فهرست فصل سوم

آداب اجتماعي

1) آداب و اهمیت سلام و تحيت

1. مقدمه آداب سلام و تحيت

2.  اهميت سلام کردن 

3.  آداب سلام کردن 

4.  سلام های ممنوع

5.  جواب سلام اَحسن

2) آداب برخوردها

1. آداب و اهميت سلام و تحيت از آيات (259) و روايات (260) برمى آيد كه((سلام))تحيت مخصوص و شعار شريعت اسلامى است . خداوند متعال ، پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) را به اين سنت پسنديده موظف كرده و فرموده است : و اذا جاءك الذين يومنون باياتنا فقل سلام عليكم …(261) پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) در سيره عملى خود، مروج اين سنت پسنديده و انسانى بود و در سلام بر مسلمانان پيش دستى مى كرد، تا آنجا كه از سلام كردن به كودكان نيز خوددارى نمى ورزيد و مى فرمود:((پنج چيز است كه آنها را انجام مى دهم تا پس از من در ميان امتم سنت شود: يكى از آنها سلام به كودكان است .))(262) شايسته است مسلمانان نيز به اين شعار اسلامى عمل كنند و هنگام ديدار برادر دينى ، با سلامى آرام بخش ، آنان را مسرور و روابط اجتماعى خود را محكم كنند، چنانكه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) سفارش ‍ مى كند:اذا تلاقيتم فتلاقوا بالتسليم …(263) ((تحيت))از ماده حيات و در حقيقت نوعى دعا و درخواست ادامه زندگى براى مخاطب است . گويا در اصل ، رسم بر اين بوده كه در برخوردها و ملاقاتها براى اداى احترام به يكديگر مى گفتند:((حيّاك الله))و به تعبير فارسى((زنده باشى))چنانكه در شعارها هم((زنده باد))مى گويند. كلمه تحيت در اصل ، به معناى گفتن همين جمله حياك الله يا زنده باد است ؛ اما بعدها توسعه داده شده و اصطلاحا به هر سخنى كه در برخوردها براى اداى احترام گفته مى شود بلكه به هر عملى كه به منظور اداى احترام انجام شود، كلمه تحيت اطلاق شده است . در فرهنگ و آداب اسلامى تحيت در ملاقاتها چيزى جز سلام نيست . از اين رو، در آيات متعدد قرآن كريم كلمه تحيت همراه با كلمه سلام آمده است .(264) اهميت سلام : سلام كردن در فرهنگ اسلامى از نشانه هاى تواضع شمرده شده است . سلام دهنده خود را در سطح همكيشان خود مى بيند، براى خويش ، شخصيت كاذب و دروغين نمى سازد و خود را يك سر و گردن بالاتر از ديگران نمى بيند، به آسانى با آنان انس مى گيرد، با صفا و صميميت با آنها ديدار مى كند و بدين وسيله به تكبر و خودبزرگ بينى دچار نمى شود. امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد:من التواضع ان تسلم على من لقيت (265 ) سلام ، روح اخوت و برادرى را در جامعه اسلامى حكم فرما مى كند، از اين رو، بيشترين پاداش ، از آن كسى است كه ابتدا به ديگرى سلام كند، اميرالمؤ منين عليه افضل صلوات المصلين مى فرمايد:للسلام سبعون حسنه تسع و ستون للمبتدى و واحده للراد(266)پس سلام كننده به رحمت الهى نزديكتر و از عنايت بيشترى برخوردار است . رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) مى فرمايد:ان من موجبات المغفره بذل السلام و حسن الكلام (267)و نيزان اولى الناس بالله و برسوله من بدا بالسلام (268) مسلمانان بر اساس تعاليم اسلامى ، موظفند در ديدار با برادران دينى ، قبل از شروع به سخن ، به آنان سلام كنند. بر اين اساس ، كسى كه قبل از سلام ، شروع به سخن كند، شايسته پاسخ نيست . رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) مى فرمايد:من بداء بالكلام قبل السلام فلا تجيبوه (269) به طور كلى ، سلام كردن ، كمترين ابراز احترام و محبت هر مسلمان ، به ديگران است و كارى بى دردسرتر و بى زحمت تر از آن نيست . حال اگر كسى آن قدر به برادر دينى خود بى اعتنا و بى توجه باشد كه حتى از سلام كردن هم دريغ ورزد، آيا مى توان براى اين حالت او نامى جز بخل گذاشت ؟ رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) مى فرمايد:ان ابخل الناس من بخل بالسلام (270) آداب سلام : سلام كردن مانند هر سنت اسلامى ، داراى آدابى است كه رعايت آنها، تاثير آن را بيشتر مى كند. برخى از آنها عبارتند از: الف ) چه كسى سلام كند؟ پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: كوچك به بزرگ ، يك نفر به دو نفر، گروه اندك به گروه بسيار، سواره به پياده ، عابر به ايستاده و ايستاده به نشسته سلام كند. ب ) افشاى سلام : از آنجا كه سلام از شعارهاى اسلامى است و مسلمانان بدان شناخته مى شوند، افشاى سلام اهميت خاصى پيدا مى كند. پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) مى فرمايد:الا اخبركم بخير اخلاق اهل الدنيا والاخره ؟ قالوا: بلى يا رسول الله ، فقال : افشاء السلام فى العالم .(271) ج ) پاسخ شايسته : هر چند سلام كننده با آغاز به سلام ، بيشترين ثواب را به خود اختصاص مى دهد، ليكن طرف مقابل نيز بايد پاسخ شايسته بدهد. قرآن كريم مى فرمايد:و اذا حُيِّيتم بتحيه فحيوا باحسن منها اءو ردوها.(272) د) تساوى در سلام : مسلمان نبايد در سلام ، تفاوتى ميان افراد از جهت دارايى و فقر قائل شود. امام رضا (عليه السلام ) مى فرمايد:من لقى فقيرا مسلما فسلم عليه خلاف سلامه على الغنى ، لقى الله عزوجل يوم القيامه و هو عليه غضبان (273) ه ) پرهيز از افراط و تفريط: نكته ديگر ميانه روى در اسلام است . گاهى سلام به قدرى همراه با احترام است كه بيشتر به تظاهر و ريا و چاپلوسى مى ماند و گاهى نيز به تناسب موقعيت معنوى افراد، سلام مناسبى به آنها داده نمى شود كه هر دو نارواست ، بايد به تناسب موقعيت معنوى ، هر كس به او سلام كرد. اگر سلام فقط احترام ظاهرى باشد و در دل ، به مومنان ارادت نداشته باشيم ، اين نفاق و دورويى است . نيز اگر به آنها بى اعتنايى كنيم و در حد ارادت قلبى ، به شايستگى سلام ندهيم ، كوتاهى كرده ايم . پس شايسته است كه حد هر كسى مراعات ، و از افراط و تفريط در سلام پرهيز شود. اميرالمؤ منين على (عليه السلام ) مى فرمايد:لا تبلغ فى سلامك على الاخوان حد النفاق ، و لا تقصرهم عن درجه الاستحقاق (274) سلام ممنوع : در فرهنگ اسلامى سلام كردن به چند گروه مكروه است : 1- سلام كردن به كسانى كه از جرگه دين و ملت و مسلمانان ، خارجند؛ زيرا سلام به آنها ممكن است به معناى تاييد دين و آيين نادرست آنها باشد، البته اگر انسان بتواند با سلام كردن و ابراز محبت ، آنها را به راه راست هدايت كند، چنانكه در سيره اولياى دين ، چنين مواردى ديده مى شود، شايسته است در هدايت آنها كوتاهى نكند. در حالت عادى ، نبايد به غير مسلمانان سلام ، و با آنها دوستى برقرار كرد، مگر اينكه آنها خود ابتدا سلام كنند كه در اين صورت پاسخ لازم است ، آن هم به صورت((عليكم))نه((سلام))يا((سلام عليكم))رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:لا تبدووا اهل الكتاب بالسلام فان سلموا عليكم فقولوا عليكم (275) 2- كسانى كه به سبب كارهاى ناشايست و نامشروع ، لياقت دوستى و سلام برادران و خواهران دينى خود را ندارند، مانند افراد شراب خوار، قمار باز، رباخوار و متجاهر به فسق ؛ يعنى كسانى كه آشكارا، مرتكب كارهاى خلاف مى شوند…(276) شايد سلام و احوال پرسى با اين افراد نوعى تاييد اعمال زشتشان محسوب شود. از اين رو، شايسته است كه هر مسلمانى براى جلوگيرى از فساد، گناه و اعمال زشت و نامشروع ، از سلام به اين افراد خوددارى ، و با چهره اى گرفته و نگاهى نامهربان با آنها برخورد كند. اين كمترين كارى است كه در حق تبهكاران مى توان انجام داد. مگر اينكه سلام و احوالپرسى در هدايت آنها موثر باشد و انسان بخواهد آنها را با اين شيوه امر به معروف و نهى از منكر كند. 3- گاهى مخاطب ، فردى است كه شايد سلام به او مفسده آميز باشد و يا تاثير نامطلوبى بر روحيه معنوى بگذارد، مانند سلام كردن به زن جوان . امير مومنان (عليه السلام ) از سلام كردن به زنان جوان پرهيز مى كرد و مى فرمود:اءتخوف ان يعجبنى صوتها فيدخل على اءكثر مما اطلب من الاجر.(277)گرچه ساحت مقدس آن حضرت ، بسى برتر از وهم و انديشه ماست و حتى تصور گناه در ذهن چنين انسان بلند مرتبه اى خطور نمى كند، اما براى حفظ آن مقام معنوى و توجه شديد به حضور خدا و تذكر دادن به ديگران كه چنين موقعيتى براى آنها مى تواند خطر آفرين باشد، چنين شيوه اى را برگزيد. 4- سلام به بعضى به جهت اشتغال به برخى كارها و دشوار بودن جواب سلام در آن حال نهى شده است ، مانند سلام به نمازگزار.(278) چون جواب سلام ، واجب است و افرادى كه مشغول نماز هستند، با جواب به مشكل مى افتند و دست كم ، جواب موجب حواس پرتى آنها مى شود و حضور قلب آنها را از بين مى برد. همچنين است سلام كردن در حال استحمام ، تخلى و يا هر كار ديگرى چون مسواك زدن كه جواب سلام ، مشكل است يا مناسب وضعيت جواب دهنده نيست . جواب سلام : از آداب معاشرت در اسلام ، جواب سلام است كه از يك نظر اهميت بيشترى از سلام دارد. قرآن كريم مى فرمايد:و اذا حييتم بتحيه فحيوا باءحسن منها او ردوها ان الله كان على كل شى ء حسيبا(279)تحيتى كه شعار اسلام شده سلام است و گفتن آن مستحب ، اما جواب دادن به آن واجب است . پاسخ هر تحيتى در آداب و فرهنگ اسلام بايد كامل تر از آن و يا دست كم مطابق آن باشد، مثلا اگر كسى بگويد: سلام عليكم در پاسخ او بايد گفت : سلام عليكم و رحمه الله و يا اگر بگويد سلام عليكم و رحمه الله در پاسخ او بايد گفت : سلام عليكم و رحمه الله و بركاته .