جلسه 628

* متن
*

بسم الله الرحمن الرحيم.
موضوع درس: خارج فقه بحث طهارت.
شماره نوار:628 آ
نام استاد: آيت الله تبريزى.
تاريخ:28/8/1370
توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم واحد صوت.
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
سيد يزدى قدس الله سره در عروه مى‏فرمايد اين كه گفتيم در وضو شرط است كه انسان بالمباشره وضو را بگيرد يعنى غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين را بكند، اين مختص به حال اختيار است و امّا در مواردى كه انسان عاجز است از مباشرت به غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين از اينها اگر عاجز بوده باشد كما اين كه اين معنا محقق مى‏شود در خارج در شخصى كه...اليدين است. دو تا دستهايش شلل دارد. نمى‏تواند مستقلاً بلند كند. حركت بدهد يا شخص مرضى دارد كه به واسطه مرض نمى‏تواند يدينش را حركت بدهد و بالمباشره غسل الوجه و اليدين بكند در اين صورت شخص موقع وضو گرفتنش غير متولّى بشود غسل وجه او را و يدين او را و استعانت بكند به او در مسح الرّأس و الرّجلين عيبى ندارد. اين جايز است. بلكه واجب مى‏شود تحصيلاً لطّهاره كه شرط است صلاة به او. بعد در عبارت بعض خصوصيات را ذكر مى‏فرمايد. مى‏فرمايد وقتى كه ديگرى صورت انسان را مى‏شورد يا يدينش را مى‏شورد و هو...وضو آن شخصى كه دستهايش شسته مى‏شود او نيت وضو را مى‏كند. و هو...الوضو اين شخصى كه عضوش شسته مى‏شود اين نيت وضو مى‏كند و او هم مى‏شورد. احتمال است در عبارتش و هو يعنى برگردد به آن كسى كه نايب است. احتمالش ضعيف است. و هو...الوضو اين جور ما فهميده‏ايم از عبارتش كه اين كسى كه وضويش را ديگرى مى‏گيرد يعنى ديگرى صورتش را مى‏شورد خودش بايد قصد كند وضو را.
بعد يك خصوصيت ديگرى هم مى‏فرمايد. مى‏فرمايد آن ديگرى كه صورت انسان يا يدينش را مى‏شورد، اين دو تا فرض دارد. يك وقت اين است كه آن ديگرى مى‏تواند دست اين كسى كه مريض است يا مشلول است، دستش را بردارد و پر از آب كند دست خود اين را. با دست خود اين آب را اجرا كند بر صورتش يا اين ممكن نيست آب را كه به صورتش مى‏ريزد، با دست خود اين شخص مشلول اليدين يا مريض آن با يدين اين اجرا كند آب را يعنى برساند به تمام عضو المسح يا عضو اليدين. به تمامش برساند. و ممكن است كه نه در ما نحن فيه كه هست آب را كه صب مى‏كند با دست خودش آب را به تمام صورت مى‏رساند. در اين صورت مى‏گويد وقتى كه دو صورت ممكن شد و مى‏شود آب را به تمام عضو رساند به يد اين شخص مريض يا مشلول يا به يد خود نائب آيا متعيّن است بر اين كه با يد اين شخص مريض و مشلول اين آب را به تمام وجه يا يدين برساند؟ ابتداعاً مى‏فرمايد بر اين كه احوط همين است ولكن فتوا مى‏دهد كه لزومى ندارد. اقوا اين است كه با دست خودش هم مى‏تواند آن شخص نائب آب را به تمام صورت اين برساند. علّتش هم از مواردى است كه دليلش را هم در مقام ذكر مى‏كند. مى‏گويد لانّ اليد آلتٌ. يد آلت است. مراد ايشان اين است در وضو غسل باليد مأخوذ نيست كما ذكرنا سابقاً. آنى كه جزء و معتبر در وضو است غسل الوجه است. آب را رساندن است به تمام العضو. با دست برساند يا زير شير بگيرد. يا نحو ديگرى بوده باشد. دست خودش را به صورتش بمالد اين شرطيّتى ندارد و در وضوئات بيانيه آب را به آن صورت به پيشانى مبارك ريخت. فافضلها على وجه با يدش آورد پايين، او به جهت اين است كه آب را به تمام اعضا برسد. و الاّ خودش فرموده است كه الوضو ان تغسل وجهك و يديك. آن داخل در وضو نيست. بدان جهت فرقى نمى‏كند. دست اين شخص مريض هم آلت است‏
بر رساندن آب، دست خودش هم آلت است. بالاخره آن كسى كه آب را مى‏رساند به تمام العضو آن نايب است. آن كسى كه متوّلى است. او مى‏رساند. او دست اين را مى‏گيرد. آلت است. فرض كنيد مثل تخته. تخته گرفتن اين دست همين جور است نسبت به غسل وجه و اليدين. آلت است. انسان با تخته‏اى يا با پارچه‏اى آب را به تمام صورتش مى‏رساند. عيبى ندارد. آنها آلت است. پس جايى كه انسان بخواهد صورتش را بشورد به واسطه تولّى غير، مى‏فرمايد با يدش عيبى ندارد. با يد خودش بشورد.
و امّا خصوصيت ديگر اين است كه مى‏فرمايد و امّا فى المسح و امّا در مسحى كه هست، در مسح بايد به يد اين شخصى باشد كه او را وضو مى‏دهد كه مشلول اليدين است يا مريض است. اين هم لماذكرنا كه در مسح آن مسح باليد ماسحه يد شخص بوده باشد معتبر است. چون كه يد شخص يد ماسحه يد خود شخص بشود آن كسى كه وضو مى‏گيرد ولو بالمباشره نباشد، بالاستنابه باشد وضو مى‏گيرد به يد او بايد مسح بشود. بدان جهت يد اين شخص را مى‏گيرد و مى‏برد بالاى سرش و مقدارى از سر را مسح مى‏كند. ولو...اين شخص را آن شخص مى‏كند. اين قادر به تحريك يد نيست. ولكن به يد اين مسح مى‏كند و هكذا به رجلينش. ايشان مى‏فرمايد كه اگر فرض كرديم صورتى را كه در مسح با جرّ يد اين شخص اين هم ممكن نيست. دستش را نمى‏تواند بگيرد تكان بدهد. ممكن نيست. ربّما اتّفاق مى‏افتد فرض كنيد دست جورى است كه خشك شده است. نمى‏شود اين را بلند كرد. در اين صورت مى‏فرمايد يأخذ بلّه را از يد اين شخص و به بلّه يد اين شخص مسح مى‏كند آن نايب سرش را و رجلينش را. بلّه را از دست اين شخص مريض اخذ مى‏كند و آن وقت مسح مى‏كند سرش را و رجلينش را. ديگر نفرموده است مثل اين كه بعضى‏ها فرموده‏اند در تعليقه و الاحوط ضمّ التّيمم در آن صورتى كه مسح با يد نايب شد نه با يد اين شخص احوط...تيمم است. اين حاشيه جا ندارد. وقتى كه فرض كرديم اين شخص دستش قابل تكان دادن نيست، آن وقت در مسح هم همين جور است. چون كه در مسح بايد با يدش جبر را مسح كند. آن ممكن نمى‏شود. بدان جهت اين جا متعرّض اين مطلب نمى‏شود. خوب در ما نحن فيه ما در دو مقام بايد بحث بكنيم.
يكى اين است كه با وجود اين كه شرفنا در باب وضو بايد وضو صلاتى چون كه عبادت است و امر شده است به آن شخصى كه مصلّى اين وضو را بگيرد، اين امر متعلّقش وضو مباشرى است. بعد از فراغ از اين امر بحث مى‏كنيم در حال اضطرار و در حال ضرورت اين شخص از شرطيّت ساقط مى‏شود. انسان مى‏تواند وضو بگيرد بالاستنابه دليلش چيست. اين مقام اول اين است.
و مقام ثانى اين است على فرض كه تمام شد دليل بايد اين شخص وضو بگيرد بالاستنابه اين خصوصياتى كه در عروه فرموده است، آيا اين خصوصيات به چه اعتبار بوده باشد و خصوصيات ديگرى هم در مقام هست يا خصوصيات ديگرى در مقام نيست.
امّا الكلام فى المقام الاول. معروف ما بين اصحابنا بلكه خلافى نقل نشده است علاّمه در منتهى، محقق در معتبر، حكايت اجماع كرده‏اند و حكايت اتّفاق الفقها علاّمه اجماع العلما محقق در معتبر اتّفاق الفقها است در اين كه شخص اگر نتواند بالمباشره وضو بگيرد، مى‏تواند بالاستنابه وضو بگيرد. كه وضو تسبيبى مى‏شود. اين اجماع در ما نحن فيه بما اين كه معلوم خواهد شد كه اجماع مدركى است و اجماع، اجماع تعبّدى نيست، عمده تكلّم در آن مدرك‏ها است كه آيا اين مدرك‏ها تمام است يا تمام نيست. يكى از اين مدرك‏ها روايات خاصّه است. البتّه روايات خاصّه در خصوص وضو وارد نشده است كه اگر انسان قادر نيست وضو را بالمباشره اتيان كند، بالاستنابه اتيان مى‏كند. در وضو وارد نيست. بلكه اين روايات خاصّه در غسل الجنابه و در تيمم وارد شده است. تيممى كه بدل از غسل است. در آنها وارد شده است. در روايات اينها وارد شده است. كه انسان مى‏تواند غسل را بالاستنابه موجود كند در حالى كه خودش نمى‏تواند مباشرت كند. و مى‏تواند تيمم را بالتّسبيب موجود كند بالاستنابه. آن شخص نايب به انسان تيمم بدهد. آن وقتى كه خود انسان نمى‏تواند حركت بكند. خودش قادر نيست كه فعل را مباشرت كند. اين روايات وارد شده است. امّا رواياتى كه در غسل است، يك روايتى در غسل الجنابه‏اى كه هست وارد شده است يعنى آنى كه من حيث السّند تمام است آنى كه سندش ضعيف است روايت ديگر هم دارد. ولكن آنى كه من حيث السّند تمام است و من حيث الدّلاله هم تمام است، اين صحيحه سليمان ابن خالد است در باب 48 از ابواب الوضو، باب جواز...الغير الطّهارت مع الارض. محمد ابن الحسن عن المفيد شيخ در بعضى موارد تمام سند را نقل كرده است در جلد اول تهذيب. جلد اول فعلى. طبع فعلى كه فعلاً در يد است طبع جديد تمام سند را نقل مى‏كند. اين هم از آن موارد است. محمد ابن الحسن از استادش مفيد، مفيد هم از استادش صدوق عليه الرّحمه. صدوق از مشايخ مفيد بود. صدوق هم نقل مى‏كند از استاد خودش محمد ابن حسن وليد است. آن هم نقل مى‏كند از سعد ابن عبد الله كه محمد ابن حسن ابن وليد از اصحاب سعد ابن عبد الله بود. سعد ابن عبد الله يك...داشت كه استاد آنها بود يكى از آنها محمد ابن حسن وليد بود كه استاد صدوق است. آن سعد ابن عبد الله معاصر بود با كلينى قدس الله سره الشّريف. ولو يك خورده مقدّم بود بر كلينى. ولى نادر است كه كلينى در كافى روايتى را از سعد ابن عبد الله نقل كند. معاصر بودند. از مشايخ كلينى كه هست سعد ابن عبد الله معاصر با آنها هم بود. بدان جهت دارد عن سعد ابن عبد الله و احمد ابن ادريس. احمد ابن ادريس ابو على الاشعرى است كه استاد كلينى است. عن احمد ابن محمد سعد ابن عبد الله و احمد ابن ادريس نقل مى‏كنند عن احمد ابن محمد. احمد ابن محمد ابن عيسى است. آن هم نقل مى‏كند عن الحسين ابن سعيد. حسين ابن سعيد هم نقل مى‏كند عن نذر ابن سويد عن حشام ابن سالم اجلاّ جليلٌ عن جليل عن سليمان ابن خالد. اين يك سند صحيح است. اين حسين ابن سعيد و عن حمّاد ابن عيسى يعنى حسين ابن سعيد عن حمّاد ابن عيسى اين حسين ابن سعيد از مشايخش حمّاد ابن عيسى است. اين حمّاد ابن عيسى نقل مى‏كند از شعيب. اين شعيب...است. خواهر زاده اين ابى بصير است...از ابى بصير نقل مى‏كند شعيب ابن...عن شعيب عن ابى بصير يعنى...است. ابن اخت ابى بصير است. ابى بصير هم يحيى ابن القاسم الاسدى است. اين سند هم صحيح است. اين هم اشكالى ندارد. يك سند ديگر دارد و عن فضاله يعنى باز حسين ابن سعيد از مشايخش فضالة ابن ايّوب است. يعنى حسين ابن سعيد عن فضاله عن حسين ابن عثمان...كه از اجلاّ هست. فضاله هم كه جلالتش معلوم است. عن ابن مسكان عن عبد الله ابن سليمان. اين عبد الله ابن سليمان توثيق خاص ندارد. جميعاً عن ابى عبد الله (ع) فى حديثٍ انّه كان وجعاً شهيد الوجع. امام صادق سلام الله عليه وجعى داشت...الوجع. اصابت...جنابتٌ. در جايى جنابتى به او اصابت كرده بود. فهو فى مكانٍ باردٍ قال...غلام‏ها را خواستم و قلت لهم احملونى مرا حمل بكنيد فاغسلونى...و وضعونى على خشباتٍ ثمّ صبّوا علىّ المال و غسّلونى مرا غسل دادند. اين مى‏بينيد بر اين كه خوب جنابت است ديگر...و هو فى مكانٍ بارد...و قلت لهم احملونى. اين روايتى كه هست اين روايت مباركه دلالت مى‏كند اين احملونى معلوم است كه امام (ع) اين جور بود كه وجعى داشت كه نمى‏توانست حركت بكند. حمل كردند و اين فعل را موجود كردند. خوب اين در...غسل.
و يك رواياتى هست در آن شخصى كه محروق است. بدنش سوخته شده است، يا مجرور است و امثال ذالك. در آن جا دارد بر اين كه غسل ندهند كه جنب هست. غسل ندهند، تيمم بدهند به او. در بعضى روايات هم يكى را غسل دادند. امام مى‏فرمايد كشتند اين را. چرا تيمم ندادند به اين. و كذّب...روايات متعدده‏اى است كه انشاء الله در بحث تيمم عنوان خواهد شد. خوب آن تيمم بالمباشره اگر ممكن نشد بالتّسبيب. غسل ممكن نشد بالمباشره بالتّسبيب. ديگر احتمال فرق نيست. خصوصاً در آن روايات تيمم. چون كه در غسل مسح معتبر نيست. محتمل است چون كه غسل معتبر نيست مى‏شود كسى ديگر بشورد. و امّا در تيمم مسح هست همه‏اش. مسح را ديگرى موجود مى‏كند. بعد از اين كه روايات وارد شد كه...در صورت... در باب تيمم و در باب غسل مشروع است ديگر انسان اگر جزم و يقين قسم حضرت عبّاسى نتواند بخورد اطمينان بر اين است كه اين وضو فرقى با آنها ندارد. و منهنا صاحب وسائل قدس الله سرّه اين روايت را در باب وضو نقل كرده است. اگر احتمال اين معنا بود كه اين حكم مختص به غسل و تيمم بوده باشد، در ما نحن فيه هم اگر ذكر مى‏كرد در باب غسل جنابه ذكر مى‏كرد. در ما نحن فيه هم ذكر مى‏كرد مى‏گفت حكم ما آن وقتى كه وضو متعزّر بشود. جواز...فتوا هم مى‏دهد. اين معلوم مى‏شود دلالت واضح است. بدان جهت در ما نحن فيه ولو مقتضاى قاعده اوليه اين بود كه اين شخص متمكّن بر وضو نيست و تكليف وضويى ساقط است اگر مى‏تواند بر اين كه طهارت ديگر را كه عند عدم التّمكن...مى‏تواند بكند تيمم او را هم مى‏تواند خوب تيمم بكند. مقتضاى قاعده اين بود. او را هم نمى‏تواند تكليف صلاتى ساقط است. فاقد الطّهورين است. الاّ انّه به واسطه اين رواياتى كه هست اين روايات رفعيّت كرديم. گفتيم در صورتى كه انسان تمكّن به وضو...نبوده باشد تمكّن از وضو به استنابه‏اى بوده باشد اين واجد الماء فرض شده است در اين روايات در كلام ائمه (ع) نوبت به تيمم نمى‏رسد. تيمم بكند و نمازش را بخواند نماز باطل است. چون كه واجد الماء است. اين توسعه در وجدان الماء است. بدان جهت اين شخص اگر اين كار را نكند و تيمم بكند مقتضايش اين است كه اين باطل است عملش، صلاتش باطل است. اين واجد الماء است. اين يك دليل. به نظر ما اين دليل اول تمام است. قصورى ندارد و فطورى ندارد. ولو اين روايات خلاف قاعده است. قاعده اولى عبارت از اين است كه اين شخص متمكّن از وضو نيست. تيمم هم متمكّن نيست صلاة ساقط است. چون كه نمى‏تواند شرط صلاة را اتيان بكند و طهارت هم شرطيتش شرطيت مطلقه است. در حال اختيار و در حال اضطرار.
سؤال؟ در اين صورت طهارت شرطيت مطلقه دارد طهارت از حدث اگر وضو ممكن نشد تيمم هم ممكن نشد، شرط صلاة كه لا صلاة الاّ بطهورٍ شرطش موجود نيست، شرط ركنى است و تكليف ساقط است. در آن ساير موارد كه گفتيم ناظر به بدل مى‏شود مثل اين كه،
سؤال؟ جوابش اين است كه آن روايت در مستحاضه است. در زن مستحاضه است. در زن مستحاضه اين است كه در زن مستحاضه در آن وارد است روايت كه انّها لا تسقط عنه الصّلاة بحالٍ. يعنى مستحاضه قليله بشود، كثيره بشود، متوسطه بشود،
سؤال؟ عرض مى‏كنم بر اين كه و امّا در ساير موارد، سؤال؟ و امّا در ساير مواردى كه هست در ساير موارد روايت خاصّه است. در بعضى‏ها آيه مباركه خودش دلالت مى‏كند على...آن كسى كه نمى‏تواند ايستاده بخواند. نشسته است...همين جور روايات هست. آن كسى كه قادر نيست و قرائت حمد و سوره را بلد نيست و وقت متمكّن نيست يصلّى و يقرأ بما يحسن. رواياتى دارد. روى آن روايات است كه صلاة مراتبى دارد. اين روايت هم مرتبه‏اى براى طهارت است كه اگر اين روايت نبود ما دليلى نداشتيم كه مكلّف است به صلاة. در صورتى كه متمكّن به تيمم هم نبوده باشد. بدان جهت اين روايت توسعه در وجدان الماء است. وقتى كه توسعه در وجدان الماء شد شخص واجد الماء مى‏شود و اگر در اينها تيمم بكند صلاتش را بخواند...صلاتش محكوم به بطلان مى‏شود. چون كه متمكن بود به وضو و طهارت مائيه و واجد الماء بود. چون كه شرط مباشرت افتاد. فاقد الماء نيست كه تيمم بكند. اين حرف دليل اول ما بود. بعضى‏ها در ما نحن فيه تمسّك كرده‏اند به قاعده ميسور كه الميسور لا تثبت...ما لا يدرك كلّه لا يدرك كلّه كه همان دو تا روايت علوى است. كه قد ذكرنا فى مباحث الاصوليه طبعاً لغيرنا جماعت كثيره‏اى گفته‏اند اين روايات قابل اعتماد نيست. من حيث السّند ضعيف هستند و با آنها نمى‏شود قاعده در فقه تأسيس كرد. خصوصاً اين ما لا يدرك كلّه جارى است در عبادات و غير العبادات. در معاملات. كسى در معاملات ملتزم نشده است كه خوب نمى‏توانى دو شاهد بياورى و زنت را طلاق بدهى عادل نمى‏خواهد. همين جور طلاق بده. اينها را كسى ملتزم نشده است. حتّى در غير الصّلاة هم صوم نمى‏توانى روزه بگيرى تا غروب شمس و نصف روز را مى‏توانى واجب است نصف روز را روزه بگيرى. اينها را كسى ملتزم نشده است. بدان جهت در ما نحن فيه آن قاعده تمام نيست. كبرى تمام نيست. تا منطبق بكند كسى به ما نحن فيه و بگويد وضو...ميسور وضو است عرفاً. آن كسى كه نمى‏تواند خودش مباشرت كند احملونى فغسلّونى نظرم اين است كه متوجّه باشيد. عرفاً ميسور صدق مى‏كند. آن جايى كه مسح به يدين اين مريض است در باب وضو، فقط غسلش به يد شخص آخر است در آن صورت انسان بخواهد اين نحو وضو بگيرد ميسور صدق مى‏كند. صغرى اشكال ندارد. اشكال در كبرى است كه قاعده ميسور كبرويتش تمام نيست. و اين موارد خاصّه است در عدم تمكّن من الرّكوع و السّجود الاختياريه قيام و غير ذالك و اين روايات خاصّه كه بود و احمّلونى تغسّلونى اينها است كه ما به اينها ملتزم شده‏ايم. والاّ آن قاعده تمام نيست. بعضى‏ها كه مرحوم محقق همدانى از آنها است، ملتزم شده‏اند.
اين جور فرموده‏اند در ما نحن فيه التزام بر اين كه در عاجز لازم است بر اين كه در وضو نايب بگيرد اين على القاعده است. خلاف قاعده نيست. ما مى‏گفتيم خلاف قاعده است آخر. قاعده اوليه اين بود كه بايد تيمم بكند. تيمم هم نمى‏تواند تكليف صلاتى ساقط است. اين بود مى‏گفتيم. ولكن ايشان محقق همدانى قدس الله سرّه اين جور فرموده است كه اگر اين روايات نبود، و اين روايت تغسيل...نبود كه من حيث السند و دلالت ذكرنا تمام هستند باز همين را ما ملتزم مى‏شديم كه بايد وضو نيابتى گرفت. ايشان اين را ادّعا فرموده است. فرموده‏اند ما كه گفتيم در وضو مباشرت شرط است، روايتى خطابى نداشتيم كه لا وضو الاّ بالمباشره. مثل لا صلاة الاّ بطهورٍ يك روايتى باشد، خطابى باشد كه لا وضو الاّ به مباشره. اين جور نبود. دليل بر اين كه ما گفتيم وضو در آن مباشرت معتبر است، چون كه ظاهر امر به وضو استناد است. وضو امر به شخص را شارع مى‏خواهد. وضويى كه مستند به شخص است چه جورى كه انسان روزه بگيرد مى‏شود صائم بالمباشره، اين جا هم چون كه شارع مى‏گويد اذا قمت من الصّلاة فاغسلوا وجوهكم يعنى غسل خود انسان را مى‏خواهد خداوند. فاغسلوا وجوهكم غسل خودتان را مى‏خواهيم. ظهور اين بود. بما انّه اين ظهور داشت كه امر مى‏شود به فعل كه آن فعل مباشرى است خوب اين را اين جور بيان مى‏كنيم و مى‏گوييم اين ظهور نسبت به آن اشخاصى است كه متمكّن به مباشرت هستند. ظهور در حكم آنها است.
و امّا كسى كه متمكّن به مباشرت فعل نيست ولكن بالاستنابه متمكّن به او است، به او اگر امر بكنى آن فعل را بياور، ظهور در مباشرت ندارد. نسبت به او بلكه ظهور در تسبيب دارد. مثلاً فرض كنيد ما سابقاً بنا را مثال مى‏زديم كه بنا فلانٌ مسجداً. اين بما انّه آن فلانٌ شخص تاجر است. ديوار و سقف گذاشتن را بلد نيست، ستون گذاشتن را بلد نيست. پول را بلد است كه اين ور و آن ور كند. چك را بنويسد. چون كه او عاجز است، آن جا هم كه مى‏گويند بنا فلانٌ مسجداً ظهور دارد در تصديق. و امّا اگر شخص بنّايى بشود كه خودش كارش بنا بالمباشرت است او بگويد بر اين كه...آن معنايش اين نيست كه كسى ديگر بنّايى كرده است. آن ظهورش اين است كه يعنى به دست خودم ساختم...معنايش همين است. ايشان مى‏فرمايد افعال نسبت به اشخاص ظهورش مختلف مى‏شود. اگر فرض كنيد كسى پيش شما آمد و شما در آن اتاقتان يك تشكى انداخته بوديد...پا شديد تا در اتاق رفتيد و او را تشييع كرديد اين احترام است فرموده است. ولكن آن كسى كه پيرمرد است از جايش نمى‏تواند تكان بخورد. از زير بغلش ربّما كسى مى‏گيرد بلندش مى‏كند، احترام اين، اين است كه آن كسى كه از آن جا وارد شد يا الله يك ورش را يك تكانى بدهد اين مى‏شود احترام. و حال اين كه امر بر اين كه تعظيم كنيد...يا عالم را همه‏اش يك امر است. نسبت به اشخاص مختلف مى‏شوند. نسبت به آن شخصى كه قادر است بر اين كه فعل را اتيان بكند...تعظيم او مى‏شود. ولكن آن كسى كه عاجز است آن نحو مى‏شود. اين جا هم خداوند متّعال كه مى‏فرمايد اذا قمت من الصّلاة فاغسلوا وجوهكم خطاب به عامّه است. به جميع مكلّفين است كه تمام شرايط ديگر را دارد غير از اين وضو و تيمم. به آنها مى‏گويد كه وقتى كه پا شديد صورتتان را بشوريد. خوب مى‏فهمد آن كسانى كه مى‏تواند صورتش را بشورد مثل آن بنّا است كه..خودت بشور. و آن كسى هم كه نمى‏تواند فان كنتم جنباً فاطّهروا مى‏فرمايد فحمّلونى يا...تغسّلونى. آن هم همين جور مى‏شود. چون كه متفاهم عرفى اين است خطاب نسبت به آن شخص عاجز، ظهورش ظهور تسبيبى است. پس بدان جهت اگر نبود الاّ آيه مباركه كافى در مقام بود. روايات نبود خود آيه مباركه بنفسها كافى بود كه آنهايى كه نمى‏توانند وضو را بالمباشره اسناد بكنند، آنها بالتّسبيب موجود بكنند. بدان جهت كسى كه بنّا است بگويد...يعنى بالتّسبيب. يك كلام، كلام واحد است. ولكن حال شخص ظهور را عوض مى‏كند و اين جور فرموده‏اند كه يكى اسناد مجازى مى‏شود آن جايى كه بنّا خودش بنا نكرده باشد. خودش كارش بنّايى است. او به كسى ديگر داشته باشد بگويد...مجاز مى‏شود. اينها را مى‏گويم كه يواش يواش خرابى مطلب معلوم بشود. و امّا كسى كه خودش بنّا نيست بگويد...دارى نه اسنادش حقيقى مى‏شود ولو بالتّسبيب شده است. اين فرمايشى است كه فرموده‏اند. خوب عرض مى‏كنيم در ما نحن فيه دو قسم از افعال هستند.
يك افعالى هستند كه عرفاً لا يستند الاّ الى الفاعل مثل اكل. معنا ندارد كه شما بخوريد به من بگويند اكل. اكل خارجى نه اكل مال. در اكل مال اعتبارى است. اكل خارجى كه...طعام است كسى بخورد به آن ديگرى بگويند اكل. اين معنا ندارد. يكى بخورد آن ديگرى بگويند شرب. اين نمى‏شود. يكى روزه بگيرد به اين شخص بگويند صام. اين نمى‏شود. عرض مى‏كنم بر اين كه صائم بر آن كسى مى‏گويند كه صائم و صلّى بالمباشره فعل را موجود بكند. در اين جور موارد يادتان بوده باشد در اين جور موارد اگر فقيه در يك موردى ملتزم به جواز التّسبيب شد كه لازم نيست خودش اتيان بكند اين بايد تعبّد بشود. دليل خاص داشته باشد. مثل در باب صلاة كه مى‏گوييم كه انسان مى‏تواند براى شخصى كه نماز از او فوت شده است نايب بگيرد بعد از مردنش. يا در باب حج مى‏گوييم شخصى پير شد ديگر خودش نمى‏تواند. تأخير انداخت. الان پيرو عاجز شده است. نمى‏تواند، نايب بگيرد. حج را...موجود كند. يا فرض كنيد كسى روزه قضا بر گردنش هست، ديگرى بعد از او قضا مى‏كند. مثلاً اين موارد نيابت است...يا ميّت. اينها به دليل خاص است. و الاّ على القاعده اينها هيچ كدام درست نبود. چرا؟ چون كه او نماز بخواند به ميّت نماز حساب بشود يا او روزه بگيرد به آن شخص روزه حساب بشود، او حج كند به آن يكى حج حساب بشود...آن كسى كه حج اتيان كرده است. مثل صائم است. صائم آن كسى است كه خودش روزه گرفته است. يك نيابت در اين افعال است كه لا يستند الاّ الى المباشر. يك افعالى هست كه آنها عرفاً به مباشر و به مسبب نسبت داده مى‏شود. گفتيم كسى بگويد بر اين كه فلانٌ بنا دارند يا در آن حديث مبارك هست...له فى الجنّه اين را بگويد كسى فرض بفرماييد، فرض كنيد دو نفر بناى مسجد كرده‏اند. يكى بنّا بود. يكى تاجر بود. هر دو هم پول دادند. خودشان كار نكردند. من بنا هر دو تا را مى‏گيرد. اين افعال اين جور نيست كه فرق ما بين عاجز و قادر داشته باشد. در اين افعال فرقى نيست. بدان جهت اگر بگويد من بنا مسجداً بنا الله له...فى الجنّه هر دو تا را مى‏گيرد. ولو يكى بنّا است، يكى تاجر، ولكن هر دو پول داده‏اند و اجير گرفته‏اند كار كرده است. هر دو تا را مى‏گيرد و منهنا اين حضرات در باب حج نمى‏گويند در افعال منا هر كسى كه در منا در يوم العيد مى‏تواند سرش را خودش بتراشد، بتراشد. آن جا هم چون كه مى‏تواند چون كه...از افعال مثل بنا است...دار است كما بيّنا. كسى گفته است كه هر كسى كه در منا بتواند سر خودش را بتراشد بايد خودش بتراشد.
سؤال؟ ظهور ادعا مى‏شود. آن هم همين جور است...مگر كسى تا حال گفته است كه كسى كه در منا مى‏تواند خودش بالمباشره ذبح كند خودش قصّاب است يا...كذا است، او بايد خودش ذبح كند. رفيق مؤمن كه او هم خودش شيعه است و تمام شرايط موجود است او را نمى‏تواند بالاستنابه ذبح كند...اين سرّ اين است كه اين افعال در ذاتشان جورى است كه اسناد داده مى‏شود هم به آن كسى كه فاعل است و هم به آن كسى كه بالتّسبيب او را موجود كرده است. اين كه بنّا بگويد...دارى يا حاجى بگويد...دارى سرّش اين است. حاجى بگويد كه تاجر است...دارى او قرينه دارد كه خودش بالمباشره بنا نكرده است. و امّا اگر بنّا بگويد بنيت دارى چون كه بنا دو جور مستند مى‏شود. هيچ كدام ظهور نمى‏شود. مگر از خارج معلوم بشود كه اين بنّاى...اين خودش كار كرده است شبها...والاّ اگر بنّايى است كه...پول خرج مى‏كند و اينها خودش هم بنّايى مى‏كند و مى‏گويد...دارى اين ظهور ندارد كه خودم بالمباشره. اين شما و اين هم اهل عرف.
بدان جهت در ما نحن فيه وقتى كه اين جور شد اگر ظهور آن كسى كه خطاب به او يا اذا قمت من الصّلاة فاغسلوا وجوهكم وقتى كه به نماز پا شديد و غسل وجه را بكنيد، اين خطاب به قادرين است.