فهرست فصل سوم

آداب اجتماعی

1) آداب و اهمیت سلام و تحیت

1. مقدمه آداب سلام و تحیت

2.  اهمیت سلام کردن 

3.  آداب سلام کردن 

4.  سلام های ممنوع

5.  جواب سلام اَحسن

2) آداب برخوردها

1. آداب و اهمیت سلام و تحیت از آیات (259) و روایات (260) برمى آید که((سلام))تحیت مخصوص و شعار شریعت اسلامى است . خداوند متعال ، پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) را به این سنت پسندیده موظف کرده و فرموده است : و اذا جاءک الذین یومنون بایاتنا فقل سلام علیکم …(261) پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) در سیره عملى خود، مروج این سنت پسندیده و انسانى بود و در سلام بر مسلمانان پیش دستى مى کرد، تا آنجا که از سلام کردن به کودکان نیز خوددارى نمى ورزید و مى فرمود:((پنج چیز است که آنها را انجام مى دهم تا پس از من در میان امتم سنت شود: یکى از آنها سلام به کودکان است .))(262) شایسته است مسلمانان نیز به این شعار اسلامى عمل کنند و هنگام دیدار برادر دینى ، با سلامى آرام بخش ، آنان را مسرور و روابط اجتماعى خود را محکم کنند، چنانکه رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) سفارش ‍ مى کند:اذا تلاقیتم فتلاقوا بالتسلیم …(263) ((تحیت))از ماده حیات و در حقیقت نوعى دعا و درخواست ادامه زندگى براى مخاطب است . گویا در اصل ، رسم بر این بوده که در برخوردها و ملاقاتها براى اداى احترام به یکدیگر مى گفتند:((حیّاک الله))و به تعبیر فارسى((زنده باشى))چنانکه در شعارها هم((زنده باد))مى گویند. کلمه تحیت در اصل ، به معناى گفتن همین جمله حیاک الله یا زنده باد است ؛ اما بعدها توسعه داده شده و اصطلاحا به هر سخنى که در برخوردها براى اداى احترام گفته مى شود بلکه به هر عملى که به منظور اداى احترام انجام شود، کلمه تحیت اطلاق شده است . در فرهنگ و آداب اسلامى تحیت در ملاقاتها چیزى جز سلام نیست . از این رو، در آیات متعدد قرآن کریم کلمه تحیت همراه با کلمه سلام آمده است .(264) اهمیت سلام : سلام کردن در فرهنگ اسلامى از نشانه هاى تواضع شمرده شده است . سلام دهنده خود را در سطح همکیشان خود مى بیند، براى خویش ، شخصیت کاذب و دروغین نمى سازد و خود را یک سر و گردن بالاتر از دیگران نمى بیند، به آسانى با آنان انس مى گیرد، با صفا و صمیمیت با آنها دیدار مى کند و بدین وسیله به تکبر و خودبزرگ بینى دچار نمى شود. امام صادق (علیه السلام ) مى فرماید:من التواضع ان تسلم على من لقیت (265 ) سلام ، روح اخوت و برادرى را در جامعه اسلامى حکم فرما مى کند، از این رو، بیشترین پاداش ، از آن کسى است که ابتدا به دیگرى سلام کند، امیرالمؤ منین علیه افضل صلوات المصلین مى فرماید:للسلام سبعون حسنه تسع و ستون للمبتدى و واحده للراد(266)پس سلام کننده به رحمت الهى نزدیکتر و از عنایت بیشترى برخوردار است . رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید:ان من موجبات المغفره بذل السلام و حسن الکلام (267)و نیزان اولى الناس بالله و برسوله من بدا بالسلام (268) مسلمانان بر اساس تعالیم اسلامى ، موظفند در دیدار با برادران دینى ، قبل از شروع به سخن ، به آنان سلام کنند. بر این اساس ، کسى که قبل از سلام ، شروع به سخن کند، شایسته پاسخ نیست . رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید:من بداء بالکلام قبل السلام فلا تجیبوه (269) به طور کلى ، سلام کردن ، کمترین ابراز احترام و محبت هر مسلمان ، به دیگران است و کارى بى دردسرتر و بى زحمت تر از آن نیست . حال اگر کسى آن قدر به برادر دینى خود بى اعتنا و بى توجه باشد که حتى از سلام کردن هم دریغ ورزد، آیا مى توان براى این حالت او نامى جز بخل گذاشت ؟ رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید:ان ابخل الناس من بخل بالسلام (270) آداب سلام : سلام کردن مانند هر سنت اسلامى ، داراى آدابى است که رعایت آنها، تاثیر آن را بیشتر مى کند. برخى از آنها عبارتند از: الف ) چه کسى سلام کند؟ پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: کوچک به بزرگ ، یک نفر به دو نفر، گروه اندک به گروه بسیار، سواره به پیاده ، عابر به ایستاده و ایستاده به نشسته سلام کند. ب ) افشاى سلام : از آنجا که سلام از شعارهاى اسلامى است و مسلمانان بدان شناخته مى شوند، افشاى سلام اهمیت خاصى پیدا مى کند. پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید:الا اخبرکم بخیر اخلاق اهل الدنیا والاخره ؟ قالوا: بلى یا رسول الله ، فقال : افشاء السلام فى العالم .(271) ج ) پاسخ شایسته : هر چند سلام کننده با آغاز به سلام ، بیشترین ثواب را به خود اختصاص مى دهد، لیکن طرف مقابل نیز باید پاسخ شایسته بدهد. قرآن کریم مى فرماید:و اذا حُیِّیتم بتحیه فحیوا باحسن منها اءو ردوها.(272) د) تساوى در سلام : مسلمان نباید در سلام ، تفاوتى میان افراد از جهت دارایى و فقر قائل شود. امام رضا (علیه السلام ) مى فرماید:من لقى فقیرا مسلما فسلم علیه خلاف سلامه على الغنى ، لقى الله عزوجل یوم القیامه و هو علیه غضبان (273) ه ) پرهیز از افراط و تفریط: نکته دیگر میانه روى در اسلام است . گاهى سلام به قدرى همراه با احترام است که بیشتر به تظاهر و ریا و چاپلوسى مى ماند و گاهى نیز به تناسب موقعیت معنوى افراد، سلام مناسبى به آنها داده نمى شود که هر دو نارواست ، باید به تناسب موقعیت معنوى ، هر کس به او سلام کرد. اگر سلام فقط احترام ظاهرى باشد و در دل ، به مومنان ارادت نداشته باشیم ، این نفاق و دورویى است . نیز اگر به آنها بى اعتنایى کنیم و در حد ارادت قلبى ، به شایستگى سلام ندهیم ، کوتاهى کرده ایم . پس شایسته است که حد هر کسى مراعات ، و از افراط و تفریط در سلام پرهیز شود. امیرالمؤ منین على (علیه السلام ) مى فرماید:لا تبلغ فى سلامک على الاخوان حد النفاق ، و لا تقصرهم عن درجه الاستحقاق (274) سلام ممنوع : در فرهنگ اسلامى سلام کردن به چند گروه مکروه است : 1- سلام کردن به کسانى که از جرگه دین و ملت و مسلمانان ، خارجند؛ زیرا سلام به آنها ممکن است به معناى تایید دین و آیین نادرست آنها باشد، البته اگر انسان بتواند با سلام کردن و ابراز محبت ، آنها را به راه راست هدایت کند، چنانکه در سیره اولیاى دین ، چنین مواردى دیده مى شود، شایسته است در هدایت آنها کوتاهى نکند. در حالت عادى ، نباید به غیر مسلمانان سلام ، و با آنها دوستى برقرار کرد، مگر اینکه آنها خود ابتدا سلام کنند که در این صورت پاسخ لازم است ، آن هم به صورت((علیکم))نه((سلام))یا((سلام علیکم))رسول گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود:لا تبدووا اهل الکتاب بالسلام فان سلموا علیکم فقولوا علیکم (275) 2- کسانى که به سبب کارهاى ناشایست و نامشروع ، لیاقت دوستى و سلام برادران و خواهران دینى خود را ندارند، مانند افراد شراب خوار، قمار باز، رباخوار و متجاهر به فسق ؛ یعنى کسانى که آشکارا، مرتکب کارهاى خلاف مى شوند…(276) شاید سلام و احوال پرسى با این افراد نوعى تایید اعمال زشتشان محسوب شود. از این رو، شایسته است که هر مسلمانى براى جلوگیرى از فساد، گناه و اعمال زشت و نامشروع ، از سلام به این افراد خوددارى ، و با چهره اى گرفته و نگاهى نامهربان با آنها برخورد کند. این کمترین کارى است که در حق تبهکاران مى توان انجام داد. مگر اینکه سلام و احوالپرسى در هدایت آنها موثر باشد و انسان بخواهد آنها را با این شیوه امر به معروف و نهى از منکر کند. 3- گاهى مخاطب ، فردى است که شاید سلام به او مفسده آمیز باشد و یا تاثیر نامطلوبى بر روحیه معنوى بگذارد، مانند سلام کردن به زن جوان . امیر مومنان (علیه السلام ) از سلام کردن به زنان جوان پرهیز مى کرد و مى فرمود:اءتخوف ان یعجبنى صوتها فیدخل على اءکثر مما اطلب من الاجر.(277)گرچه ساحت مقدس آن حضرت ، بسى برتر از وهم و اندیشه ماست و حتى تصور گناه در ذهن چنین انسان بلند مرتبه اى خطور نمى کند، اما براى حفظ آن مقام معنوى و توجه شدید به حضور خدا و تذکر دادن به دیگران که چنین موقعیتى براى آنها مى تواند خطر آفرین باشد، چنین شیوه اى را برگزید. 4- سلام به بعضى به جهت اشتغال به برخى کارها و دشوار بودن جواب سلام در آن حال نهى شده است ، مانند سلام به نمازگزار.(278) چون جواب سلام ، واجب است و افرادى که مشغول نماز هستند، با جواب به مشکل مى افتند و دست کم ، جواب موجب حواس پرتى آنها مى شود و حضور قلب آنها را از بین مى برد. همچنین است سلام کردن در حال استحمام ، تخلى و یا هر کار دیگرى چون مسواک زدن که جواب سلام ، مشکل است یا مناسب وضعیت جواب دهنده نیست . جواب سلام : از آداب معاشرت در اسلام ، جواب سلام است که از یک نظر اهمیت بیشترى از سلام دارد. قرآن کریم مى فرماید:و اذا حییتم بتحیه فحیوا باءحسن منها او ردوها ان الله کان على کل شى ء حسیبا(279)تحیتى که شعار اسلام شده سلام است و گفتن آن مستحب ، اما جواب دادن به آن واجب است . پاسخ هر تحیتى در آداب و فرهنگ اسلام باید کامل تر از آن و یا دست کم مطابق آن باشد، مثلا اگر کسى بگوید: سلام علیکم در پاسخ او باید گفت : سلام علیکم و رحمه الله و یا اگر بگوید سلام علیکم و رحمه الله در پاسخ او باید گفت : سلام علیکم و رحمه الله و برکاته .