما نحن فيه كه هست اين معنا مسلّم است و اين را بدانيد اين اختصاص هم ندارد به انهار كبار كه شطّ كارون بشود. اين سيره است در مطلق الانهارى كه ماء معتدٌّ بهى دارد كه استفاده از آن آب اقلّ قليل است...بر مالك حساب نمىشود. تفاوتى به حال مالك پيش عرف نمىآورد اين آب را من بردارم يا برندارم. اين فرقى به اين آب نمىكند. آب اين جور كثير بشود. نهر بزرگ بشود و شطّ كارون بشود. يا از اين نهرهايى باشد كه در خيابانها عبور مىكند اين جور نهرها باشد كه در خيابان شخص مسافر است، وضويى بگيرد سيره مثل اين كه فرقى ندارد. بله، نهرهايى باشد كه استفاده از او كل بكند براى مالك چيزى نمىماند هر كسى كه اين آب از خيابان مىگذرد يك دلو بردارد براى صاحب باغى كه اين آب بايد به او برسد چيزى نمىرسد. بله آنها را نمىگوييم. آن جاهايى كه تصرّفات متعارفينى است در مثل سفر و در بيابان و امثال ذالك يا مثل وضو گرفتنى كه هيچ فرقى نمىكند در كنار آن نهر هم انسان وضو بگيرد اين جور تصرّفات كه...بر مالك حساب نشود ولو نهر هم كبير نبوده باشد اين سيره بر او جارى است. اين را عرض مىكنم. برويد تأمّل كنيد. تتبّع كنيد. ببينيد سيره همين جور است. آن وقت تصديقش با شما است. اين حرف را كه در انهار گفتيم در اراضى هم است. فرض كنيد اينهايى كه اراضى دارند كه زرع مىكنند يا مثل باغات است، ولكن ديوار ندارد. ارض وسيعى است. كه بله الان شخصى از راه مىگذرد. آن جا درختى است يا فرض كنيد جاى خوبى است. درختى است كه مىرود آن جا بساطش را مىاندازد يك ساعتى استراحت كنيم كه معروف است و معلوم است بخوابيم، يك ناهارى آن جا درست كنيم و بخوريم، يك چايى بخوريم، يك نمازمان را بخوانيم. ارض، ارض وسيعى است. اين جا بله سيره بر اين است مىروند، مىنشينند، ولو معلوم بشود اين ملاّك اين ارض وسيع ايتام هستند. اين سيره بر اين جارى است. آنهايى كه سفر مىكنند كه از جلوى اين اراضى مىگذرند كه ستر ندارد، ديوار ندارد، خصوصاً در زمان سابق كه سفر با ماشين و اينها نبود. يك مقدار مىرفتند بعد منزل مىكردند و يك استراحتى مىكردند. آن جور تصرّفات عيبى ندارد. اين جا يك كلامى دارد صاحب عروه. مىفرمايد مادامى كه كراهت معلوم نيست و نهى معلوم نيست، اين تصرّفات عيبى ندارد در
اراضى وسيعه. همان دليلش سيره است. بله اگر انسان ظن كرد كه مالك راضى نيست. مالك گذر كرد جلوى انسان و چپكى نگاه كرد به اين جا در حال غضب كه انسان معلوم است كه راضى نيست به نشستنش، ايشان مىگويد اگر ظن داشته باشد به عدم الرّضا ترك كند. كلاممان در اين نيست. كلام در اين نكته است كه در آخر مىفرمايد بلكه در بعضى اراضى معلوم هم بشود كه مالك راضى نيست، نهى هم بكند اين جور تصرّفات عيبى ندارد. مثل اين كه بعضى اراضى كه اراضى زرع است. الان هم زراعت نيست. زراعت را درو كرده است يا هنوز وقتش نيست. نكاشتهاند. يك گوشهاى مىنشيند مالك نهى هم بكند ارض وسيعى است و ديوارى هم ندارد اين نهىاش اثرى ندارد. اين را ايشان بر آن توضء به انهار كبار اين را نتوانستند جزم بكنند كه اگر مالك نهى كرد مع ذالك جايز است. آن جا يشكر فرمود. ولكن در اين اراضى وسيعه مىگويد در بعضى اراضى وسيعه منع هم بكند عيبى ندارد.
خوب فرق ما بين آن انهار كبيره و اراضى وسيعه چيست؟ اگر دليلش سيره متشرّعه است و سيره مسلمين است سيره با منع هم هست، با علم به عدم رضا هم هست در هر دو تا هست. نيست كه در هيچ كدام نيست. تفصيل ما بين ارضاى و ما بين انهار كبيره نمىدانم وجه تفصيل پيش من ظاهر نيست. مراجعه بفرماييد. نفى هم نمىكنيم. شايد كسى يك حرفى بگويد كه تمام نباشد. و الاّ حرف تمام اين جا تمام شد در ما نحن فيه. بعد ايشان يك مطلبى مىفرمايد كه مسأله، مسأله محلّ ابتلا عام است. و آن عبارت از اين است كه انسان در بعضى مدارسى وارد مىشود در بعضى جاها، در بعضى...داخل مىشود، مىخواهد آن جا آب است وضو بگيرد. نمىداند اين آب وقف شده است فقط به آن اشخاصى كه ساكن در اين مدرسه هستند يا وقف شده است به آن اشخاصى كه ساكن در اين مسافرخانه هستند يا اين آب وقف شده است به آن كسانى كه در اين مسجد نماز مىخوانند. يا اين كه نه وقف، وقف عامّه است. هر كسى حاجت داشته باشد به تخلّى، توالت، توالت عامّه است. هر كسى حاجت به وضو داشته باشد اين آب براى او وقف است كه انسان شك مىكند. چون كه شرط كرديم ماء وضو بايد مباح بشود. شرط مىكند كه آيا اين ماء وقف عام است يا وقف خاص. اين را در بحث تخلّى عنوان كرديم و گفتيم در جايى كه انسان شك كند وقف عام است يا خاص، اگر به طريق معتبرى احراز نكرد كه وقف عام است نمىتواند وضو بگيرد. نمىتواند آن آب را استعمال كند. چرا؟ چون كه اصل مقتضاى استسحاب اين است. يك وقتى اين آب وقف نشده بود براى عموم، الان هم احتمال مىدهم براى عموم وقف نشده است. استسحاب مىگويد لاتنقض اليقين بالشّك. مقتضاى اين استسحاب اين است كه تصرّف من جايز نيست. نگوييد اين استسحاب معارض است با استسحاب عدم وقف بر عنوان خاص يعنى ساكنين اين مدرسه. سابقاً گفتيم كه اين استسحاب جارى نيست. اگر مراد از اين استسحاب اين است كه ساكنين مدرسه نمىتوانند وضو بگيرند، يقينى است وضو گرفتن به آنها. چون كه اگر وقف عام باشد بر آنها جايز است، وقف خاص هم باشد بر آنها جايز است. اگر غرض اين است كه اصل اين است به خاص وقف نشده است، يعنى به عام وقف شده است اصل مثبت است. استسحاب عدم الضّدين و اثبات ضدّ آخر از اوضح اصل مثبت است. چون كه علم اجمالى داريم يكى از اينها شده است، يكى از وقفها شده است، نفى اخص كه وقف عام شده است مىشود اصل مثبت. اصل مثبت اعتبارى ندارد.
و امّا استسحاب عدم وقف على العام يك وقتى وقف على العموم نكرده بود. آن وقتى كه وقف مىكرد شيخنا استسحاب عدم معمولى آن وقتى كه وقف مىكرد آن جناب واقف نمىدانم وقف بر عموم كرد عنوان...كلّ من دخل،...كلّ من احتاج الى الوضو، به اين عنوان وقف كرد يا نكرد، استساب مىگويد لا تنقض اليقين بالشّك. شبهه هم موضوعى است. ديگر محل كلام نيست. سؤال؟ مىگويد اين مالى است ملك الغير يعنى ملك الغير موقوفٌ عليهم. ملك الغير و نمىدانم بر اين كه بر من تصرّف جايز است يا جايز نيست، سؤال؟ استسحاب كرديم. استسحاب اين
است كه گفتيم بر عموم تمليك نكرده است. وقف اگر تمليكى است، كه...تمليك كرده است اصل اين است كه به آن عامّى كه من هم يكى از افرادش هستم تمليك نكرده است. ملك من نيست. قبل الوقف هم ملك من نبود. الان هم ملك من نيست. وقف نكرده است. تمليك نكرده است. اگر وقف، وقف انتفاعى است كه گفتيم از اقسام وقف است كه ملتزم شديم در وقف... و اينها از اين قبيل است در وقف مدارس مالك در ملك خودش نگه داشته است. ولكن اذن در انتفاع مىدهد. وقف انتفاعى است. عين در ملك واقف مىماند. ولكن وقف مىكند به انتفاع كه انتفاع ببرد. خوب ملك، ملك واقف است. نمىدانم به من اذن در انتفاع داده است يا نه. استسحاب مىگويد نداده است. بدان جهت وقف، وقف تمليكى بشود يا وقف انتفاعى بشود، استسحاب مقتضى اين است كه تصرّف من جايز نيست. بدان جهت اگر وضو بگيرم با آن وضو نمىتوانم نماز بخوانم. سؤال؟ مسجد وقفش...است نه حوض در مسجد. حوض در مسجد مثل حوض در مدرسه است. فرق نمىكند وقفش. وقفش انتفاعى است. خود مسجد كه بنائى كه وقف مىشود مسجداً آن...است. بله آن صحيح است مطلب شما. على هذا الاساسى كه هست ايشان در ذيل يك كلامى مىفرمايد كه اين را هم بگوييم. مىگويد بله كسى كه مىخواهد در اين خانات و مدارس وضو بگيرند، ببيند بابا در باز است. همه مىآيند وضو مىگيرند، همه مىآيند توالت مىروند. كسى هم نه از طلبهها، نه از غير طلبهها، نه متولّى كه ايستاده است، هيچ چيزى نمىگويند. مىگويد اگر اين نحو بوده باشد كه اين در عبارت كثيرى از فقها است كه اگر اين جور سيره عملى بوده باشد يك شاخهاى از آن سيره است. اگر سيره عملى بوده باشد كه داخل و خارج مىشود من غير تعرّضٍ اين كاشف از اين است كه وقفش عام است. اين را اعتبار مىكنند كه اگر وقفش وقف خاص بود اقلّاً يك كسى يك چيزى مىگفت. اين همان اعتبار شهرت است كه ما مىگوييم. اگر اين شخص معروف يك عيبى داشت يك كسى مىگفت. بدان جهت در ما نحن فيه اگر اين طريق است منتهى اين را بايد شما اثبات بكنيد كه اين طريق را شارع اعتبار داده است. خوب طريق هست. شارع اعتبار داده است. خوب شارع كجا اعتبار داده است؟ آن سيره در انهار را برديم پيش زمان امام صادق سلام الله عليه. اين سيره را كدام زمان ببريم؟ و منهنا بعضىها اشكال كردهاند كه نمىشود به اين سيره اعتماد كرد. چون كه ظن است. علم اجمالى كه نيست. بله اگر انسان علم پيدا كند كه اين وقف عام است، يا اطمينان پيدا كند وقف عام است فهو. او طريق مىشود. اطمينان حجّت است. علم حجّت است. و امّا اطمينان علم نشد اين سيره، سيره انهار كبار نيست كه به زمان امام (ع) برديم. اين را ما احراز نداريم كه اين جور سيره، مىآيند بى مبالات و منهنا كتب صاحب هذه القبر رضوان الله عليه مرحوم بروجردى در اعتماد به اين سيره عمليه در اين جا اشكال است، اشكالش همين است. چون اين سيرهاى نيست كه به زمان ائمه برسد. مفيد اطمينان علم هم نيست. شايد بى مبالات. طلبهها هم آن قدر گفتند كه خسته شدند. ديدند هيچ كس ترتيب اثر نمىدهد. اين مجرّب است. نه اين كه حدساً مىگويد. اين مجرّب است كه مردم اعتنا نمىكنند. مىآيد مىگويد محصور است. كجا بروم؟ مىآيم اين جا. بدان جهت اينها هم بعد گفتند فايدهاش چيست. ما اين جا خودمان را خسته كنيم اينها كه گوش نمىدهند. و هكذا متولّى زور زن ندارد كه متولّى. يا متولّى هم متولّى دست دوم و سوم است. از خود وقف خبر ندارد. چيزى نمىگويد. و الحمد الله ربّ العالمين.
|